Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
11
edir. Belə ki, geniş temperatur intervalında maddənin daxilində baş verə biləcək istənilən dəyişiklik istilik
parametrlərinin temperatur asılılığında daha dəqiq üzə çıxarılır. İstilik parametrlərinin eksperimental
qiymətləri həmçinin bir sıra nəzəri və empirik düsturların yoxlanmasına imkan verir.
Bu işdə
2
Se
Ga
Tl
birləşməsinin istidən genişlənmə əmsalının
)
(
və sabit təzyiqdə xüsusi istilik
tutumunun
)
(
P
C
qiymətləri əsasında sabit təzyiqdə və sabit həcmdə xüsusi istilik tutumlarının fərqinin
)
(
V
P
C
C
hesablanması və xüsusi istilik tutumları fərqinin hesablanmasına dair termodinamik düsturla
empirik düsturun müqayisəli araşdırılması aparılmışdır.
)
(
V
P
C
C
fərqi
(1)
9
2
T
V
P
VT
C
C
termodinamik
düsturla
və
)
2
(
0214
,
0
2
p
V
P
C
T
T
C
C
Nernst–Lindeman
tərəfindən
verilmiş
empirik
düsturla
hesablanmışdır. Bu ifadələrdə
- istidən xətti genişlənmə əmsalı,
P
C
sabit təzyiqdə xüsusi istilik
tutumu,
T
izotermik sıxılma əmsalı,
T
mütləq temperatur, T
ə
- maddənin ərimə temperaturudur.
Cədvəl
k
,
T
6
/
1
10
,
K
N
m
T
/
10
,
2
12
k
mol
C
C
P
/
,
k
C
C
V
P
C/kq
),
(
.
.
)
/(
)
(
d
T
V
P
L
N
V
P
C
C
C
C
(1) düsturu
ilə
hesablanan
qiymətlər
(2) düsturu
ilə
hesablanan
qiymətlər
90
6,85
6,47
80,4
2,12
6,32
2,98
100
7,67
6,56
81
2,69
8,25
3,06
120
8,31
6,65
82,5
3,34
10,96
3,2
140
7,64
6,70
83,4
4,94
13,99
2,8
160
7,85
6,72
84,7
5,61
15,86
2,8
180
8,35
6,77
85,1
6,52
18,48
2,8
200
10,23
6,81
85,4
8,15
20,43
2,5
250
10,57
6,89
86,4
10,25
24,75
2,4
300
11,37
6,98
86,7
12,97
28,35
2,2
2
Se
Ga
TL
- birləşməsi üçün istidən genişlənmə əmsalının və izotermik sıxılma əmsalının
eksperimental qiymətləri, eləcə də, (1) və (2) düsturları əsasında hesablanmış xüsusi istilik tutumlarının
fərqi cədvəldə verilmişdir.
İstidən genişlənmə və izotermik sıxılma əmsallarının ölçülməsi zamanı təcrübənin nisbi xətası 0,5
% təşkil edir. Cədvəldə həmçinin sabit təzyiqdə xüsusi istilik tutumunun ədəbiyyatdan mövcud olan
qiymətləri verilmişdir. Cədvəldə (2) düsturu ilə hesablanmış qiymətlərin (1) düsturu ilə hesablanmış
qiymətlərə olan nisbəti də verilmişdir.
Cədvəldən göründüyü kimi Tl Ga Se
2
birləşməsi üçün istidən genişlənmə əmsalı
)
(
və xüsusi
istilik tutumu (C
p
)–nin temperatur asılılıqlarının xarakteri eynidir. Xüsusi istilik tutumları arasında
yaranan fərqin Nernst-Lindeman düsturu ilə hesablanmış qiymətləri, termodinamik düstur əsasında
hesablanmış qiymətlərdən təqribən 3 dəfə artıq olur. Bu cür fərqlənmə onunla əsaslandırıla bilər ki, (2)
düsturu çıxarılan zaman
p
C
a
3
- götürülmüş (a - sabit ədəd olub mol/kal. – vahidi ilə təyin olunur),
eyni zamanda həmin düstur Al, Cu, Ag, Pb, NaCl, KCl – kimi izotrop və kubik quruluşda kristallaşan
maddələr üçün çıxarılmışdır. Bu düsturdan anizotrop yarımkeçirici birləşmələr üçün istifadə edildikdə
müəyyən düzəliş etməyə ehtiyac duyulur.
Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
12
QEYRĠ –BĠRCĠNSLĠ ġƏBƏKƏDƏ GƏRGĠNLĠYĠN QEYRĠ-SƏLĠS
TƏNZĠMLƏNMƏSĠ ALQORĠTMĠ
Xələfov S.Ə.
Sumqayıt Dövlət Universiteti
Hal-hazırda gərginliyin qeyri–səlis tənzimlənməsinin ümumi prinsiplərinin əsasını qeyri-səlis
Sugeno alqoritmi qoymuşdur.
Sugeno alqoritmi praktiki tətbiqinə görə ikinci yerdədir.
Öz vaxtında Sugeno və Takagi aşağıdakı formada qaydalar yığımından istifadə etmişlər (məsələn,
iki qayda üçün).
Q
1
: Əgər x A
1
–dirsə və y B
1
–dirsə onda,
Z
1
=a
1
x+b
1
y
Q
1
: Əgər x A
1
–dirsə və y B
2
–dirsə onda,
Z
2
=a
2
x+b
2
y
Alqoritmi çox dəqiqliklə izah edək.
1.
Birinci mərhələ – Mamdani alqoritmdəki kimi, qeyri –səlisliyə gətirilməsi.
2.
İkinci mərhələdə
)
(
0
1
1
x
A
Λ B
1
(y
0
),
2
=A
2
(x
0
) Λ B
2
(y) və fərdi çıxış qaydaları:
0
1
0
1
1
y
b
x
a
Z
,
0
2
0
2
2
y
b
x
a
Z
3.
Üçüncü mərhələdə çıxarış dəyişəninin dəqiq qiyməti təyin olunur:
2
1
2
2
1
1
0
a
a
z
a
z
a
Z
Göstərilən 1-ci tərtibli Sugeno alqoritminə aiddir. Eyni qaydada 1,2,..n tərtibli Sugeno
alqoritmlərinə misal gətirmək olar. Əgər qaydalar aşağıdakı kimi yazılarsa,
Q
1
: Əgər x A
1
–dirsə və y B
1
–dirsə, onda,
Z
1
=C
1
Q
1
: Əgər x A
2
–dirsə və y B
2
–dirsə, onda,
Z
2
=C
2
Onda deyilir ki, ―0‖ tərtibli Sugeno alqoritmi verilmişdir. Sugeno alqoritmlə idarə olunan qeyri-
səlis kontroller üçün giriş dəyişənləri kimi iki dəyişəndən istifadə olunmuşdur: istehlak olunan gücün
qiyməti (mütləq qiymət) və güc əmsalı (cos
). Kontrollerin çıxışından şəbəkənin minimum itkilərinə
müvafiq olan, Ans dönmə bucağı götürülür.
SĠLĠSĠUM ƏSASINDA HAZIRLANMIġ ġOTTKĠ DĠODLARININ
ELEKTROFĠZĠKĠ XASSƏLƏRĠNƏ MÜXTƏLĠF METALLĠK TƏBƏQƏNĠN
MĠKROSTRUKTURUNUN TƏSĠRĠ
Əliyeva F.R.
Sumqayıt Dövlət Universiteti
Mikroelektronikada və elektron texnikasında Şottki diodlarından (ŞD) və metal yarımkeçirici
kontaktlı qurğulardan geniş istifadə olunur [1-4]. Keçən əsrin 70-ci illərindən başlayaraq metallar və
yarımkeçiricilər arasındakı sərhəd tamamilə götürülməklə yanaşı bunların hər ikisinin unikal
xassələrindən istifadə olunurdu.Ayırıcı sərhəddin xüsusiyyətləri bir çox faktorlardan: ölçülərdən,
nizamlılıqdan, kimyəvi reaksiyaların əmələ gəlməsindən və kinetik proseslərin getmə
xarakteristikalarından asılıdır. Sadalanan faktorlar içərisində əsas yeri ayırıcı sərhəddin bircinsliyi tutur.
Ona görə ki,elektron qurğuların keyfiyyəti və davamlılığı bu faktordan asılıdır. Ayırıcı sərhəddə bircinslik
problemini həll etməkdən ötrü götürülən maddə ya amorf ya da monokristallik olmalıdır. Monokristallik
Dostları ilə paylaş: |