10
TRANSACTIONS OF NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF AZERBAIJAN,
Series o f the humanities, 2017, № 2
ƏDƏBİYYA TSÜNASLIO
Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi
Əlizadə ƏSGƏRLİ
Filologiya üzrə elmlər doktoru
Nizami Gəncəvi adma Ədəbiyyat İnstitutu
alizade.asgerli@gmail.com
AKADEMİK BƏKİR NƏBİYEV HEYDƏR ƏLİYEVİN
ƏDƏBİYYAT SAHƏSİNDƏ SİYASƏTİ HAQQINDA
Açar sözlər: akademik Bəkir Nəbiyev, ədəbiyyat siyasəti, Kitabi-Dədə Qorqud, Nizami, Füzuli, Vaqif, Şəhriyar
Key words: academic Bakir Nabiyev, literature policy, “Kitabi-Dede Gorgud”, Nizami, Fuzuli, Vagif, Shahriyar
Ключевые слова: академик Бекир Набиев, литературная политика, «Китаби-Деде Горгуд», Низами,
Физули, Вагиф, Шахрияр
AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat
İnstitutunun hazırladığı “Heydər Əliyev və
Azərbaycan ədəbiyyatı” monoqrafiyasının ilk
nəşri 1998 [1], ikinci nəşri isə 2009-cu ildə olub
[2]. Hər iki nəşrin ön söz müəllifi akademik
Bəkir Nəbiyevdir. Birinci nəşrdə AMEA-nm
müxbir üzvü, professor Yaşar Qarayev, profes
sor Vilayət Quliyev və professor Məhərrəm Qa-
sımlımn araşdırmaları özünə yer alıb. İkinci
nəşrin birinci fəslini akademik B.Nəbiyevin
“Heydər Əliyev haqqında etüdlər”, ikinci fəs
lini professor Məhərrəm Qasımlının “Heydər
Əliyev və Azərbaycan folkloru”, üçüncü fəslini
akademik Teymur Kərimlinin “Heydər Əliyev
və klassik ədəbiyyat”, dördüncü fəslini dosent
Nikpur Cabbarlının “Heydər Əliyev və ədəbi
proses”, beşinci fəslini isə professor Nizaməd
din Şəmsizadənin “Heydər Əliyev və azərbay-
cançılıq” məqalələri təşkil edir.
Akademik B.Nəbiyev 2007-ci ildə “Hey
dər Əliyev haqqında etüdlər” monoqrafiyasını
ayrıca çap etdirib. Həmin məqalə alimin 5 cild
də Seçilmiş əsərlərinin dördüncü cildində özünə
yer alıb [3]. “Xalqına sədaqəti, böyük dövlət
çilik təcrübəsi”, “idarəçilik istedadı, xarakter
bütövlüyü, heyrətamiz enerjisi”, “Azərbaycan
xalqma, onun dilinə, dininə, ədəbiyyatına, digər
mənəvi dəyərlərinə dərindən bələd” olan
(aka
demik B.Nəbiyev)
Heydər Əliyev bu monoq
rafiyada zəngin milli ədəbiyyatımıza tarixi xid
mət baxımından səciyyələndirilib. Heydər Əli
yevə məhəbbətlə, aludəliklə bağlı olan akade
mik B.Nəbiyev dahi Öndərin dünya siviliza
siyasında yerini, ədəbiyyat sahəsində siyasətini
peşəkarlıqla təbliğ edib və mühüm elmi-nəzəri
müddəalar irəli sürüb. Belə qənaətlərdən biri
Heydər Əliyevin ədəbiyyat sahəsindəki siyasəti
ilə bağlıdır.
Heydər Əliyev siyasi-kulturoloji fəaliyyət
zəminində mifologiya, folklor, klassik və müasir
irs, habelə, dünya ədəbiyyatı haqqında qiymətli
elmi fikirlər söyləyib. H.Əliyevin ədəbi-bədii
zövqü N.Gəncəvi, İ.Nəsimi, M.Füzuli, Ş.İ.Xətai,
M.P.Vaqif, Q.Zakir, M.F.Axundzadə, C.Məm-
mədquluzadə, H.Cavid, C.Cabbarlı, S.Vurğun,
M . Şəhriyar, S.Rüstəm, M.Dilbazi, B.Vahabzadə,
N. Xəzri, M.Araz, X.R.Ulutürk, Anar, Elçin,
F.Qoca və başqaları ilə bərabər, rus, Avropa
klassiklərinin əsərləri əsasında formalaşıb. 0 ,
“Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarını “bütöv bir
xalqın qəhrəmanlığını özündə cəmləşdirən bir
əsər kimi” dəyərləndirib. Akademik B.Nəbiyev
yazır: “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarının
1300 illik yubileyi Ümummilli liderimizin şəxsi
təşəbbüsü və böyük səyləri nəticəsində həyata
keçirilmiş və Azərbaycan ədəbiyyatı, elmi və
mədəniyyəti sahəsində çox əlamətdar hadisə
kimi tarixə düşmüşdür”. Akademik B.Nəbiyev
professor Y.Qarayevlə birlikdə “Xalq mənəviy
yatının güzgüsü” adlı bu elmi-kütləvi nəşri
Azərbaycan, türk, rus, ingilis və fars dillərində
yayımladıb. Heydər Əliyev Sarayında beynəl
xalq zirvə tədbiri ilə yaddaqalan dastanın mü
hüm elmi-siyasi əhəmiyyətini akademik belə
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASININ XƏBƏRLƏRİ,
Humanilar elmlər seriyası, 2017, № 2
11
ümumiləşdirir: “Kitabi-Dədə Qorqud” - siyasi-
ideoloji və mənəvi olaraq “ölkəmizin beynəl
xalq imicinin yüksəlişinə də qüvvətli bir təkan
olmuşdur” [3, s. 52].
Monoqrafiyada akademik B.Nəbiyev mü
hüm ədəbiyyat tədbirlərinin nəticələrini diqqət
də saxlamaqla bərabər, onların siyasi əhəmiy
yətinə xüsusi nəzər yetirib. Görkəmli akademik
dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin yubi
ley tədbirindən danışarkən bildirir ki, Heydər
Əliyev Şərq bədii fikrinin tarixində yeni səhifə
açmış böyük Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri
Nizami Gəncəvini dünyaya böyük mənəvi sər
vətlər vermiş Dante, Şekspir, Şiller, Puşkin,
Balzak, Tolstoy və Qorki ilə yanaşı tutur, yubi
ley tədbirlərinə böyük m əna verirdi. Bu cəhət
dən onun aşağıdakı fikirləri də əhəmiyyətlidir.
“Bu tədbirlərin... (1970-ci illərdən üzü bəri
görülən işlərin miqyası nəzərdə tutulurdu -
Ə.Ə.) siyasi əhəmiyyəti bu oldu ki, Azərbaycan
rəhbərliyi və Azərbaycan elmi öz sənətkar öv
ladına birmənalı şəkildə sahib çıxmaqla bəra
bər, o vaxtadək qonşu İranda və bəzi digər
ölkələrdə Nizaminin guya fars ədəbiyyatının
nümayəndəsi olması barəsində deyilənlərə son
qoyuldu. Nizamişünaslann Bakıda toplanan
beynəlxalq konqresi artıq dünyanın bir sıra
tanınmış şərqşünas və tarixçilərinin, nizamişü-
naslanmn da bu məsələdə obyektiv mövqe tut
duqlarını, Nizamini məhz Azərbaycan klassik
ədəbiyyatının təmsilçisi, Azərbaycan xalqının
dahi oğlu kimi qəbul etdiklərini göstərdi” [3,
s.55]. (Yeri golmişkən, xatırlayağm ilk Avropa
oyunlarının Bakı şəhərində keçirilmiş 12 iyun
2015-ci il tarixli təntənəli açılış mərasimini. Bu
tədbirdə Nizami Gəncəvi nə qədər möhtəşəm
idi! - Ə.Ə).
Akademik B.Nəbiyev xatırladır ki, Hey
dər Əliyev böyük renessans şairi İmadəddin
Nəsiminin 600 illik yubileyinin keçirilməsində
də çox böyük zəhmətlər çəkmişdi. Böyük öndər
hesab edirdi ki, İ.Nəsimi yaradıcılığında “ən
mühüm cəhət onun insanpərvərlik ideyalarının
qüvvəti, şairin bir fikir adamı, bir şəxsiyyət ki
mi əzəməti, ana dilində yazdığı əsərlərində özü
nü xüsusi təravətlə nümayiş etdirən poetik mö
cüzəsi idi” [3, s. 55]. Heydər Əliyev bu yubile
yin (İ.Nəsimi yubileyi - Ə.Ə) SSRİ, YUNESKO
xətti ilə dünya miqyasında qeyd olunması üçün
layihələri “Sov.İKP MK siyasi bürosu kimi çox
böyük bürokratiya maneəsindən keçirmişdi”,
“zamanın çox nadir ədəbi-mədəni hadisəsi olan
Nəsimi yubileyi YUNESKO-nun tədbirləri sı
rasına daxil edilmişdi”. “Beləliklə, İ.Nəsimi yu
bileyi dünya miqyasında qeyd edilən ilk Azər
baycan şairi olmuşdu” [3, s. 56]. Alim, şair və
incəsənət xadimlərinin iştirakı ilə Bakıda zirvə
tədbirləri keçirilmiş, bir sıra uğurlarla yanaşı,
akademik B.Nəbiyevin tərtib etdiyi rus dilində
məqalələr toplusu (şairin dövrü, mühiti, şəxsiy
yəti, hürufilik təlimi, əsərlərinin dil-üslub xüsu
siyyətləri və s. ilə bağlı) nəşr edilib.
Akademik B.Nəbiyev dahi şəxsiyyət
II.Əliyevin: “Alim, ədib və incəsənət xadimləri
haqqında yubiley tədbirinin keçirilməsi onların
özlərindən çox, xalqımıza, cəmiyyətimizə la
zımdır” kəlamını xüsusi xatırladır. Müəllif ya
zır: “Ulu öndər ağır müharibə şəraitində yaşa
yan, erməni işğalçılarına qarşı mübarizə aparan
Azərbaycanın ən çətin məqamlarında da ölkə
mizin xilas yollarına yalnız hərbi qüdrətimizin
artırılmasında deyil, həm də xalqımızın mənəvi
dəyərlər baxımından çox güclü olmaq poten
sialında, Azərbaycanın zəngin və orijinal mədə
niyyət yurdu olmasında görür, klassiklərimizin
bənzərsiz irsini ən m üxtəlif vasitələrdən istifadə
edərək dönə-dönə dünya miqyasına çıxarmaqla
doğma yurdumuzu qabaqcıl bəşəriyyətə olduğu
kimi tanıtmağa çalışırdı. Bu isə öz növbəsində
gecə-gündüz Azərbaycana, onun tarixinə, m ə
dəniyyətinə, ədəbiyyatına qarşı böhtanlar püs
kürən erməni təxribatını tərksilah etmək, ona
böyük zərbə vurmaq demək idi” [3, s. 57].
Ulu rəhbər dahi Azərbaycan şairi M ə
həmməd Füzulinin anadan olmasının 500 illik
yubileyinin keçirilməsinə də tarixi-siyasi və
ədəbi hadisə kimi dəyər verirdi. Bu barədə
akademik B.Nəbiyev yazır: “Füzuli H.Əliyevin
sənətinə pərəstiş etdiyi nadir Azərbaycan da
hilərindən biri idi. Ulu öndər Füzuli haqqında
ən m üxtəlif münasibətlərlə çox maraqlı fikirlər
söyləmiş, şairin Azərbaycan ədəbiyyatında,
Şərq poeziyası və dünya ədəbi-ictimai fikri
tarixində mövqeyini dönə-dönə yüksək qiymət
ləndirmişdir” [3, s. 58].
H.Əliyevin uzaqgörənliyi sayəsində M.Fü-
zulinin 500 illik yubileyinin keçirilməsinin m ə
nəvi coğrafiyası çox geniş olub. Bu tədbir Tür
kiyənin Ankara və İstanbul, Rusiyanın Moskva
və Sankt-Peterburq, İranın Tehran və Təbriz,
1 2
TRANSACTIONS OF NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF AZERBAIJAN,
Series o f the humanities, 2017, № 2
İraqın Bağdad, Kərbəla və Kərkük ərazilərini,
habelə, Tiflis, Daşkənd, Dərbənd, Mahaçqala
və başqa şəhərləri əhatə edib. Bu münasibətlə
Parisdə YUNESKO-nun baş qərargahında bir
sıra yığıncaq, beynəlxalq forum, Türk dünyası
yazıçılarının üçüncü qurultayı, türksoy təşkila
tının 8-ci toplantısı, Bakıda beynəlxalq simpo
zium keçirilib. H.Əliyev 1996-cı il noyabrın 8-
də Bakıda keçirilmiş zirvə toplantısında Füzuli
sənətinin fəlsəfi mahiyyətini, onun özünəqədər-
ki dövrün Şərq və Qərb fəlsəfəsini, zəmanəsinin
fəlsəfi fikrini dərindən öyrəndiyini, bir sıra
əsərlərini fars, ərəb və türk dillərində yazmış
şairin poetik irsinin əhəmiyyətini xüsusi qeyd
edib” [3, s. 60].
Akademik B.Nəbiyev Füzuli yubileyin
dən danışanda onun tarixi-siyasi əhəmiyyəti
haqqında bəlgələyir ki, “Füzuli - 500” tədbiri
xalqımızın mənəvi həyatını zənginləşdirmək,
adamlarımızı ruhlandırmaq, Vətənə, torpağa sə
daqət ruhunda tərbiyələndirməklə bərabər,
“Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyü
nü bərpa etmək, işğal olunmuş torpaqları azad
etmək üçün hamımızı səfərbər edir” [3, s. 60].
Akademik qeyd edir ki, H.Əliyev müdrik
siyasətçi və dövlət xadimi kimi qiymətləndirirdi
ki, “yubileylərin keçirilməsi bir tərəfdən yubil-
yarlarm xalq, dünya qarşısında xidmətlərini bir
daha təbliğ və nümayiş etdirmək, digər tərəfdən
müasir nəslin ona bəslədiyi hörmət və ehtiramı
bildirmək deməkdir” [3, s. 61]. “Xalq gərək
daim öz kökünü xatırlasın, tarixini öyrənsin,
milli mədəniyyətindən, elmindən heç vaxt ay
rılmasın” - elə öyüd-nəsihət edirdi Ulu öndər.
“Beləliklə də, H.Əliyev dövlət yubiley komis
siyasının üzvləri, elmi müəssisələr, yaradıcılıq
təşkilatları, Mədəniyyət Nazirliyi, Xarici İşlər
Nazirliyi, yerli icra orqanları qarşısında vəzifə
kimi qoyur və tələb edirdi ki, bu tədbir vasi
təsilə Azərbaycan xalqı dünyaya daha yaxından
tanıdılsın”. “Qoy dünya bilsin ki, xalqımızın
çoxəsrlik, zəngin tarixi mədəniyyəti var” [3,
s.61]. Akademik B.Nəbiyev fikirlərini dinamik
inkişaf etdirərək ümumiləşdirir ki, “H.Əliyev
iftixar duyğusu ilə deyirdi ki, bu gün biz həm
Azərbaycanda, həm Füzulinin doğulduğu yer
də, Bağdadda, həm də Ankarada Füzulinin 500
illiyini qeyd edərkən, artıq keçmişdəki kimi
parçalanmış vəziyyətdə deyilik. İndi böyük
Türkiyə Cümhuriyyəti ilə yanaşı, digər türk
cümhuriyyətləri də vüqarla dayanmışdır. Ay,
ulduzlu Türkiyə bayrağının yanında indi artıq
beş müstəqil türk cümhuriyyətinin bayraqları
dalğalanır. Bunlardan biri də Azərbaycanın
bayrağıdır” [3, s. 62].
Füzuli tədbirinin ədəbi-ictimai əhəmiy
yəti bir sıra nailiyyətlərlə yanaşı, bundan ibarət
olub ki, Bakı, Tehran, Təbriz, Ankara, İstanbul,
Bağdad, Kərkük, Paris, Moskva və Pekində yı
ğıncaqlar, elmi sessiyalar, beynəlxalq simpo
ziumlar keçirilib. “ 1996-cı ildəki beynəlxalq
simpoziumda dünya füzulişünaslığının 32 ölkə
sindən yetmiş nümayəndə məruzə etmişdir”,
“dahi sənətkarın parlaq irsinin XXI əsrdə təd
qiqinə dair konkret istiqamətlər müəyyən edil
mişdir” [3, s. 64].
Akademik B.Nəbiyevin məlumatına görə
Molla Pənah Vaqifin Şuşadakı heykəlinin açı
lışında vilayətin o zamankı bütün erməni rəh
bərliyi, ziyalıları iştirak edib. H.Əliyev “Böyük
Azərbaycan şairi Vaqifin timsalında Qarabağda
XVIII əsrin ortalarında məskunlaşan ermənilərə
başa salırdı ki, torpağın əsl sahibləri, onun təəs
sübünü çəkənlər, onun şöhərtini dünyaya ya
yanlar kimlərdir” [3, s. 64]. “H.Əliyevin iradə
silə Şuşada ucaldılan V aqif məqbərəsi yalnız
konkret bir şairin abidəsi deyildi, bu məqbərə
daha çox, türk-azərbaycanlı ruhunun əsrlər bo
yu Qarabağda hakimiyyətinin simvolu idi, bu
torpaqda yaranmış təkrarsız sənətin simvolu
idi” [3, s. 65].
C. Məmmədquluzadə
Heydər
Əliyevin
“ən çox sevdiyi, yaradıcılığına pərəstiş etdiyi
icitmai fikir bahadırı idi.” Ulu öndər 1998-ci il
dekabrın 28-də Respublika Sarayında müdrik
yazıçının 125 illik yubileyindəki nitqində
“C.Məmmədquluzadənin öz yaradıcılığı ilə
Azərbaycan xalqının milli oyanışında misilsiz
rol oynadığını əsaslandırırdı.” Əsaslandırırdı ki,
yeni milli ideologiyanın yaradıcılan ilk növbə
də bu dahi sənətkarın ədəbi-ictimai irsinə müra
ciət etməlidir: “C.Məmmədquluzadənin yaradı
cılığında Azərbaycanın bütün milli xüsusiyyət
lərini, eyni zamanda ümumbəşəri dəyərləri əks
etdirən fikirlər bizim milli ideologiyanın əsası
dır. Və həmin ideologiyanın yaranması üçün
böyük bir vasitədir, böyük bir sərvətdir. O
dövrdə həm milliliyə bağlı olmaq, həm də dün
yəvi, ümumbəşəri dəyərləri qiymətləndirmək,
onları öz yaradıcılığında əks etdirmək və xalqı
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASININ XƏBƏRLƏRİ,
Humanitar elm hr seriyası, 2017, № 2
13
mızın ümumi səviyyəsini qaldırmaq cəhdləri
böyük vətəndaşlıq cəsarəti idi, böyük xidmətdir
və bunu biz daim qiymətləndirməliyik. Ona gö
rə də C.Məmmədquluzadənin yaradıcılığı, əsər
ləri bu gün bizim milli ideologiyanın yaranma
sına, formalaşmasına və onun konsepsiyasının
elmi şəkildə hazırlanmasına çox kömək edə
bilər və çox kömək edəcəkdir” [4, s. 265].
Heydər Əliyev Hüseyn Cavid irsinə də
yüksək qiymət verib. Akademik B.Nəbiyev ya
zır ki, “H.Əliyevin nəzərində H.Cavid Azər
baycan ədəbiyyatı və mədəniyyətinin inkişa
fında misilsiz xidmətlər göstərmiş dahi sima
idi. Onun yaratdığı əsərlər Azərbaycan xalqının
milli sərvətidir. Ulu öndər əsaslandırırdı ki, bu
hörmətli sənətkarın bütün yaradıcılığı Azərbay
can xalqını milli azadlığa, müstəqilliyə çağırır.
Ədib həmişə öz iradəsiylə yaşamış, öz xalqına
sadiq olmuşdur, xalqını həddən artıq sevmiş və
ona yetərincə xidmət etmişdir.” Buna görə də
H.Əliyev onun qəbrini 1982-ci ildə Naxçıvanda
ata-baba torpağına tapşırıb. 1997-ci ildə böyük
ədəbiyyat hamisi Hüseyn Cavid məqbərəsinin
açılışı zamanı deyib: “Cavidin cənazəsini uzaq
Sibirdən Azərbaycana gətirmək asan iş deyildi.
Bu böyük iradə, cəsarət tələb edirdi. Ancaq
xalqımıza, millətimizə, tariximizə, mədəniyyə
timizə, ədəbiyyatımıza, mənəviyyatımıza olan
sədaqət mənə belə bir cəsarət göstərməyə im
kan verdi. Mən bunu etdim...” [3, s. 68]
Milli mədəniyyətimizin təşkilatçısı və
mübəlliği Heydər Əliyev “C.Cabbarlıya zəma
nəsinin fəlsəfəsini və psixologiyasını, dövlətlər
arasında qırılmaz əlaqəni, xalqın tarixi müqəd
dəratının rəşadətli səhifələrini açıq göstərmək
baxımından qiymət verirdi. Böyük rəhbər bil
dirirdi ki, onun gördüyü işlər - sözün əsl mə
nasında yorulmaz əmək fədaisinin hünəridir.
“C.Cabbarlı müasir Azərbaycan dramaturgiya
sının bünövrəsini qoymuşdur. Bu dramaturgi
yanın inkişafının əsas istiqamətlərini müəyyən
etmişdir, Azərbaycan xalqının və o zamankı
sovet ölkəsindəki bir çox başqa xalqların teatr
mədəniyyətini zənginləşdirən qiymətli töhfələr
vermişdir. Bizim bütün müasir dram sənətimiz
müəyyən mənada Cabbarlı teatrının bəhrəsidir.
M.F.Axundzadə və C.Məmmədquluzadənin bö
yük ənənələrini inkişaf etdirib zənginləşdirən
Cabbarlı teatr yaradıcılığının həqiqi novatoru
olmuş, Azərbaycan səhnəsində bu gün də gözəl
səmərə verən yeni ənənələrin əsasını qoymuş
dur” [3, s. 68-69].
Görkəmli akademik Bəkir Nəbiyev “Hey
dər Əliyev haqqında etiidlər” [3; 5] əsərində hə
yəcanlı, nikbin salnaməçi kimi görünür. O,
bütün böyük sənətkarların yubileylərinin məna
və mahiyyətindəki alt qatları: tarix və siyasəti
də bəlgələyir, onların sənət missiyasının cöv
hərini, fitrətini üzə çıxarıb
oxucuya təqdim
edir. Baxın, Xalq şairi Səməd Vurğun haqqında
danışanda da Ulu öndərin siyasi xadim fitrə
tinin gizli mənalarını belə vurğulayırdı: “Azər
baycan ədəbiyyatının keçən əsrdəki inkişafının
mühüm mərhələsi onun (S.Vurğunun - Ə.Ə.)
şərəfli adı, böyük istedadı və çoxcəhətli yara
dıcılıq fəaliyyəti ilə üzvü surətdə bağlıdır.”
“Yüksək humanist dəyərləri, həyati və tarixi
hadisələri fəlsəfi dərinliyi ilə qavrayıb mənalan
dırmaq, xəlqilik bədii sözün, çoxəsrlik ənənə
ləri, qırılmaz varislik əlaqələri, romantik vüsət
S.Vurğun poeziyasının əsas xüsusiyyətlərin-
dəndir. O, milli şeirimizi novator keyfiyyətlərlə
zənginləşdirmiş, yüksək sənət məktəbi yarat
mışdır” [3, s. 69]. Ədəbiyyat bilicisi H.Əliyev
xüsusi vurğulayırdı ki, “XX əsr, xüsusilə də
həmin yüzillikdə S.Vurğunun yazıb-yaratdığı
1920-50-ci illər bəşər tarixinin çox mürəkkəb,
ziddiyyətli proseslərlə əlamətdar olan bir döv
rüdür. Birinci Dünya müharibəsi, milyonlarla
günahsız insanın qanı bahasına Rusiya imperi
yasında sosializmin bərqərar olması, faşizmin
Avropaya meydan oxuması, İkinci Dünya mü
haribəsi, “soyuq müharibə”nin təzadları, Böyük
Vətən müharibəsi ərəfəsində və faşizm üzərində
qələbədən sonra sovetlərin möhkəmlənməsi,
ölkədə 1930-50-ci illərdə şəxsiyyətə pərəstişin
tüğyan etməsi... “belə bir dövrdə yaşamaq, ya
ratmaq və yüksək yaradıcılıq səviyyəsinə çat
maq hər bir insana nəsib ola bilməzdi” [3, s.69].
Akademik B.Nəbiyev qeyd edir ki, Hey
dər Əliyev S.Vurğunun poeziya dilini çox yük
sək qiymətləndirib. O deyirdi: “M.P.Vaqif
XVIII
əsrdə şeir dilini xalq dilinə daha da
yaxınlaşdırmışdır... V aqif Azərbaycan şeirində
yeni bir yol açmışdır. S.Vurğun isə Azərbaycan
şeir dilini tarixin yeni mərhələsinin tələblərinə
əsasən daha da zənginləşdirib, inkişaf etdirib,
ana dilimizi hər bir azərbaycanlı üçün daha da
doğma, “sevimli və şirin edibdir” [3, s. 70].
Müdrik şəxsiyyət H.Əliyev 1930-50-ci
1
4
TRANSACTIONS OF NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF AZERBAIJAN,
Series o f the humanities, 2017, № 2
illərin mürəkkəb tarixi şəraitini, ədəbi prosesin
çətinliklərini Xalq şairi Süleyman Rüstəmə mü
nasibətində belə səciyyələndirirdi: “Deyirlər ki,
niyə H.Cavid, S.Hüseyn, Ə.Cavad, M.Müşfıq
və başqaları repressiyaya məruz qalıblar, amma
məsələn, S.Rüstəm, S.Vurğun, R.Rza və qeyri-
ləri yox? Biz unuda bilmərik ki, Stalin repres
siyası qlobal miqyaslı bir zəlzələ, dəniz tufanı,
qasırğa, nəhəng qar uçqunu kimi ölkəyə gəlmiş
ictimai-siyasi fəlakət idi. Bu katakilzmdən bir
təsadüf, yaxud möcüzə sayəsində qurtulmuş bir
sıra Vətən oğullarını, onların o biri qardaşlarını
xilas ola bilmədikləri üçün ittiham etməyə
bizim haqqımız yoxdur” [3, s. 72]. Akademik
B.Nəbiyev “alman faşizminə qarşı mübarizədə
şairin əsəri Azərbaycan xalqı, özəlliklə də,
gənclərimiz arasında vətənpərvərlik hisslərinin
inkişafında, qüvvətlənməsində çox böyük rol
oynamışdır”, - deyə böyük Öndərin qiymətli
fikirlərini xatırladanda onun fərdiləşdirmələrini
xüsusi qabardırdı: “Yalnız Vətənini, millətini
hədsiz sevən və ona sadiq olan bir insan
S.Rüstəmin yazdığı şeirləri yaza bilərdi. Bunlar
bizim ədəbiyyat, mədəniyyət tariximizin qızıl
səhifələridir” [3, s. 71].
11 aprel 1998-ci il tarixli təbrikində
H.Əliyev Məhəmmədhüseyn Şəhriyarı böyük
vətənpərvərlik duyğularının tərənnümçüsü olan
filosof şair kimi təqdim edirdi. Bildirirdi ki,
“Şəhriyarın irsi onun yaşayıb-yaratdığı zama
nın, ictimai-siyasi, fəlsəfi və ədəbi görüşlərinin
parlaq inikasıdır” [3, s. 73]. H.Əliyev demişdir:
“Şair xalq həyatının dərinliklərinə enib, dövrün
kəskin ictimai ziddiyyətlərini, şərin, mütləqiy
yətin, ədalətsizliyin, mənəvi məhkumiyyətin
faciələrini poeziyanın rəvan, aydın və təsirli dili
ilə bütün dünyaya car çəkmişdir.” “Şəhriyar da
Şərqin çox geniş bir regionunda insan mənə
viyyatının zənginləşməsində böyük rol oyna
mışdır” [3, s. 74].
Akademik B.Nəbiyev “Etüdləri’də Hey
dər Əliyevin həm xarakterik cizgilərini, həm də
onun cazibədar nitqinin siyasi-ideoloji, ədəbi-
estetik mahiyyətini vurğulayıb, onun müasir
tarixi əhəmiyyətini səciyyələndirib. “O çıxış
larında heç bir natiqi təkrar etməz, yubileyi
qeyd olunan ədəbi sima və onun yaradıcılığı
haqqında şəxsən öz qənaətlərini söylər, həm də
bu zaman özünə xas olan iti hafizə, elmi məntiq
nümayiş etdirərdi” [3, s. 74].
H.Əliyev 1998-ci il aprelin 24-də Xalq
şairi Mirvarid Dilbazinin 85 illik yubileyində
iştirak edib və parlaq nitq söyləyib. O, M.Dil-
bazinin şəxsiyyətini və sənətini ədəbiyyatımızın
nadir hadisəsi adlandırıb. M.Dilbazi “İstiqlal”
ordeni ilə təltif edilmiş, “ 1930-cu ildən başla
yaraq S.Vurğun, S.Rüstəm, M.Müşfiq, R.Rza,
O.Sanvəlli, M.Rahim, N.Rəfibəyli kimi sənət
karlarla bir sırada, yorulmaq bilmədən səmərəli
fəaliyyət göstərmişdir.” Böyük rəhbər S.Rüs
təm, R.Rza, M.İbrahimov, S.Rohimov, Q.Qara-
yev, F.Əmirov, Niyazi, R.Behbudova Sosialist
Əməyi Qəhrəmanı adını verəndə də qiymət
ləndirirdi ki, “bu cür təltifləri əks etdirən hər bir
fərman keçmiş Sovet İttifaqının Mərkəzi Tele
viziya Kanalı və əsas qəzetləri ilə bütün ölkəyə
və xaricə çatdırılır, dünyada müəyyən əks-səda
verir, hər dəfə bu münasibətlə Azərbaycanı
mızın mübarək adı dönə-dönə çəkilir, dostları
sevindirdiyi kimi xəbis düşmənlərimizi pərt
edirdi” [3, s. 76].
15 aprel 1995-ci ildə H.Əliyev daha üç bö
yük sənətkarı ilk dəfə “İstiqlal” ordeni ilə təltif
edib. Bunlar Xalq şairləri Bəxtiyar Vahabzadə,
Məmməd Araz və Xəlil Rza Ulutürk olub.
Bunun səbəbini Ulu öndər belə izah edirdi:
“Milli azadlığa nail olmaq üçün xüsusən bizim
xalqımızda milli oyanış, milli dirçəliş, milli
ruhun canlanması lazımdır. Bu da asan bir pro
ses deyildir. Çox vaxt tələb edən prosesdir.
Yaşadığımız o rejim dövründə bu prosesə açıq
təkan vermək də çətin idi. Ancaq B.Vahabzadə,
M.Araz, X.Rza kimi insanlar öz yaradıcılığı ilə
bu sahədə çox işlər görüblər. Ona görə mən
düşündüm: biz müstəqillik qazanmışıq. Res
publikamız müstəqil dövlətdir. Xalqımız milli
azadlıq əldə edibdir. Bu milli azadlığın, müstə
qilliyin əldə edilməsində, şübhəsiz ki, xalqımı
zın hamısının - hərənin öz yeri, öz payı, hərə
nin öz xidməti var. Ancaq elə şəxsiyyətlər var
ki, onlar bu işin, bu prosesin yaranmasında,
formalaşmasında, inkişaf etməsində xüsusi
xidmətlər göstəriblər. B.Vahabzadə, M.Araz,
X.R.Ulutürk ədəbiyyatımızın məhz bu cür çox
görkəmli simalarıdırlar” [3, s. 77]. Akademik
B.Nəbiyev bu üç sənətkarın poeziyasını dəyər
ləndirərkən, X.R.Ulutürkün 12 yanvar 1992-ci
ildə Naxçıvanda yazdığı “Dədə Heydər - Ata
türk” şeirinin üzərində xüsusi dayanıb, müqa
yisə aparıb: “Mustafa Kamal Paşa Atatürk Tür
15
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASININ XƏBƏRLORİ, Humanitar elmlər seriyası, 2017, № 2
kiyəni acgöz müdaxiləçilərin əlindən alıb, ona
yeni həyat verdiyi kimi Heydər Əlirza oğlu
Əliyev də Azərbaycam həm xarici, həm də
daxili düşmənlərin əlindən alıb, onu xilas edə
rək məmləkətin tarix səhnəsindən silinməsinə
yol verməyibdir” [3, s. 80]. Şairin “Dədə Hey
dər - Atatürk” şeirində iki siyasi-tarixi şəxsiy
yətin birlikdə ifadəsi mənalı idi. Akademik
B.Nəbiyev, B.Vahabzadə, M.Araz və X.Rzanın
Azərbaycanın azadlıq və istiqlal uğrunda müba
rizəsində onların müstəsna xidmətlərindən,
poeziyalarının ədəbi-ictimai qüdrətindən danı
şırdı. H.Əliyev B.Vahabzadənin “Özümüzü kə
sən qılınc” əsərinin tamaşasına baxdıqdan sonra
deyib ki, şair bu əsəri ilə Azərbaycan drama
turgiyasında ilk dəfə olaraq xalqımızın tarixi
əsilliyinə, onun lap qədim türk köklərinə müra
ciət etmiş, parlaq bədii obrazlar, gərgin dra
matik konfliktlər əsasında bu günümüzlə səs
ləşən milli birlik, müstəqillik, vətənpərvərlik
ideyalarını təsvir və tərənnüm etmişdir [3,
s.82]. H.Əliyev B.Vahabzadənin bu əsərini sə
nətkar cəsarətinin qiymətli nümunəsi hesab
edərək demişdir: “Onun pyesində xalq taleyinin
həll olunduğu məqamlarda daxili çəkişmələr
dən, şəxsi ambisiyalardan uzaq olmaq, xalqın
bütün imkanlarını həm intellektual, həm də si
lahlı qüvvələri istiqlal uğrunda mübarizədə bir
ləşdirməyin böyük əhəmiyyəti vardır” [3, s.82].
Akademik B.Nəbiyev Məmməd Araz liri
kasının təsir gücündən danışarkən qeyd edib ki,
“vətənpərvərlik, vətəndaşlıq, xalq taleyinin ağır
məqamlarında onun xoşbəxtliyi üçün canını
qurban verməyə hazır olmaq M.Arazm lirik
qəhrəmanı üçün ən səciyyəvi keyfiyyətdir” [3,
s. 82-83].
Xəlil Rzanın poeziyasını isə belə qiymət
ləndirirdi: “Azərbaycanın azadlığı və istiqla
liyyəti uğrunda mübarizə mövzusu X.Rzanm
“Məftillə sarılmış yaralar” poemasından “Da
vam edir 37” kitabındakı şeirlərinə qədər uzun
bir yol keçmiş və xalqımızın bu günü üçün
bəlkə də bir ordunun görəcəyi qədər böyük iş
görmüşdür” [3, s. 81].
Bizi millət kimi qoruyub saxlayan dili
miz, ədəbiyyatımız, tariximiz və ənənələrimiz
dir. Hazırki siyasi-tarixi şəraitdə bu sahədə
respublika Prezidenti, cənab İlham Əliyevin
böyük xidmətləri vardır. O, Ulu öndərin ədəbi-
ictimai fikir tariximiz haqqında vacib konsep
siyasını səylə davam etdirməkdə və əhəmiyyətli
uğurlar qazanmaqdadır [6].
ƏDƏBİYYAT
1. AMEA Nizami adma Ədəbiyyat İnstitutu. “Heydər Əliyev və Azərbaycan ədəbiyyatı”. Bakı, 1998.
2. AMEA Nizami adma Ədəbiyyat İnstitutu. “Heydər Əliyev və Azərbaycan ədəbiyyatı”. Bakı, 2009.
3. Nəbiyev B. Heydər Əliyev haqqında etüdlər. 5 cilddə, IV cild. Bakı, “Çinar-çap”, 2009.
4. Ədəbiyyatın yüksək borcu və amalı. Bakı, “Ozan”, 2000.
5. Nəbiyev B. Heydər Əliyev haqqında etüdlər. Bakı, “Elm”, 2007.
6. Həbibbəyli İ. Heydər Əliyevin dövlətçilik təlimi və müasir dövr. Naxçıvan, “Əcəmi”, 2013.
Alizade Askerli
ACADEMIC BAKIR NABIYEV’S THOUGHTS ABOUT THE POLICY
OF HAYDAR ALIYEV IN THE LITERATURE FIELD
SUMMARY
The article is about Academic Bakir Nabiyev’s thoughts on the political-culturological and literary-theoretical
bases of the policy of Haydar Aliyev in the field of literature and language. Along with the exceptional political services
of H.Aliyev, the historical services to the Azerbaijani nation, language, religion and literature realized by him are
reflected in the article.
16
TRANSACTIONS OF NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF AZERBAIJAN,
Series o f the humanities, 2017, № 2
Ализаде Аскерли
АКАДЕМИК БЕКИР НАБИЕВ ПРО ПОЛИТИКУ
ГЕЙДАРА АЛИЕВА В ОБЛАСТИ ЛИТЕРАТУРЫ
РЕЗЮМЕ
В статье отражаются мысли академика Б.Набиева о политико-культурологических и литературно
теоретических основах политики Гейдара Алиева в области литературы и языка. Наряду с исключительно
политическими заслугами Гейдара Алиева, в статье подчёркиваются его исторические заслуги в отношении
нации, языка, религии и литературы Азербайджана.
Dostları ilə paylaş: |