İnformasiya texnologiyaları problemləri, 2016, №1, 3–10
www.jpit.az 3
UOT 004.75
Ələkbərov R.Q.
1
, Həşimov M.A.
2
AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu, Bakı, Azərbaycan
1
rashid@iit.ab.az,
2
mhashimov@ iit.ab.az
BULUD TEXNOLOGİYALARI: XİDMƏTLƏR, PROBLEMLƏR VƏ TƏTBİQ
SAHƏLƏRİ
Məqalədə bulud texnologiyalarının müasir vəziyyəti, modelləri və xidmətləri təhlil edilmişdir.
Bulud texnologiyaları əsasında həlli nəzərdə tutulan bir sıra mürəkkəb məsələlər müəyyən
edilmiş, hesablama və yaddaş resurslarından səmərəli istifadə problemləri tədqiq edilmişdir.
Açar sözlər: cloud computing, hesablama və yaddaş resursları, e-hökumət, cloud xidmətləri.
Giriş
Kompüter şəbəkələri əsasında mürəkkəb məsələlərin həlli üçün paylanmış hesablama
sistemlərinin yaradılmasında bulud texnologiyalarından (cloud computing) geniş istifadə olunur.
Böyük hesablama və yaddaş resurslarına malik olan bu cür sistemlər yüksək sürətli əlaqə
kanalına malik olan kompüter şəbəkələri əsasında yaradılır. Yüksək sürətli əlaqə kanallarından
istifadə etməklə, müxtəlif təşkilat və müəssisələrin istifadəçilərinin cloud computing sisteminin
xidmətlərindən istifadəsi iqtisadi cəhətdən daha sərfəlidir.
Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, fərdi kompüterin imkanlarının 25–30%-i və verilənlərin
emalı mərkəzlərinin (VEM) resurslarının 70–80%-i istifadə edilir. Belə olan təqdirdə fərdi
kompüterlərin və VEM-in istifadəsiz qalan hesablama və yaddaş resurslarından mürəkkəb
məsələlərin həllində istifadə etmək olar.
Şəbəkə mühitində bulud texnologiyaları əsasında paylanmış hesablama sistemlərinin
yaradılması
Cloud computing kompüter texnologiyalarının infrastrukturunun və proqram təminatının
bilavasitə şəbəkə mühitində yaradılmasını və istifadə edilməsini təmin edir. Bu texnologiyanın
köməyi ilə istifadəçinin məlumatları bulud sistemlərində saxlanılır, emal edilir, emal
proqramlarının işə salınması və nəticələrə baxılması təmin edilir. Bulud texnologiyalarının
infrastrukturu, kompüterlərin hesablama və yaddaş resurslarının klasterləşməsi və
virtuallaşdırılmasından geniş istifadə etməklə, verilənlərin emalını və yadda saxlanmasını təmin
edir.
Bu texnologiya kommunikasiya şəbəkələrinə qoşulmuş çoxsaylı kompüterlərin daxil
olduğu hesablama konsepsiyalarının müxtəlif növlərini əhatə edir və şəbəkə üzərində qoşulmuş
çoxsaylı kompüterdə eyni zamanda proqramı işə salmaq imkanına malik paylanmış hesablamaya
bənzəyir. Bulud texnologiyası əsasən böyük həcmli hesablamaların həlli üçün resursların
paylanmasına əsaslanır.
Bulud texnologiyası müəssisələrdə yerləşən server kompüterlərinin yaddaş sisteminin və
proqram resurslarının buludlar üzərinə köçürülməsini təmin edir, yəni onların ümumi qrup
halında birləşdirilməsinə imkan verir. Ümumilikdə, bu texnologiya istifadəçinin tələbinə uyğun
olaraq onu öz daxili resursları hesabına hesablama və yaddaş resursları ilə təmin edir.
Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, müəssisələr bulud texnologiyalarından istifadə etsələr,
böyük məsrəf xərcləri tələb edən VEM-in yaradılması üçün tələb olunan kompüterlərin, yaddaş
sistemlərinin və proqram təminatlarının alınıb-quraşdırılmasına ehtiyac yaranmayacaq. Bu
texnologiyadan istifadə edən böyük kompaniyaların proqram-texniki avadanlıqların alınmasına
və elektrik enerjisinə sərf etdikləri xərcləri, ekspertlərin fikrincə, beş dəfə azalmış olur.
Bir çox ekspertlər bulud texnologiyasının yaxın beş ildə informasiya texnologiyaları (İT)
infrastrukturunu yenidən formalaşdıracağını qeyd edirlər. Bu texnologiyanın köməyi ilə
istifadəçilər müxtəlif kompüter avadanlıqları (fərdi kompüter, noutbuk, smartfonlar və s.),
İnformasiya texnologiyaları problemləri, 2016, №1, 3–10
4 www.jpit.az
İnternet vasitəsi ilə “bulud” xidmətindən (hesablama resursları, proqram təminatı, verilənlər və
s.) geniş istifadə edəcəklər. Gartner Group analitikləri informasiya texnologiyalarının bir çox
hissəsinin 5–7 il ərzində bulud texnologiyalarına keçiriləcəyini proqnozlaşdıraraq, onu gələcəyin
ən perspektivli strateji texnologiyası adlandırırlar. Onların qiymətləndirməsinə görə, 2016-ci ildə
bulud texnologiyaları bazarının həcmi 200 milyard dollara çatdırılacaq [1].
İnformasiya texnologiyalari üzrə bazarı təhlil və tədqiq edən analitik mərkəz
(IDS–International Data Corporation, Freminqem, Massaçusets, ABŞ) 2014-cü ildə təqdim
etdiyi proqnozlara görə, bulud texnologiyalarının yaradılmasına sərf olunan xərclər 56.6
milyarddan (2014-cü il) 127.5 milyard (2018-ci il) dollaradək artacaq (şəkil 1). 2017-ci ildə İT
sahəsində sərf ediləcək illik xərclərin 17%-i “bulud texnologiyaları”nın payına düşəcək [2].
Şəkil 1.
Bulud texnologiyalarının yaradılmasına sərf olunan xərclərin dinamikası
Bulud texnologiyaları sahəsində rəqabət pulsuz xidmətlərin ortaya çıxmasına səbəb
olmuşdur. Microsoft və Google rəqib şirkətləri məhz bu yolla fəaliyyət göstərirlər. Hər iki şirkət
sənədlərlə işləməyə imkan verən bir sıra xidmətlər təqdim etmişdir. Google – Google Docs,
Microsoft şirkəti isə Office Web Apps xidmətini təklif etmişdir [3].
Bu halda hər iki xidmət poçt (birinci halda Gmail və ikinci Hotmail) və fayl saxlama ilə sıx
əlaqəlidir. Belə ki, istifadəçi adi offline mühitdən online mühitə köçürülür. Həm Google, həm də
Microsoft öz online xidmətlərinin dəstəyini həm masaüstü komputerlərə, həm də mobil
proqramlaşdırma mühitinə inteqrasiya edir (qeyd edək ki, Google Android əməliyyat sistemini,
Microsoft isə Windows Phone 7 yaratmışdır). Oxşar konsepsiyanı (bir qədər fərqli vurğu ilə) hər
iki şirkətin əsas rəqibi olan Apple şirkəti təbliğ edir. Söhbət MobileMe adlı xidmətdən gedir. Bu
servisə e-poçt, təqvim, ünvan kitabçası, fayl anbarı, foto albom və itmiş iPhone-nun
aşkarlanması üçün alət daxildir. Bundan əlavə, Apple (Mac OS X ilə çalışan) kompüter, telefon,
iPod və iPad-də İnternet xidmət və proqram dəstinin qarşılıqlı əlaqəsini elə səviyyədə təmin edir
2014
2018
$ 127.5
$ 56.6
Platforma xidmət kimi
Proqram təminatı xidmət kimi
İnfrastuktur xidmət
kimi
120
100
80
60
40
20
0
İnformasiya texnologiyaları problemləri, 2016, №1, 3–10
www.jpit.az 5
ki, artıq brauzerin istifadəsinə ehtiyac qalmır. Mac, iPhone və iPad-da tanış proqramlarla
işlədiyiniz halda, bütün məlumatlar onlarda deyil, bulud sistemlərdə saxlanılır [3].
Bulud texnologiyasında istifadəçiləri cəlb edən əsas üç faktoru qeyd etmək olar:
hesablama resurslarının sonsuz imkanları, yəni istifadəçilərin lazımi resursların
əvvəlcədən sifarişindən və proqnozlaşdırılmasından azad olması;
layihələrin ilkin mərhələlərində böyük xərclərin olmaması;
faktiki xidmətə görə ödəmə (pay-as-you-go).
Bulud texnologiyalarının üstünlükləri:
bütün istifadəçilər üçün İnternet olan hər bir yerdən hər hansı bir kompüter vasitəsi ilə
resursları əldə etmək imkanının olması;
istifadəçilərin veb-interfeys vasitəsilə proqramdan istifadə etməsi üçün daha böyük
yaddaş və disk, bahalı kompüter almağa ehtiyac yoxdur. Həmçinin CD və DVD
qurğuları üçün də heç bir ehtiyac qalmır, çünki bütün informasiya və proqramlar
"bulud"da qalır. İstifadəçilər adi kompüterdən və noutbukdan daha yığcam və rahat
netbuklara keçə bilər;
sənədlər "bulud"da saxlanıldıqda, istənilən zaman və istənilən yerdə onlardan
istifadəçilər istifadə edə bilər. İnternet varsa, unudulmuş fayl deyilən bir şey artıq
yoxdur – onlar həmişə yaddaşdadır;
verilənlər "bulud"da saxlanıldıqda, onların nüsxəsi avtomatik olaraq bəzən müxtəlif
qitələrdə yerləşən bir çox serverlər arasında paylanır. Fərdi kompüter oğurlandıqda,
istifadəçi dəyərli məlumatı itirmir, o, həmin məlumatları hər hansı digər kompüterdə
yenidən əldə edə bilər;
data mərkəzlər virtual maşınların fəaliyyətinin fasiləsiz dəstəklənməsini təmin edən
peşəkar mütəxəssislər tərəfindən idarə olunur. Tətbiqin bir çox nüsxələrə bölünməsi
səbəbindən fiziki maşın sıradan çıxsa belə, onun işi davam edəcək. Bu, sistemin
etibarlılığının yüksək səviyyədə olduğunu bildirir;
hesablama resursları qeyri-məhduddur (yaddaş, prosessor, disk) və "bulud"
miqyaslana bilər və elastik ola bilər, yəni resurslar ayrılır və lazım olduğu miqdarda
ixrac olunur.
Bulud texnologiyalarının çatışmayan cəhətləri:
bulud xidməti göstərən kompaniyalardan istifadəçinin verilənlərinin saxlanması
asılılığı;
əlaqə kanallarının etibarlılığı, təhlükəsizliyi məsələləri;
bu sahədə keyfiyyətli xidmətə zəmanət verən metodlar və standartlar işlənməmişdir;
istifadəçinin kompüteri daimi İnternet şəbəkəsinə qoşulmuş vəziyyətdə olmalıdır;
əlaqə kanalının sürəti yüksək olmalıdır;
bəzi proqramların yerinə yetirilməsi həmin proqramların lokal kompüterlərdə yerinə
yetirilməsindən çox vaxt apara bilər və s.
Bulud texnologiyalarının modelləri və xidmətləri
Bulud sistemi təyinatına görə 4 yerə ayrılır [4, 5]:
•
ümumi təyinatlı buludlar;
•
özəl (xüsusi) təyinatlı buludlar;
•
qrup təyinatlı buludlar;
•
hibrid buludlar.
Ümumi təyinatlı buludlar – bu xidmətin istifadəçisi istənilən şirkət və istifadəçi ola bilər,
istifadə qiymətinə görə münasib olan, digər hesablama sistemlərində həlli mümkün olmayan
məsələlərin həllini, böyük miqyaslanma imkanlı veb-saytların və ya biznes-sistemlərinin
yaradılmasını təklif edir. Məsələn, Amazon EC2 və Simple Storage Service (S3), Google
Apps/Docs, Salesforce.com, Microsoft Office Web onlayn servislərini göstərə bilərik.
İnformasiya texnologiyaları problemləri, 2016, №1, 3–10
6 www.jpit.az
Özəl (xüsusi) təyinatlı buludlar – özəl bulud, yalnız bir təşkilat üçün istifadə və idarə
edilir. Buna görə də, yalnız təşkilat daxilində hər kəs məlumatdan, xidmətlərdən və
proqramlardan istifadə edə bilər.
Qrup təyinatlı buludlar – ümumi maraqları eyni olan bir sıra təşkilatlar üçün istifadə edilir.
Bu bulud bir yaxud bir neçə təşkilat arasında paylana bilər, lakin əsas mahiyyət ondan ibarətdir
ki, onlardan tələb olunan iş eynidir və istifadəçilər eyni missiyanı, strategiyanı, təhlükəsizliyi və
sürəti tələb edirlər.
Hibrid buludlar – bir və daha artıq buludun birləşməsindən meydana çıxan modeldir
(ictimai, xüsusi və kollektiv). Bu, bir sıra daxili və xarici bulud provayderləri tərəfindən istifadə
olunan mühitdir.
Bulud texnologiyaları istifadəçilərə 10-a yaxın xidmət təklif edir [6]:
verilənlərin yadda saxlanması xidmət kimi (Storage-as-a-service), lazımi disk fəzasının
sorğu üzrə təqdim edilməsidir. Bu resurs uzaq məsafədə yerləşə bilər və istifadəçilərə verilənləri
yadda saxlamaq üçün yaddaş resursları təklif edir.
verilənlər bazası xidmət kimi (Database-as-a-service) verilənlər bankı və bazasına
məsafədən girişin təqdim edilməsi imkanını yaradır. İstifadəçi üçün bu verilənlər bazası lokal
şəbəkələrdə yerləşən baza kimi görünür.
informasiya xidmət kimi (İnformation-as-a-service) verilənlərə interfeys vasitəsi ilə
məsafədən girişi nəzərdə tutur. Bu birja verilənləri, kredit informasiyası, ünvanların yoxlanılması
və identifikasiyası ola bilər.
təhlükəsizlik xidmət kimi (Security-as-a-service) təhlükəsizlik xidmətlərinin İnternet
vasitəsilə təqdim edilməsidir. Təhlükəsizlik strukturunun lokal qurulmasına baxmayaraq, bəzi
xidmətlər uzaqdan reallaşdırılır, məsələn, identifikasiya və sertifikasiya, generasiya, giriş
açarlarının saxlanması və ötürülməsi.
idarəetmə xidmət kimi ( Management/ governance-as-a-service) digər bulud-xidmətlərin
uzaqdan idarə edilməsidir. Buraya virtuallaşdırma, girişin idarə edilməsi, müəyyən siyasətlərin
(məsələn, təhlükəsizlik) reallaşdırılması daxildir, biznes xidmətlərin təşkilini həyata keçirir.
testləşmə xidmət kimi (Testing-as-a-service) veb-serverlər daxil olmaqla, müxtəlif növ
servislərin lokal və ya uzaqdan testləşdirmə imkanının təqdim edilməsidir.
Hal-hazırda bulud sistemində ən çox istifadə olunan xidmətlər aşağıdakılardır:
İnfrastruktur xidmət kimi (IaaS – Infrastructure as a service). İnfrastrukturun
yaradılması prosesini həyata keçirir. IaaS səviyyəsi infrastrukturun (hesablama resursları və
yaddaş sistemini) icarəyə götürməsi servisini həyata keçirməyə imkan verir. Bu resurslara
zəmanətli hesablama və yaddaş resursları verən virtual serverlərdən başqa, verilənlərin yaddaş
sisteminə yüksək sürətlə daxil olmaq imkanı yaradan əlaqə kanalları da daxildir. Qısaca desək,
bu səviyyədə məsələlərin həlli üçün kompüter infrastrukturu yaradılır. Mövcud olan IaaS
xidmətinə misal olaraq, Amazon S3 (Simple Storage Service), Amazon Elastic Computer Cloud
(EC2), IBM Blue Cloud və s. göstərmək olar [6]. Bu servisdən istifadə etmək üçün uyğun Web-
brauzeri istifadəçi öz kompüterinə yükləyir və məsələnin həlli üçün buludlara müraciət edir.
IaaS üç əsas komponentdən ibarətdir [3]:
1.
Texniki təminat (server, verilənləri saxlama sistemləri, müştəri sistemləri, şəbəkə
avadanlıqları);
2.
Əməliyyat sistemləri və sistem proqram təminatı (virtuallaşdırma və avtomatlaşdırma
vasitələri, əsas resursların idarə edilməsi);
3.
Əlaqələndirici proqram təminatı (məsələn, sistemin idarə edilməsi).
IaaS virtuallaşdırma texnologiyasına əsaslanır və istifadəçinin tələblərinə müvafiq olaraq
resursları hissələrə bölmək imkanı verir, bununla da mövcud hesablama imkanlarının
istifadəsinin səmərəliliyini artırır. Bu halda istifadəçi disk həcmini və digər resursları ona
işləmək üçün zəruri olan miqdarda sərf edir. Bundan başqa, IaaS istifadəçiyə bütün nəzarət
funksiyalarını vahid bir platformada təqdim edir. İstifadəçinin işi strukturu idarə etmək deyil,
İnformasiya texnologiyaları problemləri, 2016, №1, 3–10
www.jpit.az 7
əməliyyat sisteminə, yaradılmış proqrama nəzarət etməkdir.
Platforma xidmət kimi (PaaS – Platform as a service) istifadəçilər tərəfindən virtual
serverlərdə (fiziki serverlərdən təşkil olunan) yerləşən əməliyyat sistemlərindən və xüsusi
proqram əlavələrindən (Apache, My SQL və s.) istifadə edilməsinə imkan yaradan virtual
platformadır. PaaS servisinə misal olaraq, IBM IT Factory, Google App Engine, Force.com
xidmətlərini göstərə bilərik.
Bu xidmət növündə istifadəçinin bulud infrastrukturu üzrə satın alınmış funksional
proqramları yerləşdirmək hüququ vardır. Burada da istifadəçi şəbəkə, server kimi bulud
strukturunu idarə etmir və yoxlamır. O sadəcə, burada quraşdırdığı funksional proqrama nəzarət
edir. Veb-tətbiqlərin yaradılması, sınaqdan keçirilməsi, yerləşdirilməsi və dəstəklənməsi üçün
vahid bir platforma kimi PaaS bütün əməliyyatları vahid inteqrasiya olunmuş mühitdə təmin
edir, bununla da ayrı-ayrı mərhələlərdə müxtəlif mühitlərin dəstəklənməsinə sərf edilən xərcləri
aradan qaldırır [7].
Proqram təminatı xidmət kimi (SaaS – Software as a service) istifadəçiləri proqram
təminatı ilə təmin edir. Bu səviyyədə istifadə olunan proqramlara misal olaraq, Microsoft
“Software Services” (e-mail, video konfrans), Google Apps, Google Docs və s. göstərmək olar.
İstifadəçi ona lazım olan proqram əlavələrinin rezident hissəsini öz kompüterinə yükləmədən
şəbəkə kanallarının köməyi ilə bulud texnologiyalarına müraciət edir. Proqram əlavələri SaaS
xidməti verən təchizatçının serverində işləyir və istifadəçiyə hesablamaların nəticəsini göndərir.
Beləliklə, istifadəçi proqram təminatını almır və lazım gələndə ondan məsələnin həllində istifadə
edir və istifadəyə görə uyğun pul ödəyir.
SaaS konsepsiyasına əsasən, istifadəçi bir məhsulu satın alaraq onun üçün ödəniş etmir,
onu kirayəyə götürür. Bundan başqa, o, məhz ona lazım olan funksiyalardan istifadə edir.
Məsələn, bir proqram sizə ildə bir dəfə lazım olur. Bu proqramdan bundan çox istifadə etmək
niyyətində deyilsiniz. Beləliklə, lazımsız proqramın sizin kompüterinizdə yer tutmasına ehtiyac
qalmır. SaaS məntiqi WaaS (WaaS – iş yeri xidmət kimi) anlayışına əsaslanmışdır. Yəni, müştəri
proqram təminatı ilə işləmək üçün tam təmin olunmuş virtual iş yeri ilə təchiz olunur [8].
Bulud texnologiyaları əsasında həlli nəzərdə tutulan mürəkkəb məsələlər
Hal-hazırda bulud texnologiyaları VEM-in resurslarından daha səmərəli istifadə etmək
üçün ən perspektivli texnologiya hesab olunur.
VEM-də həll olunan məsələlərin xarakteristikalarının analizi göstərir ki, onları elmin iki
istiqamətinə aid etmək olar: nəzəri və tətbiqi.
Nəzəri elm sahəsində həlli nəzərdə tutulan mürəkkəb məsələlər:
•
perspektiv elektron imza alqoritmlərinin analizi;
•
simmetrik şifrələmə alqoritmlərinin qiymətləndirilməsi;
•
neft-qaz yataqlarının işlənməsi proseslərinin modelləşdirilməsi;
•
seysmoloji sahədə riyazi modellərin tədqiqi;
•
yeni kimyəvi maddələrin və dərman preparatlarının alınması;
•
ifrat dərəcədə mürəkkəb (iqtisadi, kosmik tədqiqatlar, kimyəvi, fiziki və s) məsələlərin
həlli;
•
yüksək enerji fizikasında aparılan eksperimentlər üçün informasiya infrastrukturunun
yaradılması ;
•
korporativ informasiya fəzalarında sənədlərin intellektual analizi (Text mining) və s.
Tətbiqi elm sahəsində həlli nəzərdə tutulan mürəkkəb məsələlər:
•
GİS texnologiyası əsasında daşınmaz əmlakın kadastr sisteminin (ortofoto, rəqəmli
kadastr, topoqrafik xəritələr) yaradılması;
•
əhalinin dövlət reyestri məsələsi;
•
vətəndaşların vəziyyəti aktlarının qeydiyyatı;
•
notariat sənədlərinin elektron məlumat bankı;
İnformasiya texnologiyaları problemləri, 2016, №1, 3–10
8 www.jpit.az
•
fundamental Elmi Elektron kitabxananın yaradılması;
•
humanitar elm sahələri üzrə elektron məlumat bazasının yaradılması;
•
məlumat-axtarış sistemləri və s.
Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, VEM-də həlli nəzərdə tutulan mürəkkəb məsələləri
tiplərinə görə iki böyük sinfə bölmək olar: böyük hesablama resursu və böyük yaddaş resursu
tələb edən məsələlər.
Böyük hesablama resursları tələb edən mürəkkəb məsələlər:
•
Coğrafi ərazilərin aerokosmik təsvirlərinin qəbulu, emalı və arxivləşdirilməsi;
•
“Elektron hökumət” (“E-hökumət”) proqramı tərkibində dünya təcrübəsinə əsaslanaraq,
“Elektron elm” layihəsinin yaradılması;
•
GİS texnologiyaları əsasında dəniz və okeanların hidrometeoroloji və fiziki-coğrafi
modellərinin yaradılması;
•
atmosferdə iqlim proseslərinin riyazi modellərinin qurulması və tədqiqi;
•
korporativ informasiya fəzalarında sənədlərin intellektual analizi (Text mining);
•
xəstəliklərin diaqnostikası;
böyük yaddaş resursları tələb edən mürəkkəb məsələlər:
•
elektron arxivin yaradılması;
•
biometrik texnologiyalar əsasında biometrik eyniləşdirmə sisteminin yaradılması;
•
ekologiya və təbii sərvətlər üzrə Monitorinq Bankının yaradılması;
•
əhalinin siyahıya alınması;
•
informasiyanın arxivləşdirilməsi;
•
elektron atlasın yaradılması.
Yuxarıda qeyd olunan mürəkkəb məsələlərin həllində VEM-in resurslarından daha səmərəli
istifadə etmək üçün əsas tələblərdən biri onların optimal paylanmasını təmin etməkdir. Hal-hazırda
dünyada bulud texnologiyalarının köməyi ilə VEM-in hesablama və yaddaş resurslarından
səmərəli istifadə etmək istiqamətində intensiv tədqiqat işləri aparılır. Böyük hesablamalar və
yaddaş resurslarına malik olan belə sistemlər yüksək sürətli əlaqə kanalına malik olan kompüter
şəbəkələri əsasında yaradılır. Bulud texnologiyası imkan verir ki, təşkilatların emal mərkəzlərinin
hesablama və yaddaş resurslarındann daha səmərəli istifadə edilsin.
Bulud texnologiyaları əsasında VEM-də hesablama və yaddaş resurslarının istifadəçilər
arasında paylanmasında meydana çıxan bəzi problemlərə nəzər salaq.
VEM-də yaddaşın optimal paylanması – bulud texnologiyası fiziki resursları (məsələn,
prosessor və disk yaddaş fəzasını) miqyaslaşdırmaq, İnternet vasitəsi ilə bu resurslardan istifadə
etmək imkanları verir. Bu halda, məlumatların emalı və yadda saxlanması prosesinə bir xidmət
növü kimi baxılır. Qeyd edilən xidmətin köməyi ilə emal mərkəzlərində yaddaş resurslarının
optimal paylanmasını təmin etməklə hər hansı bir məqsəd üçün ayrılmış yaddaş resursu yaddaş
qurğusunda tam olaraq istifadə olunduğu qədər yer tutacaq. Beləliklə, resurslar yalnız istifadə
olunduğu qədər ayrılır və israf olunmur. Resursun bu formada paylanması həm bulud provayder,
həm də istifadəçi üçün sərfəlidir. Belə ki, istifadəçi sifariş etdiyi resursun deyil, sadəcə faktiki
istifadə etdiyi resursun pulunu ödəyəcək. Provayder isə həm əlavə avadanlığın alınması və
qurulması kimi izafi xərclərdən azad olacaq, həm də eyni xidmət müqabilində daha aşağı qiymət
təklif edə bilər ki, bu da daha çox istifadəçinin bu tip xidmətlərə cəlb olunmasına gətirib çıxarır.
VEM-də istifadəçilərə hesablama resurslarının paylanması. Məlumdur ki, VEM-in
hesablama resurslarından istifadə etmək istifadəçilərin vaxtlarına qənaət etməklə bərabər onların
məsələlərinin keyfiyyətli həllini təmin edir. Bu zaman həm istifadəçilər, həm də VEM iqtisadi
səmərə əldə etmiş olurlar. İstifadəçilərin əldə etdikləri səmərə işin vaxtında və keyfiyyətli yerinə
yetirilməsi ilə əlaqədardır. Bu səmərə bəzən dəqiq rəqəmlərlə ifadə edilmir. Lakin təcrübə
göstərir ki, bir çox hallarda bəzi məsələlərin həlli üçün VEM-in hesablama güclərindən istifadə
alternativi olmayan bir yol sayılır. VEM-dən istifadə etməyə başlandıqdan bəri optimallaşdırma
və səmərəlilik ön plana çıxmışdır. Optimallaşdırma və səmərəlilik əsasında VEM-in hesablama
İnformasiya texnologiyaları problemləri, 2016, №1, 3–10
www.jpit.az 9
resurslarının daha mükəmməl paylanması yeni istifadəçilərə istənilən an hesablama resurslarının
ayrılması problemini aradan qaldırmış olur.
Son dövrlərdə bulud texnologiyalarının bir çox sahələrdə (e-hökümət, e-təhsil, e-kitabxana,
e-elm və s.) tətbiq edilməsi şəbəkə resurslarının daha səmərəli istifadə olunmasına imkan verir.
Bulud texnologiyalarının elektron hökümət sistemində tətbiqi. Son dövrlərdə şirkətlər və
coxsaylı istifadəçilər elektron hökumət xidmətlərindən geniş istifadə edirlər. Bu isə elektron
hökumətin müasir texnologiyalar əsasında davamlı inkişafını tələb edir. Digər tərəfdən
təşkilatların öz şəbəkə infrastrukturlarını genişləndirmək üçün istifadə etdkləri kompüter və
şəbəkə avadanlıqlarının qiymətləri və bu strukturu işçi vəziyyətdə saxlamaq üçün sərf edilən
xərclərin məbləği daim yüksəlir. Bununla əlaqədər böyük şirkətlər mövcud resurslardan istifadə
edərək, xərcləri azaltmaq üçün geniş tədqiqat işləri aparır və bu tədqiqatlarda öz tələblərini təmin
etmək üçün yeni həll yolları axtarırlar. Aparılan tədqiqatların analizi göstərir ki, şəbəkə
resurslarından maksimum faydalanmaq üçün bulud texnologiyalarından istifadə etmək lazımdır.
Bu texnologiya şəbəkə resurslarından və İnternet xidmətlərindən səmərəli istifadə edilməsinə
təminat verir.
Elektron hökumət sistemində elektron xidmətlərin sayının sürətlə artması, dövlət
strukturları arasında məlumat mübadiləsinin genişlənməsinə və mürəkkəbliyinə gətirib çıxarır.
Dövlət idarələri və təşkilatlarına məxsus VEM-in olması, onların müxtəlif platformalar üzərində
qurulması, çoxsaylı əməliyyat sistemlərindən istifadə üçün mühəndis və proqramçı qruplarının
olmasını və bu avadanlıqların daim işçi vəziyyətdə saxlanmasını tələb edir və bu da böyük
maliyyə xərcləri tələb edir. Eyni zamanda VEM-in müxtəlif platformalardan və əməliyyat
sistemlərindən istifadə etməsi onların bir-birinə inteqrasiya olunmasını çətinləşdirir. Deyilən
problemlərin aradan qaldırılması və istifadəçilərə daha keyfiyyətli xidmətin təşkil edilməsi üçün
bulud texnologiyalardan istifadə olunması təklif olunur.
Bulud texnologiyalarının elektron kitabxana sistemində tətbiqi. Qeyd edilən bulud
texnologiyalarının elektron kitabxanaların yaradılmasında istifadə edilməsini yeni bir mərhələ
kimi qeyd etmək olar, bu da öz növbəsində daha geniş tutumlu verilənlər bazasının yaradılması,
şəbəkə üzərindən informasiyanın paylanması, həmçinin istifadəçilərə yeni növ xidmətlərlərin
təqdim edilməsi, informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və məsrəf xərclərinin azaldılması
kimi məsələlərin həllində köməklik etmiş olacaq.
Ötən əsrin ortalarında elektron kitabxanalarda informasiya saxlayıcısı kimi floppi
disklərdən geniş istifadə olunurdu, bu isə böyük həcmli məlumatların arxivləşdirilməsinə imkan
vermirdi. Son dövrlərdə isə bir çox sənədlər və məlumatlar rəqəmsallaşdırılaraq “bulud”
sistemlərdə saxlanılır. Hal-hazırda elektron kitabxanaların fondunun formalaşmasında və
həmçinin, xidmətlərin təşkil edilməsində bulud texnologiyalarından geniş istifadə olunur. Əsas
məqsədlərdən biri bulud texnologiyalarına əsaslanan yaddaşda məlumatların və metaverilənlərin
toplanması və avtomatlaşdırılmış idarəetmə sisteminin də bulud mühitində yaradılmasıdır.
Nəticə
Məqalədə bulud texnologiyalarının müasir vəziyyəti, modelləri, üstünlükləri və
xidmətlərinin təhlili aparılmış və bu texnologiyaların köməyi ilə VEM-in resurslarından istifadə
edərək, həlli nəzərə tutulan bir çox mürəkkəb məsələlər analiz olunmuşdur. Bu məsələlərin
həllində VEM-in hesablama və yaddaş resurslarından maksimum faydalanmaq üçün bulud
texnologiyalarını tətbiq etməklə resursların optimal paylanmısını təmin etmək lazımdır. Bulud
texnologiyalarını e-hökümət və e-kitabxana sistemində tətbiq etməklə isə xidmət keyfiyyətinin
yüksəldilməsinə, xərclərin azaldılmasına, xidmətlərin inteqrasiyasına nail olmaq, kitabxana,
arxiv, muzey və s. əlaqəli mənbələrdən resursları əldə edib təyinatı üzrə mərkəzləşdirilmiş
emalını, arxivləşdirilməsini, qorunmasını və s. təşkil etmək olar.
İnformasiya texnologiyaları problemləri, 2016, №1, 3–10
10 www.jpit.az
Minnətdarlıq
Bu iş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun maliyyə
yardımı ilə yerinə yetirilmişdir – Qrant № EİF-2014-9(24)-KETPL-14/02/1.
Ədəbiyyat
1.
www2.itif.org/2013-cloud-computing-costs.pdf
2.
www.idc.com/getdoc.jsp?containerId=prUS25219014
3.
Введение в облачные вычисления, www.intuit.ru/studies/courses/673/529/ lecture/11913.
4.
Alguliyev R.M., Alekperov R.K. Cloud Computing: Modern State, Problems and Prospects //
Telecommunications and Radio Engineering, 2013, vol.72, no.3, pp. 255-266.
5.
Mell P., Grance T. The NIST definition of cloud computing, 2010, www.nist.gov/itl/
cloud/upload/cloud-def-v15.pdf
6.
Ələkbərov R.Q., Həşimov M.A. AzScienceNet şəbəkəsində cloud computing
texnologiyalarının tətbiqi perspektivləri haqqında // İnformasiya texnologiyaları problemləri, 2012,
№2, s.30–36.
7.
Ələkbərov R.Q., Həşimov M.A., Mustafayev T.İ. Cloud computing xidmətinin təhlükəsızlik
məsələləri və onların həlli yolları // İnformasiya texnologiyaları problemləri, 2014, №2, s. 33–39.
8.
Soleimanian F., Hashemi S. Security Challenges in Cloud computing with More Emphasis on
Trust and Privacy // International Journal of Scientific & Technology Research, 2012, vol.1,
no.6, pp.49–54.
УДК 004.75
Алекперов Рашид Г.
1
, Гашимов Мамед А.
2
Институт Информационных Технологий НАНА, Баку, Азербайджан
1
rashid@iit.ab.az ,
2
mhashimov@iit.ab.az
Технологии cloud computing: cервисы, проблемы и области применения
В статье проанализированы современное состояние, модели и услуги технологий
облачных вычислений. Определен ряд сложных задач, решение которых предполагается
осуществить на основе технологий облачных вычислений. Исследованы проблемы
эффективного использования вычислительных ресурсов и ресурсов памяти.
Ключевые слова: облачные вычисления, память и вычислительные ресурсы,
распределенные системы, э-государство, облачные сервисы.
Rashid G. Alakbarov
1
, Mammad A. Hashimov
2
Institute of Information Technology of ANAS, Baku, Azerbaijan
1
rashid@iit.ab.az ,
2
mhashimov@iit.ab.az
Cloud computing technologies: services, problems and application areas
The paper analyzes the state of the art of cloud computing technologies, models and services.
Several classes of computationally hard problems, which are solved by cloud technologies, are
determined. Effective usage of computational and storage resources are studied.
Keywords: cloud computing, computational and storage resources, distributed systems,
e-government, cloud services.
Dostları ilə paylaş: |