Türkçe Edebiyat K



Yüklə 2,28 Mb.
Pdf görüntüsü
tarix22.07.2018
ölçüsü2,28 Mb.
#58438


 

 

 

         

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE                            

                                   International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

 

 



 

VİLNİUS ÜNİVERSİTESİNDE “ULUSLARARASI TÜRK TARİHİ VE 

KÜLTÜRÜ SEMPOZYUMU” YAPILDI 

Emine ATMACA



 



 

Litvanya topraklarında iki küçük Türk topluluğu yaşamaktadır. Bunlar Litvanya Büyük 

Prensliği’ne  XIV.  yüzyılın  sonlarında  (1397)  Altın  Ordu  Devleti’nin  dağılmasından  sonra 

yaşanan  siyasi,  sosyoekonomik  sıkıntılar  nedeniyle  Kazan,  Astrahan  ve  Kırım  hanlıklarından 

gelmiş  “Litvan  -  Tatar  Türkleri”  ile  aynı  tarihlerde  Kırım’dan  gelerek  yerleşmiş  Musevi 

“Karaim  Türkleri”dir.  Araştırmacılara  göre  Litvanya  Büyük  Prensliği’ne  bu  iki  Türk 

topluluğunun göçü yaklaşık XVII. yüzyıla kadar kesintisiz devam etmiştir. 

Ulusal kimliklerinden ve dinlerinden hiçbir şekilde ödün vermeyen ve Avrupa Birliğine 

bağlı  ülkelerin  siyasi  platformunda  da  hoşgörü  timsali  olarak  gösterilen  bu  iki  küçük  Türk 

topluluğu, XIV. yüzyıldan bugüne değin birlikte yaşadıkları Slav milletlerinin etkisiyle  siyasi, 

sosyal  ve  özellikle  de  kültürel  yönden  birtakım  değişiklikler  geçirmişlerdir.  Mesela;  ilk 

zamanlarda  Litvan  -  Tatar  Türkleri,  Tatar  Türkçesini  bilmekteyken  sonraki  zamanlarda 

“Hristiyan  Litvan  kadınlarıyla  evlenmeleri,  Tatar  Türklerinin  savaş  nedeniyle  sık  sık  eşlerini 

bırakıp gitmek  zorunda kalmaları ve bu yüzden çocuklarına Tatar Türkçesini öğretememeleri, 

Belarus  -  Litvanya  -  Polonya  Tatarlarının  sosyal  açıdan  bir  bütün  oluşturmamaları  ve 

bulundukları  bölgede  sayıca  çok  az  olmaları,  Tatar  Türklerinin  ana  vatandan  çok  uzakta 

olmaları,  dinî  ayinler  için  halk  dilinin  olmaması  ve  Litvanya  birliğinin  Tatar  Türklerinin  üst 

sınıfına  yerli  dili  (Lehçe  (~Polonyaca),  Litvanca)  bilme  zorunluluğu  getirmesi”  gibi  sebepler 

yüzünden Tatar Türkçesini unutmuşlardır

1

.  



Bu  iki  özgün  etnik  Türk  grubunun  Litvanya  Büyük  Prensliği’ne  gelişinin  615.  yıl 

dönümü dolayısıyla “Litvanya’da Türk Tarihi ve Kültürü” adında 29 - 31 Mayıs 2013 tarihleri 

arasında  Doğu  Avrupa’nın  şarkiyat  merkezi  olarak  kabul  edilen  Vilnius  Üniversitesinde 

(Litvanya / Vilnius) bir sempozyum düzenlenmiştir. Bu uluslararası sempozyumu, Litvanya’dan 



Vilnius Üniversitesi Filoloji Fakültesi Türk Dili Merkezi, Vilnius Üniversitesi Tarih Fakültesi, 

Devletsiz  Kültürler  Merkezi,  Vilnius  Şehri  Litvan  -  Tatar  Türk  Topluluğu;  Türkiye’den  Yunus 

                                                           

 Dr.; Sakarya Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Eedebiyatı Bölümü, eatmaca@sakarya.edu.tr. 



1

 Detaylı bilgi için bk. 

http://www.vilnius.skynet.lt/story_t.html.

        



      

222    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

Emre  Enstitüsü,  T.C.  Dışişleri  Bakanlığı  ve  T.C.  Başbakanlık  Türk  İşbirliği  ve  Koordinasyon 

Ajansı Başkanlığı ortaklaşa gerçekleştirmiştir. 

1. Sempozyumun Açılış Töreni 

29 Mayıs Vilniaus universiteto Mažoji aula / Vilnius University Aula Parva - the Samall 

Hall  (Universiteto  g.  3)  salonunda  Vilnius  Üniversitesi  Rektör  Yardımcısı  Prof.  Habil.  Dr. 

Eugenijus  BUTKUS,  Litvanya  Cumhuriyeti  Dışişleri  Bakanı  Šarūnas  ADOMAVIČIUS, 

Türkiye  Cumhuriyeti  Litvanya  -  VİLNİUS  Büyükelçisi  Akın  ALGAN,  Vilnius  Üniversitesi 

Tarih  Fakültesi  Dekanı  Prof.  Dr.  Rimvydas  PETRAUSKAS,  Yunus  Emre  Enstitüsü  Müdür 

Yardımcısı  Yrd.  Doç.  Dr.  Ebubekir  CEYLAN  birer  açılış  konuşması  yapmışlardır.  Açılış 

konuşmalarının ardından sempozyum oturumlarına geçilmiştir. 

 

 

Litvanya’da Türk Tarihi ve Kültürü Sempozyumu’nun afişi 



 

 


      

223    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

 

Vilnius Üniversitesi rektörlük binası (kuruluş tarihi 1579) 

 

 

Vilnius Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof.. Dr. Habil Eugenijus BUTKUS sempozyum 

açılış konuşmasını yaparken 


      

224    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

 

Vilnius Üniversitesi Tarih Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Rimvydas PETRAUSKAS 

sempozyum açılış konuşmasını yaparken 

 

Yunus Emre Enstitüsü Müdür Yardımcısı Yrd. Doç. Dr. Ebubekir CEYLAN sempozyum 

açılış konuşmasını yaparken 


      

225    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

 

Açılış töreninin yapıldığı Mažoji aula salonundan bir görüntü 



 

Açılış töreninin yapıldığı Mažoji aula salonundan bir görüntü 

Sempozyum  açılış  töreni  öncesinde  bildiri  sahiplerine  Vilnius  Üniversitesi  Filoloji 

Fakültesine  bağlı  Türkçe  Öğretim  Merkezi  tarafından  hazırlanan,  içerisinde  sempozyum 

programı,  bloknot,  kalem,  sempozyum  katılım  belgesi,  T.C.  Vilnius  Büyükelçiliğindeki 

resepsiyon  daveti  ve  yaka  kartının  bulunduğu  dosya  ile  anlık  çeviri  için  tercüman  kulaklığı 



      

226    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

dağıtılmıştır.  Ayrıca  dinleyicilere  de  sempozyum  programı  ve  anlık  çeviri  için  tercüman 

kulaklığı verilmiştir. 

2. Sempozyum Oturumları 

Sempozyuma  Litvanya,  Türkiye,  Rusya,  Tataristan,  Beyaz  Rusya,  İsrail,  Polonya  ve 

Ukrayna  olmak  üzere  8  ülkeden  Tatar  ve  Karaim  Türkleri  konusunda  uzman  değerli  bilim 

adamları katılmıştır. Sempozyumda Tarih, Kültür ve Din, Osmanlı İmparatorluğu ile Litvanya 



Büyük Dükalığı Arasındaki İlişkiler, Dil ve Edebiyat, XX-XXI. Yüzyıllarda Milletler Arasındaki 

Değişimler gibi oturum başlıkları adı altında toplam 28 bildiri sunulmuştur. Bildiriler, Türkçe, 

Litvanca, Rusça ve İngilizce olmak üzere 4 dilde sunulmuştur. 

 

Sempozyumdan bir görüntü 

Sempozyumun  kapanış  oturumu  30  Mayıs  2013  tarihinde  Vilnius  Üniversitesinin 

rektörlük  binasındaki  Mažoji  aula  salonunda  gerçekleştirilmiştir.  Bu  son  oturumda  “Tarih, 



Kültür ve Din, Osmanlı İmparatorluğu ile Litvanya Büyük Dükalığı Arasındaki İlişkiler, Dil ve 

Edebiyat,  XX-XXI.  Yüzyıllarda  Milletler  Arasındaki  Değişimler”  adlı  oturumlara  başkanlık 

yapmış  bilim  adamları,  sunulan  bildirileri  genel  olarak  değerlendirmiş  ve  bu  türden  bir 

sempozyumun bu üniversitenin çatısı altında yapılışından mutluluk duyduklarını belirtmişlerdir. 

Ayrıca  sempozyumun  gelecek  yıllarda  daha  geniş  çapta  yapılması  temennisinde  de 

bulunmuşlardır. 

 

 




      

227    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

Sempozyumda sırasıyla şu bildiriler sunulmuştur: 



I. OTURUM (29 Mayıs 2013) 

TARİH, KÜLTÜR VE DİN 

Борис  ЧЕРКАС  (Институт  истории Украины Национальной  академии  наук 

Украины  /  Ukrayna  Ulusal  Bilimler  Akademisi  Tarih  Enstitüsü)  Инкорпорация 

Великим  княжеством  Литовским  западных  улусов  Золотой  Орды  в  XIV-XV  вв. 

(политико - географические, социально-экономические и демографические аспекты 

проблемы / Aukso Ordos vakarų ulusų inkorporacija į Lietuvos Didžiąją Kunigaikštiją XIV–

XV.    a.  (politiniai-geografiniai; socialiniai-ekonominiai ir demografiniai problemos  aspektai) / 

Incorporation of the Western Uluses of the Golden Horde in the Grand Duchy of Lithuania in 

the  14


th

–15


th

  Centuries  (Political,  Geographical,  Socio-Economic  and  Demographic  Aspects)  

XIV. ve XV. Yüzyıllarda (Siyasi, Coğrafi, Sosyo-Ekonomik ve Demografik Yönden) Litvanya 

Büyük Prensliğinde Altın Orda ve Batı Ulusunun Ortaklığı 



Дина МУСТАФИНА (Казанский (Приволжский) федеральный университет / 

Kazan (Volga) Federal Üniversitesi) Документальные материалы о литовских татарах 

из фондов Национального исторического архива города Гродно (30-е годы XIX века 

/  Dokumentiniai  šaltiniai  (XIX  amžiaus  3  dešimtmečio)  apie  Lietuvos  totorius  Gardino 

Nacionalinio  istorijos  archyvo  fonduose  /  Documentary  Materials  on  the  Lithuanian  Tatars  in 

the Collections of the National Historical Archive of Grodno (3

rd

 decade of the 19



th

 Century) / 

(XIX.  yüzyılın  ortalarında)  Grodno  Ulusal  Tarihi  Arşivindeki  Litvanya  Tatarlarına  Ait 

Malzemeler  



Tamara  BAIRAŠAUSKAITĖ  (Lietuvos  istorijos  institutas  /  Litvanya  Tarih 

Enstitüsü  Başkanı)  Татарское  землевладение  в  Виленской  губернии  во  второй 

половине XIX века / Totorių žemėvalda Vilniaus gubernijoje XIX a. II pusėje / Tatars’ Land-

ownership  in  Vilnius  Province  in  the  Second  Half  of  the  19

th

  Century  /  XIX.  Yüzyılın  İkinci 



Yarısında Vilnius Eyaletinde Tatar Toprak Mülkiyeti  

Сергей  МИСКЕВИЧ  (Беларускі  дзяржаўны  ўніверсітэт  /  Belarus  Devlet 

Üniversitesi)  Мусульманское  кладбище  как  источник  для  изучения  истории  татар 

бывшего Великого княжества Литовского / Musulmonų kapinės kaip Lietuvos Didžiosios 

Kunigaikštijos totorių istorijos tyrimo šaltinis / Muslim Cemeteries as a Source for Studying the 

History of Tatars of the Former Grand Duchy of Lithuania Litvanya Eski Büyük Prensliğinde 

Tatar Tarihi İncelemesi: Müslüman Mezarları 




      

228    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

Arie  YARIV  (Tel  Aviv  University  /  Tel  Aviv  Üniversitesi)  The  Beginning  of 

Karaime  Settlement  in  the  Grand  Duchy  of  Lithuania  in  Karaime  Sources  Karaimų 

įsikūrimo  pradžia  Lietuvos  Didžiojoje  Kunigaikštijoje  karaimų  šaltiniuose  /  Karaim 

Kaynaklarında Litvanya Büyük Prensliğine Karaimlerin Yerleşmesi 

Jurgitia  VERBICKIENĖ  (Vilniaus  universitetas  /  Vilnius  Üniversitesi)  Izmaelio 

vaikai:  požiūris  į musulmonus  karaimo  Izaoko  Trakiškio  antikrikščioniškoje  polemikoje 

“Tikėjimo  sutvirtinimas“  /  Дети  Измаила:  мусульмане  глазами  Исаака  Трокского  в 

антихристианском  полемическом  сочинении  «Укрепление  веры»  /  Children’  of  Ismael: 

Attitude  to  Muslims  in  the  Anti-Christian  Polemic  of  Karaim  Isaak  Troki  “Strengthening  of 

Faith“  /  “İsmail’in  Çocukları:  Karay  Isaac  Trakiskio‘dan  Hıristiyan  Karşıtı  Polemiklere  Bir 

Yaklaşım ‘İnanç Getirmek’” 

Czeslaw  ŁAPICZ  (Uniwersytet  Mikołaja  Kopernika  /  Nicolaus  Copernicus 

Üniversitesi)  Ислам  в  диаспоре  (на  примере  татар-мусульман  Великого  княжества 

Литовского  /  Islamas  diasporoje  (Lietuvos  Didžiosios  Kunigaikštijos  totorių-musulmonų 

pavyzdys)  /  Islam  in  Diaspora  (The  Example  of the  Tatars  –  Muslims  of  the  Grand  Duchy  of 

Lithuania) / Diasporada İslam (Litvanya Büyük Prensliğindeki Müslüman Tatar Örneği) 

Апполинария 

АВРУТИНА 

(Санкт-Петербургский 

Государственный 

Университет  /  St.  Petersburg  Devlet  Üniversitesi)  Islam  and  Sufi  Movement  in  the 

Territory of the Grand Duchy of Lithuania and Poland / Islamas ir sufi judėjimas Lietuvos 

Didžiojoje  Kunigaikštijoje  ir  Lenkijoje  /  Litvanya  ve  Polonya  Büyük  Prensliğinde  İslam  ve 

Tasavvuf Hareketi 

Mehmet AÇA (Balıkesir Üniversitesi) Birth Traditons of Lituanian Tatars and Turks 

in  Turkey:  a  Comparative  Study  /  Litvanya  Tatarları  ile  Türkiye  Türklerinin  Doğum 

Gelenekleri: Karşılaştırmalı Bir İnceleme 

II. OTURUM (29 Mayıs 2013) 

OSMANLI İMPARATORLUĞU İLE LİTVANYA BÜYÜK DÜKALIĞI ARASINDAKİ 

İLİŞKİLER 

Tomas ČELKIS (Vilniaus universitetas / Vilnius Üniversitesi«Соседи» в степи: 

территориальные контакты Великого княжества Литовского и Османской империи 

в XV–XVI в. / “Kaimynai” stepėse: Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės ir Osmanų imperijos 

teritoriniai  kontaktai  XV–XVI  a.  /  “Neighbours”  in  the  Steppes:  Contacts  between  the  Grand 

Duchy  of  Lithuania  and  the  Ottoman  Empire  in  the  15

th

  –  16



th

  Centuries  /  XV  ve  XVI. 




      

229    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu ve Litvanya Büyük Prensliği Arasındaki İlişkiler: Bozkırın 

“Komşuları” 

Galina MIŠKINIENĖ (Vilniaus universitetas / Vilnius Üniversitesi) - Abdulhakim 

KILINÇ  (Vilniaus  universitetas  /  Vilnius  Üniversitesi)  (Восточные  документы, 

хранящиеся в рукописном отделе библиотеки Вильнюсского университета: ханские 

ярлыки и письма приграничных пашей / Rytietiški dokumentai saugomi VU Rankraščių 

skyriuje:  chanų  jarlykai  ir  pasienio  pašų  laiškai  /  Oriental  Documents  in  the  Manuscript 

Department  of  Vilnius  University  Library:  Jarlyks  of  Chans  and  Letters  of  Border  Pashas  / 

Vilnius  Üniversitesi  Kütüphanesi  El  Yazmaları  Bölümündeki  Oriental  Belgeler:  Yarlıklar  ve 

Sınır Mektupları  

III. OTURUM (30 Mayıs 2013) 

DİL VE EDEBİYAT 

Henryk JANKOWSKI (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu  / Adam 

Mickiewicz  Üniversitesi)  /  Similarities  in  some  language  strategies  of  Muslim  Bosnians  and 

Tatars  of  Grand  Duchy  of  Lithuania  /  Bosnijos  musulmonų  ir  Lietuvos  Didžiosios 

Kunigaikštijos  totorių  kai  kurių  lingvistinių  strategijų  panašumai  /  Litvanya  Büyük 

Prensliğindeki Müslüman Boşnak ve Tatarların Dillerindeki Bazı Benzerlikler 



Ewa-SIEMIENIEC-GOŁAŚ  (Uniwersytet  Jagielloński  w  Krakowie  /  Jagiellonian 

Üniversitesi)  Tatar  anthroponyms  in  old  Polish  sources  /  Totorių  antroponimai  senuose 

lenkiškuose šaltiniuose / Eski Lehçe (~ Polonyaca) Kaynaklarında Tatar Adları 



Joanna  Kaminska  -  KULWICKA  (Uniwersytet  Mikołaja  Kopernika  /  Nicolaus 

Copernicus Üniversitesi) -Anetta Luto-Kaminska (Polska Akademia Nauk w Warszawie / 

Polonya  Bilimler  Akademisi)  Językowe  sposoby  kreacji  wizerunku  muzułmanina  w 

Renesansowej  polemice  religijnej  /  Musulmono  įvaizdžio  konstravimo  lingvistiniai  metodai 

Renesanso  epochos  religinėje  polemikoje  /  Rönesans  Çağı  Dini  Polemiğinde  Müslüman 

İmajının Dilsel Metotları 



Vahit TÜRK (İstanbul Kültür Üniversitesi) Religinės idiomos Saliamono istorijose / 

Religious Idioms in Salamon‘s Stories / Süleyman’ın Meselleri Adlı Eserde Din Tabirleri 



Diana LAVRINOVIČ (Lietuvos karaimų religinė bendruomenė / Litvanya Karay 

Dini  Cemaati)  Lithuanian  Karaims  Hachan-Mark  Lavrinovičius’s  Contribution  to  the  Studies 

and  Survival  of  the  Karaim  Language  Trakai  dialect  /  Litvanya  Karaim  Türkçesinin  Trakai 

Lehçesine Litvanya Karay Türkü Hachan-Mark Lavrinovičius Katkısı 



      

230    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

Halil  İbrahim  USTA  (Ankara  Üniversitesi)  Исторический  обзор  первых 

подстрочных переводов Корана / Pirmi interlineariniai Korano vertimai: istorinė apžvalga / 

Historical Overview of the First Interlinear Translation of the Qur'an (on the Basis of the Turkic 

Languages)  /  (Türk  Lehçeleri  Temelinde)  Kur’an-ı  Kerim’in  İlk  Satır  Arası  Çevirisine  Tarihi 

Yönden Bir Bakış 



Михаил ТАРЭЛКА (Нацыянальная акадэмія навук Беларусі / Belarus Ulusal 

Bilimler  Akademisi)  Тефсиры  татар  бывшего  Великого  княжества  Литовского 

Lietuvos Didžiosios Kunigaikštijos totorių tefsirai / Tafsirs of the Tatars of the Grand Duchy of 

Lithuania / Litvanya Büyük Prensliğindeki Tatarlar ve Tatarlara Ait Tefsirler 

Дмитрий  СЕВРУК  (Беларускі  дзяржаўны  ўніверсітэт  /  Belarus  Devlet 

Üniversitesi)  Тюркскоязычная  рукопись  из  одной  частной  коллекции  белорусско-

татарских  рукописей  Tiurkų  kalba  parašytas  rankraštis,  saugomas  vienoje  privačioje 

Baltarusijos  totorių  rankraščių  kolekcijoje  /  Turkic  Manuscript  from  a  Private  Collection  of 

Belarusian  Tatar  Manuscripts  /  Belarusça  Tatar  Yazmalarından  Özel  Bir  Koleksiyon.  Tatar 

Türklerine Ait Bir El Yazması 

Marek  DZIEKAN  (Uniwersytet  Łódzki  /  Łódzki  Üniversitesi)  Кахин?  Шаман? 

Колдун?  Как  стать  фалджеем  по  хамаилу  Александровича  Kahinas?  Šamanas? 

Burtininkas?  Kaip  tapti  faldžėjumi  pagal  Aleksandrovičiaus  hamailą  /  Kahin?  Shaman? 

Sorcerer?  How  to  become  a  Faldjey  according  to  the  Khamail  of  Alexandrovich  /  Kahin? 

Şaman? Büyücü? Alexandrovich’in Hamailine Göre Faldjey Nasıl Olunur? 



Emine  ATMACA  (Vilniaus  universitetas  /  Vilnius  Üniversitesi)  Lietuvos  totorių 

hamailai:  apie  du  Nemėžio  totorių  bendruomenės  saugomus  hamailus  /  Lithuanina  Tatars‘ 

Hamails: about Two Hamail Books Preserved in the Nemėžis Tatar Community / Litvan Tatar 

Türklerine Ait Hamail Kitapları ve Nemėžis Köyünde Bulunan İki Hamail Kitabı 



Hüseyin  DURGUT  (Balıkesir  Üniversitesi)  Lietuvos  totorių  rankraščiuose  esančio 

Miradžname teksto kalbiniai ypatumai / Linguistic Features of Miracname Texts in Manuscripts 

of  the  Lithuanian  Tatars  /  “Miraçname”  Temelinde  Litvanya  Tatarlarına  Ait  Elyazmalarında 

Bulunan Türkçe Dil Metinlerinin Özellikleri 

 

 

 



 


      

231    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

IV. OTURUM (30 Mayıs 2013) 

XX-XXI. YÜZYILLARDA MİLLETLER ARASINDAKİ DEĞİŞİMLER 

Диляра УСМАНОВА (Казанский (Приволжский) федеральный университет / Kazan 

(Volga) Federal Üniversitesi) Контакты волго-уральских и польско-литовских татар в 

первой четверти ХХ в.: культурно-религиозные и общественно-политические связи 

в  мусульманской  умме  России  /  Volgos-Uralo  ir  Lietuvos-Lenkijos  totorių  kontaktai 

pirmame  XX  a.  ketvirtyje:  kultūriniai-religiniai  ir  visuomeniniai-politiniai  ryšiai 

musulmoniškoje  Rusijos  umoje  /  Contacts  of  Volga-Ural  and  Polish-Lithuanian  Tatars  in  the 

First Quarter of the 20

th

 Century: Cultural-Religious and Socio-Political Relations in the Muslim 



Ummah  of  Russia  /  XX.  Yüzyılın  İlk  Çeyreğinde  Volga-Ural  ve  Polonya-Litvanya  Tatarları 

Arasındaki İletişim: Rusya’nın Müslüman Halklarla Kültürel-Dini ve Sosyo-Politik İlişkileri 



Альфина  СИБГАТУЛЛИНА  (Институт  Востоковедения  Российской 

Академии  Наук  /  Rusya  Bilimler  Akademisi  Şarkiyat  Enstitüsü)  Материалы 

периодической печати казанских татар о мусульманах Прибалтики (нач. ХХ в.) / XX 

a. pr. Kazanės totorių periodinių leidinių publikacijos apie Pabaltijo musulmonus / Publications 

about Baltic Muslims in the Periodicals of  the Kazan Tatars (Beginning of the 20

th

 Century) 



XX. Yüzyılın Başlarında Kazan Tatar Basınında Baltık Müslümanları ile ilgili Yayınlar 

Ирина  СЫНКОВА  (Минский  институт  управления  /  Minsk  Enstitüsü 

Yönetimi)  Религиозная  письменность  белорусских  татар  в  послевоенный  период: 

конец  традиции?...  /  Pokario  laikotarpio  Baltarusijos  totorių  religinė  raštija:  tradicijos 

pabaiga?...  /  Religious  Writing  of  the  Belarusian  Tatars  in  the  Postwar  Period:  the  End  of 

Tradition?... / Savaş Sonrası Dönemde Belarus Tatarlarının Dini Yazmaları: Geleneğin Sonu ...?  

Adas Jakubauskas (Mykolo Romerio Universitetas / Michael Romeris Üniversitesi) 

Lietuvos  totorių  bendruomenė  XX  a.  –  XXI  a.  /  XX-  XXI.  Yüzyıllarda  Litvanya  Tatar 

Topluluğu 



Dovilė TROSKOVAITĖ (Klaipėdos universitetas / Klaipeda Üniversitesi) Is there 

only one Homeland? The Changing Image of Trakai and Crimea in the Self-Identity of the 

Karaims  in  the  19

th

  –  20

th

  centuries  /  Ar  Tėvynė  tik  viena?  Krymo  ir  Trakų  vaizdinių  kaita 

karaimų savivokoje XIX  – XX a. / Sadece Bir Anayurt mu Vardır? XIX. Yüzyılın Sonu XX. 

Yüzyıl  Başlarında Karayların Kimlikleri  (Kimlik  Problemleri), Kırım  ve  Trakai’deki  Yaşayan 

Karayların Kimlik Görüntüsü 



Yücel Öztürk (Sakarya Üniversitesi) Thoughts on the Importance and Responses 

on  the  Internatıonal  Karaıte  Symposıum  in  Bilecik,  Turkey  /  Tarptautinio  karaimų 


      

232    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

simpoziumo  Bilecik‘e  (Turkija)  atgarsiai  /  Bilecik’te  yapılan  Uluslararası  Karay 

Sempozyumunun Önemi ve Sempozyum Üzerine Düşünceler 

3. Kırk Tatar (~ Keturiasdesimt Totoriu), Nemėžis ve Trakai Gezileri 

31  Mayıs  2013  tarihinde  de  Litvan  -  Tatar  ve  Karaim  Türklerinin  yoğun  olarak 

yaşadıkları Kırk Tatar (~ Keturiasdesimt Totoriu) ve Nemėžis köyleri ile Trakai’ye 1 günlük bir 

gezi  düzenlenmiştir.  Bu  gezi  esnasında  Kırk  Tatar  ve  Nemėžis  köylerindeki  Litvan-Tatar 

Türklerine ait camiler ve Trakai’deki Karaim Türklerinin ibadet evi Kenassa ziyaret edilmiştir. 

Bu ziyaretlerde geziye katılan bilim adamları Kırk Tatar, Nemėžis ve Karay Türklerinin toplum 

temsilcileri  olan  Fatima  Buinovksa,  Zeno  Firkovičius  ve  Irina  Špakovskaja  ile  görüşmeler 

yapmışlardır.  

Kırk Tatar (~ Keturiasdesimt Totoriu) ve Nemėžis Köyleri 

Litvanya’da  Litvan  -  Tatar  Türklerinin  büyük  bölümü,  başkent  Vilnius’a  18  km 

uzaklıktaki Kırk Tatar (~ Keturiasdesimt Totoriu) ve Vilnius’a 7  km uzaklıktaki Nemėžis adlı 

köylerde  yaşamaktadır.  Kırım’dan  gelip  buraları  yurt  edinen  Tatar  Türkleri  “Kırk  Tatar”  (~ 

Keturiasdesimt Totoriu) Köyü’nü, XIV. yüzyılın sonlarında, Litvanya Büyük Dükü Vytautas’ın 

özel izni ile kurmuşlardır. 

 

 

 



Nemėžis Cami 

 


      

233    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

 

Nemėžis Cami’nin yanındaki yeni mezarlıktan bir görüntü 

Sağında  ve  solunda  eski  ve  yeni  mezarlıkların  bulunduğu  Nemėžis  Cami,  Nemėžis 

Köyü’nün  tam  merkezinde  yer  almaktadır.  Hem  Nemėžis  hem  de  Kırk  Tatar  Cami  ağaçtan 

yapılmıştır. Bunun sebebi, muhtemelen Litvanya’da ağacın çok olmasıdır. Bu camilere has bir 

diğer özellik de camilerin kadın ve erkekler için iki bölüme ayrılmış olmasıdır. 

 

Nemėžis Cami’nin yanındaki eski mezarlıktan bir görüntü 



 


      

234    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

 

Kırk Tatar Cami 

Litvanyadaki Tatar Türklerine ait camiler, kilise mimarisine benzer bir yapıda dörtgen 

olarak inşa edilmiştir. Bu camiler, bu özelliği dolayısıyla da İslam âleminin en ilginç camileri 

olma  özelliğine  sahiptir.  Litvanya’da  yasak  olduğu  için  camilerin  küçük  minarelerinden  ezan 

sesi  maalesef  duyulamamaktadır.  Ezan  sadece  cuma  günü  Kırk  Tatar  Cami’nin  içerisinde 

okunmaktadır. 



 

Kırk Tatar Cami’nin yanındaki yeni mezarlıktan bir görüntü 

3.1.

 

Trakai (~ Troki ~Trakay) 

Trakai,  başkent  Vilnius’a  28  km  uzaklıkta  Musevi  Karaim  Türklerinin  yoğunluklu 

olarak  yaşadıkları  tarihî  şehirlerden  birisidir.  Bugün  Karaim  Türkleri,  Litvanya’da  Troki  (~ 



      

235    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

Trakai)  Şehri’nden  başka  Vilnius  (~  Vilno)  ve  Ponevezis  (Ponevej)  şehirlerinde  de 

yaşamaktadırlar. 

Karay Türkçesinin Troki (Trakay), Halicz  - Lutsk (Ukrayna) ve Kırım olmak üzere üç 

ağzı  vardır.  Litvanya’daki  Karay  Türklerinin  konuştuğu  Türkçe,  Ukrayna  ve  Kırım’da 

konuşulan  Karayim  Türkçesi  ağızlarından  çok  farklıdır.  Trakai  ağzı  ses,  şekil  bilgisi  ve  söz 

varlığı bakımından eski Kuman Türkçesine daha yakındır. 

 

Kenassanın Dış Kapısındaki Litvanca Yazı 

 

Trakai’de Karaim Türklerinin ibadet evi Kenassa 



      

236    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

 

Kenassaya girerken 

 

 

 

 

 

 

Trakai’de Karaim Türklerinin ibadet evi Kenassanın yoldan çekilmiş resmi 


      

237    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

 

Kenessada Karayim Türkçesiyle yazılmış 10 Emrin bir kısmı 

 

 



 

 

 

Karaim Türklerinin Trakai’deki Okulu 


      

238    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

 

Karaim Türklerinin Trakai’deki Okul Tabelası 

 

 

 

 

 

Karaim Türklerine Ait Kıbınlar Lokantası 


      

239    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

 

Karaim Türklerinin meşhur böreği “KIBIN” 

 

 

 

 

 

Trakai Kalesi 


      

240    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

 

Trakai Kalesi’nin içerisindeki müzeden bir görüntü (Karaim Türk kızları) 

 

 

 

 

 

Trakai Kalesi’nin içerisindeki müzeden bir görüntü (Tatar Türkü) 

 


      

241    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

 

Trakai 



4. Sonuç 

Litvanya Cumhruriyeti ile Türkler arasında çok güçlü bağlar vardır. Bu bağlar yukarıda 

da bahsedildiği gibi XIV. yüzyılın sonlarına kadar gitmektedir. Tatar ve Karaim Türkleri, XIV. 

yüzyılda,  bu  iki  ülkenin  tek  bir  yönetime  bağlı  olduğu  dönemlerde  Litvanya  prensine  yardım 

için gelen Kıpçak Türklerinin torunlarıdır. Daha sonraları Litvanya Prensliği, Kıpçak Türklerine 

arazi ve bazı ayrıcalıklar vererek bu ülkeye yerleşmelerini sağlamış ve onlardan özellikle Tatar 

Türklerinden daha çok askerî hizmetlerde Karaim Türklerinden ise çiftçilik ve at yetiştiriciliği 

alanlarında  faydalanmıştır.  Dolayısıyla  Litvanlar,  Düklerini  korudukları  ve  her  konuda 

kendilerine yardım ettikleri için bu iki küçük Türk topluluğunu çok sevmekte ve saymaktadırlar. 

Bu  iki  Türk  topluluğun  etkisiyle  de  olsa  gerek  bugün  Litvanlar,  Türkiye’ye  karşı  son  derece 

nazik  hisler  beslemektedir.  Bu  güzel  hissiyat  sempozyumun  her  aşamasında,  gerek  maddi  ve 

gerekse  manevi  yönden  yapılan  yardımlarlarla  ve  Türkiye’den  gelen  bilim  adamlarına  karşı 

gösterilen sıcak ilgiyle de açıkça ortaya koyulmuştur. 

Bugün Litvanya’da Karay Türkçesini günlük konuşmada konuşanların sayısı 10 kişiden 

fazla değildir. Ukrayna  ve  Polonya Karayları ise iletişim dili olarak artık Karayim Türkçesini 

maalesef kullanmamaktadır. Litvanya Trakai’de bugün yok olmak üzere olan Karay Türkçesini, 

son yıllarda gençler arasında, kitaplardan öğrenerek yaşatmaya çalışan, yok oluşa ve bitişe karşı 

mücadele veren Karaim Türkleri vardır. Ayrıca her yıl yaz aylarında İsveç Uppsala Üniversitesi 

öğretim üyesi Prof. Dr. Éva Ágnes Csato Johanson Karaim Türkleri için Karayim Türkçesi yaz 



      

242    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

kursları  düzenlemektedir.  Dolayısıyla  düzenlenen  bu  sempozyumla  kaybolmakta  olan  Karay 

Türkçesi, benliğini yitirmek üzere olan Karay Türkleri ilmî bir platformda gündeme getirilmiş 

ve Türklük bilimine büyük bir katkı sağlanmıştır. 



5. Öneriler 

a)  Bu  sempozyumun  gelecek  yıllarda  Türkiye  ve  Litvanya  devlet  başkanlarının 

himayesinde yapılmasıyla iki ülke arasında var olan siyasi, sosyal ve kültürel ilişkiler daha da 

güçlenecektir. 

b)  “Litvanya’da  Türk  Tarihi  ve  Kültürü  Sempozyumu”  bildirileri  sempozyumun 

destekleyicilerinden biri olan Yunus Emre Enstitüsü tarafından yayınlanması düşünülmektedir. 

Bu bağlamda sempozyum koordinatörlerinden Dr. Emine Atmaca Yunus Emre Enstitüsüyle bu 

konuda görüşmüş ve sempozyuma katılan bilim adamlarından bildirilerinin son şeklini almıştır. 



c)  Türkiye  Cumhuriyeti’ndeki  üniversiteler  ile  Litvanya  Cumhuriyeti’ndeki 

üniversiteler  arasında  hem  bilimsel  hem  de  akademik  yönden  iş  birliğinin  sağlanması 

gerekmektedir.  Çünkü  Litvanya  (Litvanya  Büyük  Dükalığı  /  Lehistan  Devleti)  ile  Türkiye 

(Osmanlı  İmparatorluğu)  arasındaki  ilişkiler  çok  eskiye  dayanmaktadır.  Bu  ilişkilerin  çok 

eskilere  dayandığının  en  önemli  kanıtı  da  Vilnius  Üniversitesi  kütüphanesi,  Vilnius 

Üniversitesine  bağlı  Oryantalistik  Bölümü  Kütüphanesi,  Vilnius  Üniversitesi  Tarih  Fakültesi 

Kütüphanesi ve Litvanya‘nın diğer kütüphanelerindeki Litvan - Tatar Türklerine ait yazma (dinî 

eserler,  yarlık  ve  fermanlar)  ve  matbu  eserler  (dinî  eserler)  ile  Karaim  Türklerine  ait  eserler 

(Seraya  Şapşal  koleksiyonu)  azımsanmayacak  ölçüdedir.  Mesela;  Litvanya  -  Vilnius 

Üniversitesinin  Oryantalistik  Merkezi  Kütüphanesinde  Tatar  Türklerine  ait  Astrahan’da  1830 

yılında basılmış İncil-i Mukaddes, hicri 1291, miladi 1874-75 yılında basılmış içerisinde gün, ay 

ve bazı önemli bilgilerin yer aldığı  Salnâme (< sâl  ‘yıl, sene’ + nâme ‘mektup, kitap’), 1818 

yılında Astrahan’da basılmış Zebur, 1823 ve 1843 tarihlerinde Kazan’da basılmış dua kitapları 

(7 adet), 1839 tarihinde St. Petersburg’da basılmış iman, şeriat, namaz gibi konuların işlendiği 



dua  kitapları  (23  adet),  yine  1905  yılında  St.  Petersburg’da  yayınlanmış  gazeteler  gibi  matbu 

eserler vardır. 

Litvan  -  Tatar  Türkleri,  XVI.  yüzyılın  sonu  XVII.  yüzyılın  başlarından  itibaren  Tatar 

Türkçesini unutmaları nedeniyle, Kur’an-ı Kerim tefsirleri, dua ve ilmihâller gibi dinî kitapların 

çevrilmesine ihtiyaç duymuşlar. Böylece Arap harfleriyle; fakat Beyaz Rus ve sonradan da Leh 

diliyle  Litvan  -  Tatar  Türklerine  ait  el  yazmaları  geleneğini  başlatmışlardır.  Bugün  Litvanya 

kütüphanelerinde  Litvan-Tatar  Türklerine  ait  el  yazmalarının  başında  Kuran-ı  Kerim,  Tecvid, 

Arapça sûre ve hadisler, Türkçe yazılan bazı dua, tören, niyet kitapları ve     Hz. Muhammed’in 




      

243    

                                                                                                                                   Emine ATMACA 



______________________________________________ 

 

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 221-243, TÜRKİYE 

International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 221-243, TURKEY 

göğe  yükselmesinin  konu  edildiği  Miraç-name  (<  Ar.  uruc)  yer  almaktadır.  Litvan  -  Tatar 

Türklerine ait Kur’an-ı Kerim tefsirleri de vardır. Tefsirler de diğer yazma eserler gibi genellikle 

iki  dilde  yazılmıştır.  Kur’an-ı  Kerim  metni  veya  tefsiri  yatay  satırlarla  hemen  altında  da 

Belarusça  veya  Lehçe  (~Polonyaca)  verev  bir  şekilde  yazılmıştır

2

.  Litvan  -  Tatar  Türkleri, 



nüsha, muska, tılsım anlamına gelen hamail türü kitapları da ya 3 (Belarusça - Arapça - Tatar 

Türkçesi) ya da 4 dille (Belarusça - Arapça - Tatar Türkçesi, Lehçe) yazmışlardır. Dolayısıyla 

bu iki ülkenin hem tarih alanında hem de dil alanındaki uzman bilim adamları ortak çalışmalar 

yaparak  (bizler  onlara  Tatar  Türkçesi,  onlar  da  bizlere  Belarusça  ve  Lehçe  konusunda  yardım 

ederek)  bu  eserlerin  ilim  dünyasına  tanıtılması,  kataloglanmamış  eserlerinde  bir  an  evvel 

kataloglanması gerekmektedir. 



Teşekkür 

Vilnius Üniversitesi Filoloji Fakültesi Türk Dili Merkezine, Vilnius Üniversitesi Tarih 

Fakültesine,  Devletsiz  Kültürler  Merkezine,  Vilnius  Şehri  Litvan  -  Tatar  Türk  Topluluğuna, 

Yunus  Emre  Enstitüsüne,  T.C.  Dışişleri  Bakanlığına,  T.C.  Başbakanlık  Türk  İşbirliği  ve 

Koordinasyon  Ajansı  Başkanlığına,  T.C.  Vilnius  Büyükelçiliğine,  8  ayrı  ülkeden  gelip  bildiri 

sunan alanında uzman değerli bilim adamlarına, Litvan - Tatar ve Karaim Türklerine, görsel ve 

yazılı  basının  temsilcilerine  ve  bu  sempozyumun  başlangıcından  sonuna  kadar  emeği  geçmiş 

herkese teşekkürü bir borç biliriz.  

       

                                                       

 

                                                           



2

 

Detaylı bilgi için bk. 



http://efrasyap.org/Icerik/IcerikDetay.aspx?IcerikID=733. 

 

Yüklə 2,28 Mb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə