“Web programmalastiriwg’a kirisiw” pa’nine kirisiw Webqa kirisiw. Internet tarmaǵıniń tiykarǵı túsinikleri

isshi gruppalarǵa
jámlenedi. Hár bir isshi 
gruppanıń óziniń identifikatorı hám isshi gruppanıń atı boladı. Mısal qılıp aytsaq, 
siziń kompyuterińizde bir dárejeli tarmaqta 3 yaǵnıy A, B, C kompyuterler bar. 
Birinshisi WG1 isshi gruppasına al C—kompyuteri WG2 isshi gruppasına kiredi.
Bárshe kompyuterler bir segment tarmaqqa (bir kabelge jalǵanǵan) bolıwına 
qaramastan, A hám B kompyuterleri C kompyuterin “kórmeydi”, al C kompyuteri 
A hám B kompyuterlerin kórmeydi. Eger kompyuterdi izle degen buyriǵın 
orınlatsaq, kompyuter A hám B kompyuterlerin “kóredi” biraq olar basqa WG1 
isshi gruppasında jaylasqanlıǵı haqqında xabar beredi. Bir dárejeli tarmaqlarda 
birden-bir ruxsatqa shegaralaw múmkin, bul qanday da bir resursqa paroldi 
paydalanıp ruxsat alıw. Bul resursqa, mısal ushın, printerge, ruxsat alıw ushın, 
onday jaǵdayda onıń parolin biliw kerek boladı. Bul resurslar dárejesindegi 
ruxsatlardı basqarıw dep ataladı.
Klient/server tarmaqlarında paydalanıwshı dárejesindegi ruxsattı basqarıw 
basqa jol menen isletiledi. Bunday jaǵdayda resurslarǵa ruxsat beriw tek ǵana 
ayrim paydalanıwshılarǵa ruxsat beriledi. Mısal ushın, siziń A kompyuterińizde 
tarmaq arqalı eki yaǵnıy Alisher hám Berdax paydalanıwshıları isletip atır. Bul 
kompyuterge tarmaq arqalı paydalanatuǵın printer jalǵanǵan. Biraq siz siziń 
printerińizden hár kim qaǵaz shıǵarıwın qálemeysiz, sonlıqtan siz bul resurstan 
paydalanıw ushın parol ornattıńız. Eger sizde bir dárejeli tarmaq bolsa, onda siziń 
parolińizdi hár kim bilip aladı hám oni printerińizden paydalanıw ushın isletiw 
imkaniyatına iye boladı. Klient/server jaǵdayında bolsa printerdan paydalanıw 
ushın siz tek ǵana Alisher yamasa Berdaxqa (ekewine de birden beriwge boladı) 

---

ruxsat beresiz. Klient/server tarmaǵında bul resurstan paydalanıw ushın 
paydalanıwshı óziniń jeke identifikator yaǵnıy paydalanıwshı atı (login) hám 
parolin (password) kiritiwi kerek boladı. Paydalanıwshınıń logini hámmege belgili 
boladı hám bul durıs, bálkim eger kimdir paydalanıwshıǵa elektron pochta arqalı 
xabar jiberıwdı qálese bul jaǵdayda oǵan tek ǵana onıń loginin bilse jeterli. Login 
hám paroldi resurslar ushın ruxsat alıw ushın paydalanıw paydalanıwshınıń 
audentifikatsiyası (user authentication) dep ataladı.
Autentifikatsiyanıń basqada túrleri bar bolıp, mısal ushın maǵlıwmatlardıń 
manbası yamasa bir dárejeli obyekt autentifikatsiyası, biraq biz bunı kórip 
shıqpaymız. Hár qanday jaǵdayda da autentifikatsiya bul – tekseriw nátiyjeleriniń 
haqıyqıylıǵı bolıp tabıladı. Bir dárejeli tarmaqlardıń arxitekturasın kórip 
shıqqannan soń juwmaqqa ótemiz, yaǵnıy bul arxitekturanıń birden-bir abzallıǵı 
onıń ápiywaylıǵı hám arzanlıǵı. Klient/server tarmaqları joqarı dárejeli ónimdarlıǵı 
hám qawipsizligi menen táminleydi. Klient/server tarmaǵı bir dárejeli tarmaqqa 
qaraǵanda bas kompyuterler yaǵnıy serverler bir yaki bir neshe boladı. Tarmaqtaǵı 
basqa kompyuterler klient yamasa isshi stantsiya (workstation) dep ataladı.
Joqarıda aytıp ótkenimizdey server bul – basqa kompyuterlerge qanday da bir 
xızmetlerdi kórsete alatuǵın ayrıqsha kompyuter. Serverlerdiń hár túrli túrleri bar 
(kórsetip atırǵan xızmetlerine baylanıslı): maǵlıwmatlar basazı, fayllar server, 
baspaǵa shıǵarıwshı-server (print-server), baylanıs server, web-serverler h.t.b.