Vilayət bağçası altıncı cİld

İslam universiteti, elmi və beynəlxalq güc⁹

Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim.

Siz əzizlərin, nurlu gənclərin və ölkənin gələcək ümidlərinin bayramı mübarək olsun! Həmçinin həzrət Məhdəvi Kəni cənablarını həm bayram münasibəti ilə, həm illər öncə öhdəsinə götürdüyü bu ağır işin idarəsində əldə etdiyi uğurlara görə, həm də siz əziz gənclərin, oğlan və qızların elm və güclü imanla bu yola çıxıb kəmərlərinizi möhkəm bağladığınıza görə təbrik edirəm. Bunun özü çox mühüm bir nailiyyətdir və əsas da budur.
Böyük nailiyyət

Biz zaman boyu nə qədər zərbə, qapaz görmüşüksə, bir-birinə bağlı olan fəal təşkilatların başında bu iradənin, məqsədin, uzaq mənzərəyə baxışın və bu yolu qət etmək qərarının yoxluğuna görə olmuşdur. Buna görə, həmişə belə nailiyyətlərimiz də olub, tənəzzülümüz də, amma iş qabağa getməmişdir. Vahid məqsədli bir toplum böyük nailiyyətdir. Hamınızın buyurduğu sözlər - istər həzrət Məhdəvi cənablarının və istər siz əziz qardaş və bacılarımızın buyurduqlarının hamısı mənim üçün gözəl və şirin idi. Axırda şirin nikah məsələsinə toxundular. İnşallah, Allah-Taala siz subay gənclərin hamısına tezliklə xoşbəxt bir ailə neməti bəxş etsin!

Qədirin reallaşması və bəşər tarixinin yolunun dəyişilməsi

Qədir-Xum məsələsi təkcə biz şiələrin və bəzi müsəlmanların inandığı bir məsələ deyil. Erkən İslam çağının hadisələrinin tarixi təhlilində Qədir məsələsi, yəni canişin təyini elə bir zərurət idi ki, Allahın və peyğəmbərin düşündüyü formada həyata keçsəydi, heç şübhəsiz, bəşər tarixinin yolu dəyişilərdi və bu gün biz çox irəlidə olardıq. Bəşərin həyat ehtiyaclarını əhatə edən bir ideologiya və quruluşun son peyğəmbər vasitəsilə cəmiyyətdə icra edilməsinin özü böyük bir möcüzə idi. Peyğəmbər bu düşüncə və əməl sistemini həyata keçirib real torpaq üzərində qura bildi; özü də ən çətin yerdə. Onu ən çətin yerdə icra edib ucalda bilməsinin özü göstərir ki, bəşər həyatının bütün nöqtələrində, dünyanın ozamankı və ondan sonrakı ictimai coğrafiyasında bu bina qurulmağa qabiliyyətlidir. Peyğəmbər bu elmi formanı əməldə ən çətin surətdə həyata keçirə bildi. Əgər bu, baş tutsaydı, Peyğəmbərin İslam cəmiyyətinin kəmiyyət və keyfiyyət cəhətindən genişlənməsi və qorunması 10-12 nəsil boyu fasiləsiz davam etsəydi, bu hərəkətin bütün bəşər tarixi boyunca məğlubedilməzliyi mütləq təmin olunardı.

Əsas ehtiyacların dəyişməzliyi

Bu gün bəşər eynilə beş min il bundan öncəki ehtiyaclar içindədir. Bəşərin əsas ehtiyacları dəyişməmişdir. O gün də bəşər zalım güclərdən əziyyət çəkirdi, bu gün də elədir. O gün də bəşərin böyük ehtiyacı ədalət və onun ən çox əziyyət çəkdiyi ədalətsizlik idi, bu gün də bəşərin ən böyük problemi ədalətsizlikdir. Qərb liberal-demokratiyasının bəşərə hədiyyə etdiyi bu fərdi azadlığın bəşərin yeni ehtiyacı olduğunu güman etmək səhvdir. Fərdi azadlıqların bugünkü formaları tarixin bir çox dövrlərində və bir çox bölgələrində mövcud olmuşdur. Bu gün gizli şəkildə insanların iradəsini zəncirləyən bu məhdudiyyətlər bir zaman aşkar şəkildə mövcud olmuşdur. İnsan iradəsini, hərəkətini və həyatını əhatə edən tor bu gün daha nazik iplərdən və daha zərif toxunur, daha məharətlə suya atılır. O zaman bu məharətlər yox idi, aşkarcasına və quldurcasına edilirdi. Deməli, bəşərin ehtiyacları dəyişməmişdir.

İbtidai ehtiyacların əsiri

Əgər peyğəmbər əmanəti kəmiyyət və keyfiyyət baxımından qorunsaydı, bu gün bəşər bu ehtiyacları arxada qoymuşdu, bizim hətta tanımadığımız çoxlu yeni ehtiyaclarla məşğul olurdu. O ehtiyaclar qala da bilərdi, amma bu qədər ibtidai formada yox. Bu gün biz hələ də bəşərin ibtidai ehtiyacları dövründə yaşayırıq; dünyada aclıq var, ayrıseçkilik var, özü də az deyil, çoxdur; bir yerə də məxsus deyil, hər yerdə var. Zülm var, insanların insanlara haqsız hökmranlığı var. Bunlar dörd min il, iki min il bundan əvvəl başqa formalarda mövcud idi. Bu gün də bəşər onlarla çarpışır, təkcə rəngləri dəyişmişdir. Qədir-Xum bəşəri bu mərhələdən çıxarıb başqa bir mərhələyə daxil edəcək prosesin başlanğıcı idi. Bu proses uğurla başa çatsaydı, daha incə və daha üstün ehtiyaclar, dəfələrlə yüksək istəklər bəşərin əsas problemini təşkil edərdi. Bəşərin inkişaf yolu bağlı deyil. O bundan sonra min, milyon illər də ömür sürə bilər. Nə qədər yaşasa, həmişə inkişaf edəcək, lakin bu gün əsas təməllər dağılmışdır. Bu təməllərin əsasını İslam peyğəmbəri qoydu və onu qorumaq üçün canişinlik məsələsini irəli sürdü, amma icra olunmadı. Qədir-Xum budur. İmamların iki yüz əlli illik həyatı dövrü boyunca onlar nə zaman bacarıb Peyğəmbərin nəzərdə tutduğu yola qayıtmaq üçün özlərini hazırlamışlarsa, alınmamışdır. İndi bizlər bu dövrdə meydana çıxmışıq, bir iş görmək istəyirik. İnşallah, Allahın lütfü və uğru ilə ən yaxşı şəkildə davam edəcəyik!

Tələbə məsələsinə gəlincə isə, bəli, məclis tələbə məclisidir. Mənim üçün ən şirin məclislərdən biri bu məclislərdir. Bu on beş dəqiqədə sizə bir sözüm tələbə kimi, bir sözüm İmam Sadiq (ə) universitetinin tələbəsi kimi, bir sözüm də, güman ki, gələcəkdə bu universiteti idarə edəcək şəxslər, cəmiyyətin içinə girəcək və həssas mərkəzlərdə vəzifə tutacaq insanlar olaraq deyəcəyəm.
Bizim bugünkü ehtiyacımız

Mənim sizə tələbə kimi sözüm bütün tələbələrə dediyimdir. Baxın, mənim əzizlərim! Bu gün dünyada bəzi qüvvələr zülm edir, beynəlxalq qanunları pozur, insanların, xalqların, dövlətlərin beynəlxalq münasibətlərində ən həyasız mövqeyi seçir, eyni zamanda xəcalət də çəkmir və başlarını dik tuturlar. Nə üçün? Çüki gücləri var; iqtisadi, iqtisadiyyatdan qaynaqlanan siyasi, bunların hamısından üstün və hamısının mənşəyi olan elmi qüvvələri var. İqtisadi və siyasi qüvvənin də qaynağı elmdir. Dünyanın bu tərəfində bizim haqq sözümüz çoxdur. Sözümüzü cəsarətlə deyir, məntiqli dialoq zamanı isbat da edirik. Allahın yardımı bu xalqa şamil olduğundan və həmçinin imanı sayəsində əməldə də imanı qədərincə inkişaf edir; yəni onlar bu xalqla bağlı arzularına çata bilməyiblər. Lakin bizim başqa bir şeyə də ehtiyacımız var. O da beynəlxalq qüdrətdən ibarətdir. O zaman biz bu yolu narahatlıq olmadan, düzgün, kamil, hərtərəfli və əyər-əskiksiz davam etdirib məqsəd və amallarımıza çata bilərik. Bu qüdrəti - iqtisadi, siyasi və mədəni gücü necə əldə etməliyik? Bunların hamısının əsası elmdir. Bir xalq elmin gücü ilə öz sözünü dünyanın bütün insanlarına çatdıra bilər; elmin gücü ilə siyasət dünyasında üstün mövqe qazana olar. İqtisadiyyat da bunların ardınca əldə olunur. Pul bacarığa bağlıdır. Bu gün belədir; elmi pula çevirmək və iqtisadi baxımdan güclənmək olar. Elmin mövqeyi belədir. Biz elmdə geri qalmışıq. Təkcə əlliillik mənfur Pəhləvi dövründə yox, hətta ondan öncədən belə olmuşdur. Qacarlar və Pəhləvilər dövrü elmi gerilik çağıdır. Biz indi çalışıb bu dərin uçurumu aradan qaldırmaq istəyirik. Bunu təkcə İmam Sadiq (ə) universiteti yox, ölkənin bütün universitetləri aradan qaldırmalıdırlar. Nə qədər bacarırsınız, elm öyrənin.

Elmin iki şaxəsinə kapital qoyuluşu

Mən Mədəni İnqilab Ali Şurasının iclasında mədəni işlərdə çalışan dostlara demişəm ki, siz bu ölkədə mədəni mühəndissiniz. Həmin iclasda demişəm ki, iki əsas sahə vardır: humanitar elmlər və fundamental elmlər. Bunların hər birinin öz yeri var. Əgər biz burada humanitar elmlər üzərində təkid göstəririksə, mənası bu deyil ki, riyaziyyat, fizika, kimya və biologiyaya əhəmiyyətsiz yanaşırıq. Xeyr! Mən orada da eyni mövqedəyəm. Onların da öz adamları və şəxsiyyətləri var. Humanitar elmlərin də özü üçün adamları və şəxsiyyətləri olmalıdır. Bu iki əsas sahənin - yəni humanitar və fundamental elmlərin inkişaf etməsi üçün onların üzərində düşüncə, elm, pul və təbliğat işləri görülməlidir. Elmi yüksək səviyyədə məşğul olmanız lazımdır.

Qərbin humanitar elmləri - nə İblis küfrü, nə Quran sözü

İndi bu dostumuz soruşdu ki, İslamın humanitar elmləri ilə Qərbin humanitar elmləri arasında nə əlaqə mövcuddur. Bunun aydın cavabları var. Mən gözləmirəm ki, humanitar elmlərin gənc bir tələbəsi bunu məndən soruşsun. Bunu özünüz aydınlaşdırmalısınız. Şübhə yoxdur ki, humanitar elmlərin bir çoxunun burada, yəni bizim öz mədəniyyətimizdə güclü əsasları var, bəzilərini isə Qərb istehsal etmişdir; yəni bir elm kimi mövcud olmamış, elmdə inkişaf etmiş qərblilər tərəfindən yaradılmışdır. Misal üçün, psixologiya və digər elmlər belədir. Çox gözəl! Biz həm özümüzdə olanları araşdırmaqda, yazmaqda, nizam-intizama salmaqda bir elmi təfəkkürə və təcrübəyə ehtiyaclıyıq, həm də onların bu elmdə topladığı əsaslar üçün bir elmi baxış lazımdır. Lakin bizim qəbul etdiyimiz çərçivədən xaric bir toplumun elmi əsaslarını götürmək onun nəticələrini qəbul etmək demək deyil. Sanki siz bir zavodu idxal edirsiniz; onlar bu zavodda pis bir şey düzəldirdilər, siz isə yaxşı şey düzəldin, heç eybi yoxdur. Əgər o elmlər qarşısında həqarət hissi və onlara məftunluq olmasa, biz Qərbin humanitar elmləri ilə İslamın humanitar elmləri arasında sintezləməni qəbul edirik. Bunun eybi yoxdur. Görün humanitar elmlərdə İslam təfəkkürünüz, dərin və əzəmətli irsiniz sizə nə deyir. Bu gün qərblilər humanitar elmlərdə - iqtisadiyyatdan, siyasətdən, politologiyadan, sosiologiyadan və psixologiyadan tutmuş tarixə, ədəbiyyata, incəsənətə, hətta fəlsəfəyə və din fəlsəfəsinə qədər bütün sahələrdə qadağan olunmuş zona yaratmışlar. Bir qrup iradəsiz adam da özünü itirib bunların ağzına baxır; onlar nə desə, bunlar üçün Quran sözü olur. Bu səhv və pisdir.

Müstəqil elmi işlər

Misal üçün, dünyanın bir tərəfində bir neçə düşüncə sahibi elmi cəhətdən inkişaf edib bir nəticəyə çatmışdır. Bunun mənası o deyil ki, onlar nə düşünmüşlərsə, düzgündür. Siz öz əsaslarınıza baxın. Tarixin, fəlsəfənin, din fəlsəfəsinin, incəsənətin, ədəbiyyatın, hətta digərlərinin yaratdığı və elm şəklinə saldığı digər humanitar sahələrin əsasları da bizim öz mədəniyyətimizdə, elmi, mədəni və dini irsimizdə mövcuddur. Belə bir müstəqil işlərə başlamalıyıq. Əlbəttə, bu sözün bir qədəri sizə İmam Sadiq (ə) universitetinin tələbəsi olaraq deyilən sözə aiddir.

Azadlıq - elmi tədqiqatın məqamı

Buna əsasən, “biz nə edək?”, yaxud “bizim tədqiqatımızın nəticəsi rəhbərin fikrinə müxalif olsa, nə etməliyik?” sualları mənim fikrimcə, çox da düzgün və məntiqli deyil. Siz tədqiqat aparmağa borclusunuz. Siz düşünməli, işləməli və nəticə əldə etməlisiniz. Sizin nəticənizi rəhbər və qeyri-rəhbər elmi nailiyyət kimi götürməli və ölkə üçün onun əsasında proqram hazırlamalıdır. Elmi tədqiqatın şərti azad olmasıdır, lakin qaydasız yox, əqli şəkildə.

Dəyərlərin tərənnümü

Mən burada sizə bunu da deyim. Bizim Bəsicdən olan bu qardaşımız söhbətinin əvvəlində dedi ki, Bəsici tanımayıblar. Deyəsən, o da Bəsici qayda-qanunsuzluq kimi izah edən şəxslərin təsiri altına düşmüşdür. Xeyr, Bəsic mömin bir gəncin fəal və canlı dəyərlərinin tərənnümüdür. Onların biri də qayda-qanundur. Siz eşitmisinizsə, müharibədə deyirdilər ki, Bəsic üzvü tormozsuzdur. Bunun mənası başqa bir şeydir. Bəli, bunlar şəhadət aşiqi idilər, igidlik göstərirdilər. Mən əziz şəhidimiz Əhməd Kazimini cəbhədə görmüşdüm; elə qüdrətli idi ki, bir işarə edən kimi Bəsic üzvləri əməl edirdilər. Bəsic üzvü nə qədər imanlı olsa da, komandirin əmrinə və qayda-qanunlara qarşı çıxmağa əsla haqqı çatmır. Biz sizi çox qiymətli bilirik.

İmam Sadiq (ə) universiteti - İslam universiteti örnəyi

İndi isə İmam Sadiq (ə) universiteti barədə. Baxın, cənablar, İmam Sadiq (ə) universiteti nümunəvi bir yerdir. Digər universitetlər kimi deyil ki, təkcə tələbə və alim yetişdirmək istəsin. Bu da var, lakin bundan əlavə, hər bir cəhətdən bir İslam universiteti örnəyini yaratmaq istəyir; iman, əməl, rəftar, elmə eşq, aşiqcəsinə və mömincəsinə elm öyrənmək cəhətindən. İmam buyurur: "Mən istərdim ki, elmə yönəltmək üçün şagirdlərin başı üzərində qamçılar ucalsın". Bunun mənası nədir? İslam elmə müqəddəslik bəxş edib. Elm müqəddəs bir şeydir. Elm öyrənməyə çalışmaq müqəddəsdir. Belə deyil ki, elm başqa vasitələr kimi təkcə pul qazanmaq üçün bir alət olsun. Ondan pul da çıxır, amma elmin müqəddəsliyi qorunmalıdır: "Elm nurdur".¹⁰ Elmin nur olduğunu yadda saxlamaq lazımdır. İslam universitetinin xüsusiyyətlərindən biri budur. Hamı elə bilir ki, biz İslam universiteti dedikdə məqsədimiz hicabların düzgün olması, oğlanların qısaqol köynək geyinməməsi və saçlarını uzatmamasıdır. İslam universitetinin mənası bunlar deyil. İslam universiteti iman, məqsəd, müqəddəs şövq, İslam rəftarı və mömincəsinə elm öyrənmək baxımından İslam universiteti olmalıdır. İslam universitetinin şərti bunlardır; sonra isə belə elm öyrənməyə istiqamət vermək... Bu universiteti humanitar elmlər üçün açmışlar. Bu sahə doğrudan da diqqətdən kənarda qalmışdı. Bu universitet iyirmi ildən artıqdır açılıb. Siz bu universitetin tələbələrisiniz. Əgər bu universitet bu müddətdə öz missiyasını yerinə yetirmişsə, gözəl və İslam formasında bir universitet nümunəsi və universitet məzunları hazırlamışsa, çox böyük nailiyyət əldə etmişdir.

İslam dünyasının ən mühüm ehtiyacı

Mən sizə deyim, bu gün İslam dünyasının ən mühüm ehtiyacı odur ki, əsl və parlaq gövhər olan İslamın mahiyyəti öz məqsədlərinə çata bilsin, daha ona savadsızlıq, ehkamçılıq, müqəddəsbazlıq, öz dövründən geri qalmaq və gerilik aid edilə bilməsin. İslam dünyasında və İslam ümmətində bizim buna ehtiyacımız var. Xalqların bu uca amallara doğru hərəkəti o zaman məntiqli olar. O zaman cəmiyyətlərin aparıcı şəxslərinin özləri bu yolun əsgərləri və Bəsic üzvləri olarlar.

Elmi nümunələr və dəyərlər

Siz bilirsiniz ki, elmi nümunələri satın almaq üçün uzun illər İslam dünyasında hegemon güclər tərəfindən çoxlu pullar xərcləndi, çoxlu işlər görüldü. Bu şəxslər elmi, yaxud siyasi baxımdan nümunəvi olsalar da, daxili dəyər baxımından çox aşağıda idilər və çox rahatlıqla satıldılar, qələmlərini, dillərini, hətta düşüncə və varlıqlarını satdılar. Bu, çox qədim zamanlardan başlandı; yəni müasir çağın əvvəlindən. Bu ölkədə Qərb ziyalılığının yarandığı zamandan - mən bir dəfə dedim ki, ziyalılıq bizim ölkəmizdə xəstə doğuldu - onlar istedadlı elm adamlarına, görkəmli şəxslərə sarı gedib pulla onları tamahlandırdılar. Bunlar da kiçik, zəif və əsir idilər, razılaşdılar və özlərini pula satdılar. Qırx il bundan qabaq mərhum Ali-Əhməd yazırdı: "Əgər satırsansa, yaxşıdır ki, öz qolunu satasan, amma qələmini heç zaman!" Bunu Ali-Əhməd altmışıncı illərdə kitablarının birində yazmışdır. İnsan qolunu və bədənini satsın, amma qələmini, yəni canını və düşüncəsini satmasın. Amma onlar satdılar, digərləri də aldılar. Görkəmli şəxsiyyətləri aldılar. Buna görə ümumi xalq hərəkatları çox zaman nəinki görkəmli şəxslər tərəfindən dəstəklənmədi, hətta bu şəxslər bir divar kimi xalqın qarşısında dayandılar. O zaman belə şəxslərin İslam hərəkatı qarşısında bəhanələri nə idi? Deyirdilər ki, bunlar köhnəçidirlər, ehkamçıdırlar, molladırlar, nə bilim nədirlər.

Elm və imanın sintezi

Əgər siz əsl İslamın mahiyyətini və gözəlliklərini zinətli elm qəlibində təqdim edə bilsəniz, böyük iş görmüsünüz. Gördüyünüz böyük iş budur ki, görkəmli şəxslərin bu işlərə girməsi üçün yolu açmısınız. Elm və mənəviyyatın, elm və imanın, elm və əxlaqın sintezi dünyanın bugünkü boşluğudur.

İslam universiteti

İslam universiteti elm və imanla, elm və mənəviyyatla, elm və əxlaqla birgə yoldaşlıq edir. Elmi öyrənir, onun istiqamətini əxlaq və imandan alır. Elmin dinlə uyğun olmadığını deyənlər elm və dinin təsir zonasını görməmişlər. Bunların hər birinin bir təsir zonası var. Bunların uyğunlaşdırılması odur ki, iman - yəni işlədən amil elmi - yəni bu silahı alır və istiqamətini müəyyənləşdirir. Bu silahla ən yaxşı və ən pis adamları hədəf seçmək olar. Baxır bu silah kimin əlində olsun. Bu silah elm, onun istiqamətini müəyyənləşdirən isə imandır.

İmanla dolu elm

Əgər Qərb elminə iman hakim olsaydı, Qərb elmi atom bombası düzəldib sonra da bu qədər çətinliyə düşməzdilər ki, nə edək, məhdudlaşdıraq, dünyanı dağılmağa qoymayaq və s. İş ümumiyyətlə, bu yerə çatmazdı. Əgər iman elmlə yanaşı olsaydı, müstəmləkəçilik və elmin məxluqu olan yeni müstəmləkəçilik ümumiyyətlə, yaranmazdı; ölkələrə hakim olmaq, ölkələri tutmaq, xalqlara zorla hökmranlıq etmək, xalqların sərvətini mənimsəmək - bu, dünyanın və xalqların son iki yüz ildəki bəlasıdır - ümumiyyətlə, yaranmazdı. İmandan ayrı olan elm budur və siz İslam universitetində bu boşluğu doldurmaq, elmi imanla qarışdırmaq, yəni elmi, istər öz daxili quruluşunda, istər nəticələrində, istər işlədiləcək istiqamətlərində imanla doyuzdurmaq istəyirsiniz.

İmam Sadiq (ə) universitetindən gözlənti

Sizin gələcək fəaliyyətlərinizə gəlincə isə, mən təkcə bunu demək istəyirəm. İmam Sadiq (ə) universitetinin məzununun idealı təkcə bu olmalı deyil ki, bir fəndə dərs oxuyubsa, vəkil, notariat və ya hansısa nazirliyin işçisi olsun. Mən bunlara qarşı deyiləm. Mən razıyam ki, yaxşı gənclərimiz ölkənin icra aparatlarında, məhkəmə sistemində, icraçı hakimiyyətdə fəaliyyət göstərsinlər. Lakin İmam Sadiq (ə) universitetinin məzunu üçün bu, ideal deyil. İdeal və amalı indiyədək danışdığım yarımsaatlıq söhbətdə axtarmaq lazımdır. Siz elmdə hərəkət yaratmalı, ölkənin təhsil və elmi inkişaf dünyasında irəliləmə əmələ gətirməlisiniz.

Tədqiqat mənbəyi

Sizin əsas missiyanız budur. Elə iş görün, bizim müsəlman və mömin alimlərimiz humanitar elmlərin müxtəlif fənlərində elə mütəxəssis olsunlar ki, dünya onların fikirlərindən istifadə etsin. Elə iş görün ki, İmam Sadiq (ə) universiteti təkcə Tehranda, yaxud rayonlarda olan başqa bir universitetlə müqayisədə üstün olmasın, dünyanın elm mərkəzlərinin və universitetlərinin tədqiqatı üçün müraciət yeri olsun. Bu gün dünyada, hətta yolunu azmış Qərb dünyasında həqiqət axtarışında olan çoxlu insanlar var. Onların arasında düzgün və haqq söz axtaran alim və tədqiqatçı insanlar da çoxdur, az deyil. Dünyanın hər hansı bir nöqtəsində - Avropa, Asiya, Amerika ölkələrində və digər yerlərdə belə bir insan bir məsələni axtaranda sizin elmi əsərinizi, ortaya qoyduğunuz yeni sözü, fikri və yolu tapmalıdır. Biz universitetdən bunu istəyirik. Universitetin məzunu bu niyyət və fikirlə məzun olmalıdır. Bu baxımdan, universiteti gücləndirin.

Qərbin qüvvədən düşmüş bütləri

Mənim dediyim Proqramlaşdırma və elm istehsalı hərəkatının sizin universitetinizdə və humanitar elmlər sahəsində işi budur ki, bacardığınız qədər öyrənin və araşdırın. Qeyd etdiyim kimi, elə müəllimlər var ki, Qərbin humanitar sahələrdə düşüncə məhsullarını bütə çevirmişlər. Deyirlər ki, Allah qarşısında səcdə etməyin, amma bu bütlər qarşısında asanlıqla səcdə edirlər. Gənc tələbəni ona tapşırsan, düşüncə sistemini öz bütünə uyğun şəklə salar. Bunun dəyəri yoxdur və düzgün də deyil. Mən belə şəxslərə əsla güvənmirəm. Bu müəllim nə qədər alim olsa da, faydalı deyil, zərərlidir. Bu gün xoşbəxtlikdən, bizdə mömin, gənc və imanlı alimlər var. Onlar humanitar elmlərdə sözün həqiqi mənasında geniş elmi islahat apara bilərlər. Onlardan istifadə olunmalıdır. Ehtiyatlı olun ki, sözügedən bütpərəstliyə düçar olmayasınız. Fəlsəfədə, iqtisadiyyatda, ictimai əlaqələrdə və siyasətdə bir qərbli mütəfəkkirin ağzından çıxmış bir sözü qəti dəlil bilənlər var; bəzən o söz Qərbin özündə qüvvədən düşür. Belə nümunələr çoxdur. Bir məsələni 40-50 il bundan əvvəl Qərbdə bir ictimai, yaxud siyasi filosof deyib, ondan sonra ona qarşı on tənqidi məqalə yazmışlar. Bu cənab isə 50 il qabaqkı sözü indi görüb yeni nəzəriyyə kimi ölkəyə gətirir və bəh-bəhlə tələbəyə, şagirdə, öz çevrəsinə verir. Bizim məşhədli Bülbülümüzə bənzəyən belə nümunələr də var. Məşhəddə qoca bir baqqal vardı, adı Bülbül idi. Bəzən o, küçədə yol yeriyəndə yerə düşmüş qəzet parçalarını götürüb oxuyur və onları yeni xəbər kimi ona-buna danışırdı. Misal üçün, otuz il qabaq Həjiri, yaxud Rəzmaranı öldürmüşdülər. O bunu oxuyur və camaata danışırdı ki, xəbəriniz var, Rəzmaranı öldürüblər. İndi bu cənablar da 30, 40, 50 il qabaqkı sözü yeni söz kimi tələbəyə verirlər. Qərbin iqtisadi nəzəriyyələri əsasında Dünya Bankı və Beynəlxalq Valyuta Mərkəzləri xalq və dövlətlərə nə qədər proqramlar verdilər və qərblilərin özləri tərəfindən onların əleyhinə nə qədər tənqidi məqalələr yazıldı! Yenə də bizdə elə şəxslər var ki, həmin tövsiyələri eynilə təkrar edir və yazırlar. Bu, səhvdir. Elmi tədqiqat təkcə öyrənmək və təqlid etmək deyil. Tədqiqat təqlidin əksidir. Bu sizin işinizdir.

Allah sizi müvəffəq etsin!

Allah-Taala deyib-eşitdiklərimizi Özü üçün və Öz yolunda iş hesab etsin!

İlahi! Bu əziz gəncləri Özünün saleh bəndələrindən et!

İlahi! Bu əziz gəncləri xalqımızın mənəvi ehtiyatlarından et!

İlahi! Bu əziz gənclərin beynində və ürəyində bu ölkənin xeyrinə əmanət qoyduğun mənəvi xəzinələri üzə çıxar!

İlahi! Bu universitetin və ölkənin bütün universitetlərinin xidmətçilərinin zəhmətlərini, Sənin üçün və ixlasla çalışan bütün şəxslərin zəhmətlərini qəbul et!

Allahın salamı və rəhməti olsun sizə!