Texnologiyalari vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot

3. Murakkab elektr zanjirlarini hisoblash usullari
Murakkab elektr zanjirlarini hisoblashning bir nechta usullari bor. Bu usullar 
Kirxgof qonunlariga asoslangan.
Misol tariqasida 
Kontur toklar usulini
ko‘rib chiqamiz. Bu usulga binoan barcha 
mustaqil kontur orqali alohida kontur toki deb ataluvchi tok o‘tadi, deb faraz 
qilamiz. Shu kontur uchun Kirxgofning ikkinchi qonuniga asosan tenglama 
tuzamiz. Tenglama tuzish uchun quyidagilaiga amal qilish lozim:
mustaqil konturlarda toklaming yo'nalishini ixtiyoriy tanlaymiz;
tanlangan konturlar uchun Kirxgofning ikkinchi qonuniga asosan tenglama 
tuzamiz;
Kontur toklari orqali tarmoqlardan o‘tadigan haqiqiy toklarni
ifodalaymiz. Kontur toklar usuli asosida elektr zanjirini hisoblashni murakkab 
elektr zanjir misolida ko'rib chiqamiz.
Kontur toklarni rim raqamlari bilan belgilaymiz:
Quyidagi belgilarni kiritamiz:
— birinchi konturning xususiy qarshiligi;
— ikkinchi konturning xususiy qarshiligi;
— uchinchi konturning xususiy qarshiligi;
— birinchi va ikkinchi konturlaming qarshiliklari;
— uchinchi va birinchi konturlaming qarshiliklari;
— birinchi konturning EYK;
— ikkinchi konturning EYK;
— uchinchi konturning EYK.
Endi yuqoridagi tenglamalarga belgilashlarni kiritib yozamiz:
Bu tenglamalar tizimidan kontur toklar ni topamiz.
Murakkab zanjirlarni hisoblashning yana bir nechta: tugun
potensiallar, ustma-ustlash va boshqa usullari mavjud. Bu usullarning barchasi 
Kirxgof qonunlariga asoslangan. 

---

Elektr zanjirlarga sinusoidal signal ta'siridagi xususiyatlarni hisoblash uchun 
sinusoidal sinyalning amplituda (A), chastotasi (f) va fazasi (φ) kritik muhimdir. 
Bu xususiyatlarni bilish orqali zanjirdagi oqim, kuch, voltaj va energiya 
o'zgaruvchanligi kabi ma'lumotlarni aniqlash mumkin. Quyidagilar sinusoidal 
signal ta'siridagi asosiy xususiyatlar hisoblanishi uchun muhimdir: 
1. Amplituda (A): Sinusoidal signalning amplituda, sinyalning maksimal oqim, 
kuch yoki voltaj miqdorini ifodalaydi. Amplituda, sinyal grafikasining pik 
chiziqlari bilan ifodalangan va amplituda qiymati ilovadan o'qiladi. 
2. Chastota (f): Sinusoidal signalning chastotasi, sinyalning bir sekundda 
o'tkaziladigan to'plamlar sonini ifodalaydi. Chastota odatda herts (Hz) yoki 
kiloherts (kHz) ko'rinishida ifodalangan. 
3. Faza (φ): Sinusoidal signalning fazasi, sinyal grafikasining asal chiziqlari orqali 
ifodalangan. Faza, sinyalning asal chiziqlarining xususiy joylashuvini ifodalaydi va 
darajalar (rad, gradus) yoki vaktlarda (masalan, nanosekund) ifodalangan. 
Bu xususiyatlar, sinusoidal signalning elektr zanjirga ta'siri va oqim, kuch, voltaj 
kabi ma'lumotlarni hisoblashga yordam beradi. Sinusoidal sinyal ta'siri bilan 
bog'liq elektr zanjirning ta'sirli oqimi, kuch va voltajning amplitudalariga, fazaga 
va chastotaga bog'liq bo'ladi. 
Xulosa: 
Xulosa qilib aytadigan bo`lsam bu elektr zanjirlarni hisoblash usullari faqat ba'zi 
misollar hisoblanishi uchun keltirilgan. Real hayotda, zanjirlarni hisoblashda usul 
tanlashda zanjirning xususiyatlari va shartlari hisobga olingan holda moslashtirish 
kerak. Amplituda, chastota va faza bilan sinusoidal signal ta'siridagi xususiyatlarni 
hisoblash, elektr zanjirning tahlilini, o'zgaruvchanligini va boshqa xususiyatlarni 
tushuntirishga yordam beradi. 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.
https://uz.wikipedia.org
 
2.
Электротехника материаллари А.Х. Суллиев И.М. Бедрицкий 
3.
ELEKTROTEXNIKANING NAZARIY ASOSLARI S.F. AMIROV, M.S. YOQUBOV, 
N.G`. JABBOROV