Ученые записки Scientific works, №4, 2013 İssn 1815-1779
Yüklə 52,63 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- UOT 621.762 Al-Zr ƏRİNTİLƏRİNİN DEFORMASİYA-TERMİKİ EMAL PARAMETRLƏRİNİN MEXANİKİ XASSƏLƏRİNƏ TƏSİRİ
- Xülasə: Məqalədə Al-Zr ərintilərinin deformasiya - termiki emal parametrlərinin elektrik müqaviməti xassələrinə
- Ключевые слова
- Key words
| Elmi əsərlər -Ученые записки - Scientific works, №4, 2013 İSSN 1815-1779 Metallurgiya-Металлургия-Metallurgy X.Ə. İbrahimov 27
UOT 621.762 Al-Zr ƏRİNTİLƏRİNİN DEFORMASİYA-TERMİKİ EMAL PARAMETRLƏRİNİN MEXANİKİ XASSƏLƏRİNƏ TƏSİRİ X.Ə. İBRAHİMOV (Azərbaycan Texniki Universiteti) E-mail: khayal.ibrahimov@krka.biz
Eksperimental ərintilərin tökmə temperaturu əvvəlcədən TL-dən yüksək, soyutma sürəti isə kristallaşma prosesində Al 3 Zr ilkin kristallarının əmələ gəlməsini aradan qaldırmağa kifayət etdiyindən, bu ərintilərin tökmə strukturu təcrübi olaraq birfazalı olmuşdur. Ancaq Fe-tərkibli fazanın cüzi miqdar qatışıqları dendrit özəklərinin (Al) sərhədləri boyunca yerləşir. Yaymadan sonra da ərintilərin strukturu heç nə ilə fərqlənmir: bütün nümunələrdə lifli olmuşdur. Güclü dəyişikliklər tabalmdan sonra müşahidə edilmişdir, bu isə mexaniki xassələrdə təzahür edir: aluminiumda (təmizliyindən asılı olmayaraq) artıq bir saat sonra rekristallaşmış iridənəli struktur (şəkil 1, a), sirkonium əlavə olunmuş ərintilərdə isə struktur hətta 500 saat saxlanmadan sonra da lifli qalmışdır (şəkil 1, b), yəni öz deformasiya olunmuş vəziyyətini saxlamışdır. Bunula yanaşı, həm vərəqlərin ( =91%), həm də məftilin ( =96%) alınması zamanı soyuq deformasiyada Al-Zr ərintilərinin yüksək texnolojiliyi müşahidə olunmuşdur. Deformasiya-termiki emal parametrlərinin mexaniki xassələr və elektrik müqavimətinə təsirinin öyrənilməsinin birinci mərhələsində 0,58 Zr əlavə edilmiş ərintidən (işarəsi 06 Zr) alınan məftil və vərəqlər təhlil edilmişdir (cəd. 1, 1-ci seriya ərinti). Müqayisə obyekti kimi A7E (işarəsi 00 Zr) tipli naqil ərintisi götürülmüşdür. Mexaniki xassələrin öyrənilməsi göstərmişdir ki, soyuq yayma halında hər iki ərinti möhkəmliyin yaxın qiymətinə malik olurlar (cəd.1). Lakin, 300 °C-də tabalmanın 1-ci saatından sonra sirkoniumlu ərintinin üstünlüyü açıq hiss olunur. Bu ərintidə rekristallaşmanın tam getməsi texniki alüminiumdan fərqli olaraq rekristallaşmamış striukturun qalması isə izah olunur. Məftillərin dartılmağa sınaqlarının nəticələri göstərir ki, tərkibində Zr olan ərinti həm deformasiya olunmuş, həm də tabıalınmış hallarında legirlənməmiş alalüminiuma nisbətən daha yüksək möhkəmliyə malikdir (cəd. 2). Məsələn, S300 halında
2 , 0 -nin qiyməti 110 MPa (80-a qarşı 190, yəni 2,4 dəfə) 2 . 0 -nin qiyməti isə 140 vahid (36-ya qarşı 177, yəni az qala 5 dəfə) çoxdur. İlkin halında tərkibində Zr olan ərintidən 1,5 mm-lik məftilin yüksək möhkəmliyini (270MPa) xüsusi olaraq qeyd etmək olar. Bu ərintinin bütün mərhələlərində deformasiyaya termiki emal keçmədən uğradıldığını nəzər alsaq, onda izafi doymuş alüminium əsaslı bərk məhlulda sirkoniumun bütün miqdarı qorunub saxlanmalı idi (yəni, Al 3 Zr möhkəmləndirici hissəciklər yoxdur).
Sirkoniumun miqdarı cüzi olduğundan deformasion möhkəmləndirmə əhəmiyyətli effekt verə bilməmişdir. (təxminən eyni plastiklikdə 100MPa). Hər iki ərinti (F0 halı 1,5 mm-lik məftil) təcrübi olaraq eyni lifli dənəli (yəni, rekristallaşmamış, şəkil 1, b-də göstərilmiş struktura oxşar) struktura malik olur.
Elmi əsərlər -Ученые записки - Scientific works, №4, 2013 İSSN 1815-1779 Metallurgiya-Металлургия-Metallurgy X.Ə. İbrahimov 28
Ona görə də, güman etmək olar ki, tərkibdə sirkoniumun olması soyuq deformasiya zamanı dislokasiyalarının daha bərabər paylanmasına kömək etmişdir. Bu fərziyəni külçənin xırdadənəli strukturu təsdiqləyir. Diametri 4 mm olan 06Zr ərintisindən məftil 1,5 mm-lik məftilə nisbətən bir qədər aşağı möh-kəmliyə malikdir (cəd. 2). Bu isə, aydındır ki, deformasiyanın aşağı dərəcəsi ilə əlaqədardır. Lakin, tabalmadan sonra bu fərq aradan götürülür.
200 mkm
200 mkm
Şəkil 1. 300°C-də tabıalınmış vərəqlərin dənəli strukturu
a) 0% Zr, 1saat ; b) 0,64 Zr, 500saat
Ərinti¹ Tabalma²
, MPa 2 , 0 MPa , % 00Zr F0 164 151 5,3 F1 107 96
9,3 06 Zr
F0 176 168 4,8 F1 179 169 8,5 ¹ 1-cəd. 2. 1; 2-cəd. 2. 2 Məftilin xüsusi elektrik müqavimətinin ( ) təyini göstərmişdir ki, sirkoniumun əlavəsi deformasiya olunmuş vəziyyətdə texniki alüminiumla (37,5∙10 9 Om∙m və 28,9·10 9 Om·m, yəni təxminən 30%) müqayisədə -nun qiymətini kəskin qaldırır. Lakin tabalma elektrik müqavimətini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır, onun minimum qiymət isə 450 °C-də alınır (şək.2). Daha yüksək temperaturadək qızdırma
b -nin azalmasına gətirib çıxardığından [1] 450°C-dən yuxarı qızdırma məqsədə uyğun sayılmamışdır.
istifadə olunmuş tabalma temperaturları üçün (müvazinət şərtləri üçün) C ) ( Al Zr -un qiymətləri hesablanmışdır. Hesabatın nəticələri cədvəl 3-də verilmişdir. Elmi əsərlər -Ученые записки - Scientific works, №4, 2013 İSSN 1815-1779 Metallurgiya-Металлургия-Metallurgy X.Ə. İbrahimov 29
Cədvəl 2. Soyuq deformasiya olunmuş məftilin mexaniki xassələrinə tabalmanın təsiri Ərinti
Diametri Tabalma 2
b MPa
2 , 0
MPa
, % 00Zr 1,5mm FO 177 159 5
F1 80
36 44
1,5 mm FO 273 240 2,7 F1 190 177 7,0 F1+350°C,1s 179 156 8,4 F1+400°C,1s 164 136 9,5 4mm
F0 241 213 2,8 F1 188 168 172
2
06Zr ərintisinin elektrik müqavimətinin, hər şeydən əvvəl, alüminium əsasında bərk məhlulda (C )
Zr [2] sirkoniumun miqdarı ilə müəyyən olunduğunu nəzərə alaraq, məhz bu amilin tabalma rejimi ilə əlaqəsi təyin olunmuşdur.
emal rejimlərindən və 300°C temperaturda tabalma müddətindən asılılıqları (cəd. 2, a) sxemi; b) 2 sxemi) Elmi əsərlər -Ученые записки - Scientific works, №4, 2013 İSSN 1815-1779 Metallurgiya-Металлургия-Metallurgy X.Ə. İbrahimov 30
Cədvəl 3. Alüminium əsasında bərk məhlulunda sirkoniumun miqdarında asılı olaraq 06Zr ərintisindən olan məftilinin xüsusi elektrik müqavimətinin eksperimental və hesabat qiymətləri T°, C
C ) ( Al Zr , % R, Om∙m∙10 9 eksp.
hesabatı fərq
600 0,178
33,3 31,6
1,6 550
0,113 31,6
30,8 1,0
500 0,068
30,8 30
0,8 450
0,038 29,8
29,5 0,3
400 0,019
31,4 29,2
2,2 300
0,003 34,8
29 5,8
Nəticə. Beləliklə, Deformasiya-termiki emal parametrlərinin Al-Zr ərintilərinin mexaniki xassələrinə və elektrik müqavimətinə təsiri öyrənilmişdir. Müəyyən olunmuşdur ki, tərkibində Zr olmayan Al ərintilərində soyuq deformasiyadan sonra 300-400°C temperaturlarda aparılan tabalma onların möhkəmlik xassələrini kəskin azaldır, plastikliyini isə yüksəldir, nəticədə belə məftillərin yükgötürmə qabiliyyəti pisləşir.
[1].Добаткин В.И., Елатин В.И., Федоров В.М. Быстрокристаллизованные алюминиевые сплавы. – М., ВИЛС, 1995, 341с. [2]. Алюминий. Перевод с англ. М., Металлургия, 1982, 664с. ВЛИЯНИЕ ДЕФОРМАЦИОННО-ТЕРМИЧЕСКИХ ПАРАМЕТРОВ НА МЕХАНИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА СПЛАВОВ Х.А. ИБРАГИМОВ (Азербайджанский Технический Университет) E-mail: khayal.ibrahimov@krka.biz
свойства и электрическое сопротивление сплавов Al-Zr. Установлено что после холодной деформации ухудшаются механические свойствa, увеличивается пластичность и в результате снижается нагрузочная способность электропроводных изделий.
пластичность, электрическое сопротивление.
(Azerbaijan Technical University) E-mail: khayal.ibrahimov@krka.biz
electrical resistance alloys Al-Zr. Established that after cold deformation deteriorates mechanical properties, increases the ductility and decreases the load capacity resulting electrically conductive articles. Elmi əsərlər -Ученые записки - Scientific works, №4, 2013 İSSN 1815-1779 Metallurgiya-Металлургия-Metallurgy X.Ə. İbrahimov 31
Key words: deformation and thermal parameters, mechanical properties, ductility, electrical resistance.
Rəyçi: t.e.d., professor A.T.Məmmədov Yüklə 52,63 Kb. Dostları ilə paylaş:
|