1
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI
FOLKLOR İNSTİTUTU
______________________________________________
TÜRK FOLKLORU
DÜNYA ALİMLƏRİNİN
GÖZÜ İLƏ
I
BAKI – 2016
2
Tərcümə edəni
və şərhlərin müəllifi: Qumru ŞƏHRİYAR
Elmi redaktoru:
Nigar HƏSƏNOVA
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Türk folkloru dünya alimlərinin gözü ilə. Bakı, Elm və
təhsil, 2016, 242 səh.
Kitabda dünya alimlərinin türk folkloru, əsasən, “Kitabi-Dədə
Qorqud”la bağlı məqalələri yer almışdır.
Əsər türk folkloru sahəsində tədqiqat aparan araşdırıcılar üçün
nəzərdə tutulmuşdur.
İSBN: 9-789952-810844
folklorinstitutu.com
T
3202050000
Qrifli nəşr
098 – 2016
© Folklor İnstitutu, 2016
© Qumru Şəhriyar, 2016
3
DÜNYA ƏDƏBIYYATINDA TÜRK
FOLKLORŞÜNASLIĞI
Folklorşünaslıq elə bir elm sahəsidir ki, orada bütün xalq-
ların mədəniyyəti, etnoqrafiyası, milli dəyərləri öz əksini tapır.
Folklorşünaslığa, dastanşünaslığa, şifahi xalq ədəbiyyatının di-
gər janrlarına cild-cild əsərlər həsr olunsa da, yenə də bu sahədə
tədqiqatlar davam edir, bütün dünya alimləri öz folklorunu, mi-
fologiyasını tədqiq edərkən digər ədəbiyatların onlara təsirini də
araşdırırlar.
Bütün dünya xalqlarının elmi araşdırmaları arasında türko-
logiya xüsusi yer tutur. Hələ qədim dövrlərdən indiyə qədər in-
gilis, alman, fransız, macar, yəhudi və s. mənşəli türkoloqlar ye-
tişib, ömürlərini məhz türk mədəniyyətinin, etnoqrafiyasının öy-
rənilməsinə həsr ediblər. Məsələn, yəhudi əsilli macar türkoloq
İqnats Kunoş (1860-1945) türk xalqlarının etnoqrafiyasını, folk-
lorunu öyrənmək məqsədilə onların yaşadığı bölgələri gəmi ilə
səyahət etdiyi zaman pulu olmadığından həftələrlə gəminin gö-
yərtəsində, döşəmədə yatmağa razı olub. Yaxud onun müəllimi
yəhudi əsilli macar türkoloq və diplomat Armin Vamberi (1832-
1913) dərviş libası geyinərək müsəlman kimi özünü qələmə
vermiş, illərlə türklərin arasında yaşamışdır. Və ya italyan türko-
loq və dilçi Ettori Rossi (1894-1955) Birinci Dünya müha-
ribəsində iştirak edtiyi illərdə türklərdən folklor nümunələri top-
layırmış. Macar türkoloq Laszlo Rasoni (1899-1984) türk dün-
yasının tarixini, etnoqrafiyasını o qədər dərindən bilirdi ki, o,
Atatürkün şəxsi dəvəti ilə Türkiyədə dərs demişdir və hətta alim
orada macarşünaslığın banisi hesab olunur. Polşa-Belarusiya
şairi, şərqşünas və diplomat Aleksandr Xodzkonun (1804-1891)
«Koroğlu» dastanını bütün dünyaya tanıtmağı məlumdur. Alma-
niya diplomatı və şərqşünas H.F.F.Ditsin (1751-1817) «Təpə-
göz»lə bağlı araşdırmaları da o cümlədən. Bütün bunlar onu
göstərir ki, türk xalqına məxsus şifahi xalq ədəbiyyatının sərhəd-
ləri hüdudsuzdur.
4
Bütün dünya alimlərinin diqqətini türkologiyaya, türk mə-
dəniyyətinə, etnoqrafiyasına və folkloruna yönəldən «Kitabi-Də-
də Qorqud» dastanı Azərbaycanda nə qədər tədqiqata cəlb olun-
sa da, yenə də dünya ədəbiyyatında bu mövzuda yazılanların sa-
yından azdır.
H.F.F.Ditsin «Təpəgöz»ü elm aləminə tanıtmasından sonra
bu boy üzərində dünya ədəbiyyatında onlarla tədqiqat işi mey-
dana çıxdı. Elə F.Ditsin özünün də bu boyun təhlilinə həsr etdiyi
yazıları az deyil. Qeyd edək ki, F.Dits Təpəgözün Homerin
«Odisseya»sındakı Polifemdən daha qədim olduğunu söyləyir.
Ə.Sultanlı (1906-1960) «Dədə Qorqud»u qədim yunan eposları
«İlliada» və «Odisseya» ilə paralellərinin 7 ümumbəşəri motivə
(«ata ilə oğulun vuruşu», «qardaş ilə qardaşın üz-üzə gəlməsi»,
«ər öz nişanlısının toyunda», «qəhrəmanın Təpəgözlə vuruşu»,
«oğula ana haqqında şər atmaq», «ölməli olan ərin ata-anaya
müraciəti, rədd cavabı alması, arvadı əri üçün ölümə gedir»,
«qəhrəmana fövqəladə güc aşılamaq») əsaslandığını xüsusi vur-
ğulamışdır
1
.
Bir qədər sonra isə E.Rossinin Vatikan kitabxanasında aş-
karladığı F.Ditsdən bir az fərqli, amma yeni variantı dünya alim-
lərinin bu dastana olan marağını bir az daha artırdı. Tələbəsi
İ.Kunoşa «türklərin «Molla Nəsrəddinin lətifələri»ndən başqa
folklor nümunələri yoxdur» deyən A.Vamberi belə türk xalqla-
rının bu cür zəngin mədəni abidəsi qarşısında aciz qaldı.
«Dədə Qorqud» abidəsindəki bir sıra motivlər dünya xalq-
larının qədim və möhtəşəm dastanları ilə səsləşir, hətta türk dün-
yasının zəngin, çoxşaxəli tarixi və mədəni ənənələrini özündə
əks etdirən qədim və orta əsrlərdə yaranmış yazılı dastanlarla da
maraqlı və nəzərə çarpacaq qədər oxşar, paralel məqamlar var-
dır. Belə ənənəvi oxşarlıqlara «Bilqamıs», «Nart», «Mahabhara-
ta», «Şahnamə», Füzulinin və Nizaminin poemalarında, «Əh-
1
Bax: Sultanlı Ə. «Kitabi-Dədə Qorqud» və qədim yunan dastanları.
Bakı, Elm, 1999, s. 41; İsmayılova Y. «Dədə Qorqud kitabı» və müasir Azər-
baycan ədəbi düşüncəsi. Bakı, Elm, 2011, s.36
Dostları ilə paylaş: |