óziniń qatnasın da hám kóz qarasın da qosa bildiredi. Bul jazba tilge qara
ǵ
anda da,
ásirese, awızeki sóylew tilinde anıq seziledi. Gápler ózleriniń aytılıw maqsetine
qaray hár túrli boladı. Til biliminde gáplerdi mazmunına qaray xabar, soraw, úndew,
buyrıq gápler dep bóliw dástúrge aylan
ǵ
an. Ol gáplerdiń hár bir túrin aytıwda
sóylewshi óziniń ishki psixikalıq ja
ǵ
dayları bol
ǵ
an tańlanıw, súysiniw, kúyiniw,
ókiniw hám t.b. sıyaqlı keshirmelerin
tiykar
ǵ
ı mazmun
ǵ
a qosa ańlatadı. Solay etip,
psixologiyalıq qubılıslar lingvistikalıq qubılıslardı túsindiriwge járdem beredi.
Sonıń
menen birge tilden tek
ǵ
ana psixikalıq qubılıslardı izlew, onıń tiykar
ǵ
ı
qásiyetleri bol
ǵ
an qarım-qatnas jasaw quralı xızmetin atqarıwına, oydı júzege
shı
ǵ
arıwshı ekenligine tiykar
ǵ
ı dıqqattı awdarmaw
ǵ
a bolmaydı.
Til
bilimi
geografiya
ilimi menen baylanıslı boladı. Bul baylanıs ásirese
lingvistikalıq
geografiya, toponomika hám dialektologiya ilimlerinen ayqın
kórinedi. Tildiń fonetikalıq, leksikalıq, grammatikalıq qubılıslarınıń taralıw órisin
anıqlaw, qaysı soramlarda (territoriyada) qanday tillik qubılıslardıń jumsalıwın
kórsetiw til bilimi ushın da, geografiya ilimi ushın da úlken áhmiyetke iye. Tildiń
dialektlik quramı anıqlan
ǵ
anda
ǵ
ana onıń dialektlik kartası dúziledi. Ayırım tillerdiń
lingvistikalıq atlası jasaldı degen sóz tillik qubılıslardıń taralıw shegarası (izogloss)
anıqlandı degendi ańlatadı. Lingvistikalıq atlas bir tillik hám kóp tillik boladı. Kóp
tillik atlas negizinen tuwısqan tillerdiń faktları tiykarında dúziledi.
Til bilimi menen geografiya iliminiń shegarasında
ǵ
ı ta
ǵ
ı bir ilim toponomika
4
bolıp tabıladı. Bul ilim geografiyalıq atamalardı izertleydi. Bizge málim, kópshilik
geografiyalıq atamalar uzaq dáwirlerdiń esteligi. Sonlıqtan til tariyxı ushın
toponimikanıń áhmiyeti o
ǵ
ada ullı.
Til bilimi
—
jámiyetlik (sociallıq) ilimlerden tısqarı barlıq tiykar
ǵ
ı tábiyat
ilimleri menen de baylanıslı. Til bilimi ayrıqsha
fiziologiya, fizika, medicina,
matematika usa
ǵ
an fundamental ilimler menen tı
ǵ
ız baylanıslı boladı. Tómende
olar
ǵ
a bólek-bólek qısqasha túsinik beriledi.
Til bilimi
Dostları ilə paylaş: