Terror doc

Yüklə 116,33 Kb.

Pdf görüntüsü

tarix	14.04.2018
ölçüsü	116,33 Kb.
	#38250

Qafqaz Etno-Sosial Araşdırmalar Mərkəzi www.qesam.org

Qafqaz Etno-Sosial Araşdırmalar Mərkəzi

www.qesam.org

1

YAQUB YAQUBOV

deputychairman@qesam.org

TERRORİZM: YARANMA SƏBƏBLƏRİ VƏ ŞƏRAİTİ

Terrorizmin mahiyyəti, onun siyasi anlamı haqqında anlayış yaratmaq və onun erməni

terrorizmi ilə əlaqələndirilməsi, erməni terrorizminin terrorizm anlayışının hansı kateqoriya-

larına uyğun gəlməsini araşdırıb, müəyyən nəticələrə gəlmək və fikirlərimizi dəqiq faktlarla

əsaslandırmaq üçün terrorizmin yaranma səbəblərini və şəraitini araşdırmaq lazımdır.

“Terror” latın sözü olub, qorxu, dəhşət və vahimə deməkdir. Bu anlayışa əsasən, terro-

rizm ictimai quruluşu və siyasi rejimi zorən dəyişmək üçün qeyri-qanuni hərəkətlərin vəhdə-

tidir. Digər bir anlayışa görə, terrorizm müəyyən bir siyasi və sosial məqsədlərə çatmaq üçün

qrupların əhalini bütünlüklə və ya qismən məhv etmək, sındırmaq da daxil olmaqla hər növ

zorakı hərəkətlərin vəhdətidir. Başqa bir anlayışa görə isə terrorizm öncədən müəyyənləşdi-

rilmiş məqsədlərinə çatmaq üçün mütəşəkkiil bir qrup və partiyanın ardıcıl surətdə zorakılıq-

dan istifadə etməsidir. Beləliklə, ümumiləşdirilmiş şəkildə demək olar ki, terrorizm ictimai

quruluşu və ya mövcud iqtidarı yıxmaq və başqa siyasi məqsədlər üçün bir qrupun qorxutma,

öldürmə, digər müxtəlif qeyri-qanuni vasitələrdən istifadə etməsinə deyilir. Terrorizmin

müxtəlif tipləri olur: yuxarıdan terror, siyasi və ideoloji terrorizm, dini terrorizm, intellektual

terrorizm.

Terror mövzusu günümüzün ən aktual mövzularından biri olmaqla yanaşı, həm də müa-

sir dünyanın ən ağrılı bəlasıdır. Bəzi dövlətlər uzun illərdir ki, öz daxilində terrorizmlə müba-

rizə aparır. Əksər hallarda terror hadisələri ayrı-ayrı ölkələrin daxilində cərəyan etdiyi üçün

bu mövzu beynəlxalq aləmi bir o qədər ciddi narahat etmirdi. Lakin son bir neçə ildə terro-

rizm ölkə sərhədlərini aşaraq beynəlxalq aləmi ciddi narahat etməyə başlamışdır. Beynəlxalq

terrorizmin seçdiyi hədəflər sivilizasiyanın təməlləri olan demokratiya, insan hüquqları və el-

Hacıyev S. Yaxın və Orta Şərqdə separatçı terrorizm. Hədəf Türkiyə və Azərbaycan. “Dirçəliş-XXI əsr”, 2004, yanvar,

N 71.

Qafqaz Etno-Sosial Araşdırmalar Mərkəzi

www.qesam.org

mi-texniki tərəqqidir. Əvvəllər dünya dövlətləri qlobal ölçüdə belə bir təhlükə ilə qarşı-qarşı-

ya qalmadıqları üçün gözləmək olar ki, yeni dövrdə beynəlxalq terrorizmlə mübarizə zəruriy-

yəti ölkələr arasında yeni münasibətlər formasını ortaya çıxaracaq və beynəlxalq sistemin ye-

nidən formalaşmasına yol açacaq.

1976-cı ildə BMT Baş Məclisinin Altıncı Komitəsində terrorçuluqla bağlı problemin

müzakirəsi zamanı bir çox üzvlər “terrorçuluğa” müəyyən anlayışın verilməsinə cəhdlər gös-

tərmişlər. Məsələn, tanınmış hüquqşünas alim Eduard Ximenes de Aperara terrorçuluq aktla-

rını—“törədilərkən iğtişaşlar və panika yaratmağa, səbəb olan təşkilatı cəmiyyəti terror et-

mək, cəmiyyətin əzab və zülm çəkməsini intensivləşdirmək məqsədi doğuran, qabaqcadan

düşünülmüş” ümumcinayətlərin ənənəvi formalarından biri kimi müəyyən edir.

Hindistanlı hüquqşünas prof. S.Aqravalanın fikrincə, beynəlxalq terrorizmin zəruri ele-

mentləri aşağıdakılardır:

—günahsız insanlar və ya bütövlükdə əhali üçün təhlükəli şərait yaradan zorakılıq təh-

lükəsi və ya zorakılıq tətbiq etmək;

—cinayətin beynəlxalq xarakterli olması.

Terror fəaliyyəti müxtəlif səbəblərdən yaranır və onun qarşısında müəyyən məqsədlər

durur:

—dövlət quruluşunu dağıtmaq—Yuqoslaviya və Salvadorda bu özünün bariz nümunə-

sini göstərdi;

—milli və ya qruplar arasında ədalətsizliyi bərpa etmək—fələstinlilər;

—beynəlxalq hüquq qaydasını dağıtmaq—yaponların Qırmızı Ordusu.

Terrorizm sosial-siyasi məfhum olub, özündə ekstremizmə xas olan əsasları birləşdirir:

a) adamların həyatına, sağlamlığına, fiziki və ya psixi durumuna qarşı zorakılıq, o cüm-

lədən qəsdən adamöldürmə, habelə qəddar rəftar, məsələn, işgəncə, ləyaqəti alçaltma və ya

bədən cəzasının istənilən forması;

b) kollektiv cəzalar;

c) girovgötürmə;

ç) terrorizm aktları;

Kazımlı E. Bəşəriyyətin yeni bəlası—beynəlxalq terrorizm.//“Dirçəliş-XXI əsr”, N 50, aprel, 2002, səh.125.

Lipman M. The 1948 Convertion on tщe Prevention and Punisщment of the Crime of Genoside: Forty-five years

later//Temр. inter. and Comр Law Journal 1994, vol.8, р.82.

Qafqaz Etno-Sosial Araşdırmalar Mərkəzi

www.qesam.org

d) zorlama, zorakı fahişəlik və əxlaqsız hücumun istənilən forması.

u) hərbi soyğunçuluq;

ə) qanunauyğun təsis olunmuş məhkəmə tərəfindən elan edilmiş əvvəlki qərar olmadan

hökm çıxarılması və hökmün icra edilməsi;

f) bu aktlardan birinin törədilməsi təhlükəsi.

S.N.Yenikolopov terroristik fəaliyyətin üç əsas istiqamətini müəyyən edib:

a) öz ölkəsinin hökumətinə qarşı mübarizə;

b) milli özünütəsdiq üçün mübarizə;

c) dini terrorçuluq.

Terror və terrorizm kəlmələri dövri mətbuatda eyni mənanı ifadə edən kəlmələr olaraq

işlədilir. Ancaq bu iki kəlmə arasında cinayətin xarakterini təyinetmə baxımından fərqlər var.

Terrorizm, siyasi məqsədlər üçün həyata keçirilən təşkilatlanmış, sistemli və daimi olaraq

terroru vasitə olaraq mənimsəyən strateji mübarizə metodudur. Buna görə də bir-biri ilə rabi-

təsi olmayan ayrı-ayrı terror aktları hələ terrorizm demək deyil. Terrorun terrorizmə çevril-

məsi üçün bu şərtlərin mövcudluğu zəruridir. Həmin şərtlər arasında yer alan siyasi ünsürün

hər hansı bir şəkildə terrorla əlaqəli olması vacib deyil. Terrorçuların arxasına sığındığı, am-

ma əslində terror kimi çirkin cinayətləri tamamən pisləyən və bu kimi halları qəbul etməyən

bəzi ideologiyalar da var.

Xüsusən, son günlərdə islama istinadən törədilən bir sıra terror

aktları bu qəbildəndir.

a) Terrorizmin beynəlxalq-hüquqi izahı

Beynəlxalq terrorizm—ayrı-ayrı dövlətlərin hüquq və qanuni mənafelərini, beynəlxalq

səviyyədə tanınmış insan hüquqlarını kobud və ya kütləvi şəkildə pozan, hüquqi tərkibi bey-

nəlxalq hüquq normalarında müəyyən olunmuş, beynəlxalq hüquqa zidd olan əməllərə deyi-

lir. Beynəlxalq hüquq elmində “beynəlxalq terrorizm” və “beynəlxalq xarakterli cinayət” ka-

teqoriyaları fərqdəndirilir. Soyqırım cinayəti beynəlxalq cinayət kateqoriyasına aiddir. Hə-

Салимов К.Н. К вопросу о причинах внутригосударственного и международного терроризма.//Вестник Ба-

кинского Университета, Б., 1997, N 1, стр.41.

Малышева Д. После “черного вторника”. Ислам и терроризм в России и СНГ.//МЭМО, N 3, 2002, стр.29.

Qafqaz Etno-Sosial Araşdırmalar Mərkəzi

www.qesam.org

min cinayətlərin əsas tərkibləri II Dünya müharibəsindən sonra yaradılmış beynəlxalq hərbi

tribunalların (Nümberq və Tokio) Nizamnaməsində ifadə olunmuşdur. Sonradan həmin cina-

yət tərkibləri Yuqoslaviya və Ruanda beynəlxalq cinayət tribunallarının nizamnaməsində və

Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Statusunda təkmilləşdirilməklə bir daha təsdiqini tapmış-

dır. Nürnberq tribunalı Nizamnaməsində beynəlxalq cinayətlər üç qrupa ayrılmışdır:

—sülh əleyhinə terror aktları;

—müharibə cinayətləri;

—insanlıq əleyhinə terror aktları.

Adi cinayətlər törədilərkən, cinayətkarlar bu cinayətlərin gizli qalmasına çalışırlar. Ter-

ror aktlarında isə bunun təsirini müşahidə etmək mümkündür. Terrorçular cinayətin mümkün

olduğu qədər geniş kütlələrə yayılmasını istəyirlər.

Bunun başlıca səbəbi, törədilən aktın əsl

məqsəd deyil, məqsədə xidmət edən simvolik vasitə olmasıdır. Belə ki, əksər hallarda hadisə

zamanı zərər çəkənlərin terrorçularla heç bir münasibəti olmur. Onlar sadəcə olaraq, terrorçu-

ların müəyyən məqamlara təsir etmələrini təmin etmək üçün seçilmiş təsadüfi qurbanlardır.

Terror aktının simvolik xarakter daşıması, onu müharibə və partizan müharibəsindən fərqlən-

dirən başlıca cəhətdir. İlk baxışda hər üç metodun silahlı yolla müəyyən məqsədə nail olma-

ğa çalışması ortaq tərəf olaraq götürülə bilər. Fəqət partizan müharibəsi və müharibə metod-

larında hədəf və zərərçəkən eyni obyekt olduğu halda, terror aktının qurbanları ilə hadisənin

hədəfi fərqli obyektlər olur.

Müxtəlif vasitələrlə insanlara təsir edə bilmək üçün şiddət yolunun seçilməsi terrorun

ən qabarıq xüsusiyyətidir. Şiddətin forması tətbiq olunan terror növünə bağlı olaraq dəyişir.

Şiddətə, zora, təcavüzə söykənən terror əməllərinin meydana gətirdiyi fiziki və psixoloji təz-

yiq fərdlərin iradə sərbəstliyini məhdudlaşdırır. Buna görə də şiddət terrorun əsas əlamətlə-

rindəndir. Şiddətin tətbiq edilməsi nəticəsində dəyən zərər insanlarla yanaşı, onların əmlakla-

rını da əhatə edə bilər. Tətbiq olunan şiddətin başlıca məqsədi insanların iradəsini qırmaq,

onlarda bezginlik, pərakəndəlilik və fikir bulanıqlığının formalaşmasına nail olmaqdır.

Terrorun xarakterik xüsusiyyətlərinə gəldikdə, bunları aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək

olar: şiddətə yönəlmə, terror qurbanlarının təsadüfi, kütləvi seçilmiş olması, amansız və dağı-

dıcı olması, törədilən aktın simvolik olması.

Салимов К.Н. Опыт законодательства США по борьбе с терроризмом.//Методические указания. Б., 1998, стр.36.

Qafqaz Etno-Sosial Araşdırmalar Mərkəzi

www.qesam.org

Terror kəlməsini izah etmək üçün onun hərfi mənasına nəzər yetirmək ilk addım ola bi-

lər. Terror kəlməsi latınca “terrere” sözündən götürülmüş, qorxudan titrəmə mənasını verir.

Günümüzdə ifadə etdiyi mənalara gəldikdə isə bunları dörd qrupa bölmək olar: psixoloji ter-

ror, adi cinayətkarların törətdiyi terror, müharibə terroru və siyasi terror. Psixoloji terror—

mənəvi duyğulara xitab edən, maddi, əsası olmayan sehri, dini alət edən və yaxud başqa irra-

sional təməlli qorxulara söykənən terror növüdür. Adi cinayətkarların işə saldığı terror—adi

cinayətlər törədən şəxs və yaxud qrupun öz maddi maraqları naminə törətdikləri terrordur.

Müharibə terroru—müharibə əsnasında düşmənə zərbə vurmaq üçün ona yönəldilən terror

fəaliyyətidir. Siyasi terror—insanları müxtəlif yollarla təhdid etməklə, onlara müəyyən ideya

və davranışları qəbul etdirmək üçün seçilən terror fəaliyyətidir. Bu qrupa daxil olan terrorçu-

luq fəaliyyətinə ideologiya terrorizmini, etnik millətçi terrorizmi və dini terrorizmi nümunə

göstərmək olar.

Terror aktının hüquqi məzmunu hər hansı milli, etnik, irqi, yaxud dini qrupu tam və ya

qismən məhv etmək məqsədilə törədilən aşağıdakı hərəkətlər təşkil edir:

—bu cür qrup üzvlərinin öldürülməsi;

—belə qrup üzvlərinə ağır bədən xəsarəti, yaxud əqli pozğunluq yetirilməsi.

—hər hansı qrup üçün qəsdən onun tam, yaxud qismən fiziki məhvini nəzərdə tutan hə-

yat şəraiti yaradılması;

—bu cür qrupda doğumun qarşısını almağa yönəldilmiş tədbirlərin görülməsi;

—uşaqların zorla bir insan qrupundan alınıb başqasına verilməsi.

Beynəlxalq terrorizmlə mübarizədə qarşıya çıxan ən böyük problemlərdən biri terror

kəlməsinin hüquqi izahıdır. Beynəlxalq miqyaslı hər hansı bir hadisənin səbəbkarı olan şəxs

və ya şəxslərin bir dövlətdə qəhrəman, digər dövlətdə isə terrorçu kimi qələmə verilməsi

mümkündür. Bu da öz növbəsində terrorizmlə bağlı beynəlxalq hüquq normativlərinin yaran-

masına əngəl törədir.

Terrorizmin bütün dünya dövlətləri tərəfindən və yaxud böyük əksə-

riyyəti tərəfindən qəbul edilən müştərək izahı yoxdur. Dövlətlərin terrorizmlə bağlı mövqelə-

rindəki fərqliliyi göstərmək üçün 1936-1981-ci illər arasında 109 fərqli izahın olduğunu bil-

mək kifayətdir. Hətta eyni dövlətlərin müxtəlif vaxtlarda fərqli izahlarına da rast gəlmək

mümkündür. ABŞ-ın rəsmi sənədlərində bu mövzuda altıdan çox fərqli yanaşma mövcuddur.

Meqa-terrorizm, super-terrorizm, kütləvi qırğın silahlı terrorizm (terrorizm of WMD) və son

Николаев Д. Антитеррористическая операция расширения.//НВО, N 16, 2002, стр.74.

Тейлор Ф.К. Терроризм: полемика и контрмеры США//www.usinfo.state.gov (journals).

Qafqaz Etno-Sosial Araşdırmalar Mərkəzi

www.qesam.org

günlərdə tez-tez işlədilən dağıdıcı terrorizm (Catastrorhic terrorizm) bunlara misal ola bilər.

Belə hallar BMT-nin sənədlərində də öz əksini tapıb. Avropa Şurasında terrorizm mövzusun-

da bir sıra görüşlər olmuş və qərarlar alınmışsa da, terrorizmin izahı ilə bağlı qeydlərə rast

gəlmək mümkün deyil. Beynəlxalq terrorizmin izahı problemini ortadan qaldırmaq üçün dün-

yanın müxtəlif elmi mərkəzlərində araşdırmalar aparılır və təkliflər ortaya atılır. Məsələn,

Brian Oenkins yazdığı “International Terrorizm and New Mode of Conflict International ter-

rorizm and World Security” adlı kitabında təklif olunan izah belədir: “Beynəlxalq terror, qə-

bul edilmiş və qüvvədə olan beynəlxalq normativlər, diplomatik qaydalar və müharibə qay-

dalarını pozaraq həyata keçirilən mövcud sistemə qarşı yönəldilmiş və şiddətə, zora əsaslanın

davranışlardır”. Dövlət beynəlxalq terrorizmin izahı mövzusunda ümumi mövqeyə gələrsə,

bu problemin həllində çox mühüm irəliləyişlər olar.

Terrorizmin izahında yaranan problemlərə baxmayaraq, dünyanın hər yerində beynəl-

xalq terrorizm fəaliyyəti zamanı terroristlər tərəfindən izlənilən taktiki addımlar təxminən ey-

nidir:

—hədəf alınan milləti psixoloji olaraq sarsıtmaq və onun birliyini təmin edən amilləri

ortadan qaldırmaq;

—iqtidarı təmsil edən şəxsləri və yaxud qrupu xalqın gözündən salmaq;

—sarsılmış xalq kütləsi içində təkrar dirçəlmə cəhdlərinin qarşısını almaq üçün xalqı

təsirsiz hala gətirmək;

—xalqın içində formalaşmış ayrı-ayrı qrupların arasında nifaq salmaq və onlar arasında

qarşıdurmaya nail olmaq.

Terrorizm mürəkkəb fenomen olmaqla çoxsaylı formaları ilə təzahür edir. Rusiyalı mü-

təxəssis professor Q.İ.Mirskiy siyasi (“sinfi”), etnik və beynəlxalq terrorizm formalarını ön

plana çəkir. Onun fikrincə “köhnə” terrorizm sinfi xarakter daşıyırdı və dar siyasi məzmuna

malik idi.

Etnik terrorizm hər şeydən əvvəl partizan müharibəsindən ayrılmazdır, onun bir hissəsi-

ni təşkil edir. Nümunə olaraq Şri-Lankada (tamillərin sinqallara qarşı mübarizəsini), Hindis-

tan və Pakistan arasındakı konflikti (Kəşmir problemi) və s. göstərmək olar. Bu nümunələrin

hər birində böyük və lokal hərbi əməliyyatlarla yanaşı, tipik terrorçu mübarizə metodlarına

Марк С.Стейнц. “Мятежники, террористы и торговля наркотиками”. Вашингтон квартерли, т.8, N 8, 1985,

стр.41-42.

Nəsirov E.X. ABŞ və dünya 11 sentyabrdan sonra. B., 2003, səh.39-40.

Qafqaz Etno-Sosial Araşdırmalar Mərkəzi

www.qesam.org

da geniş müraciət olunur (düşmən arxasında həm hərbi, həm də mülki şəxslərin öldürülməsi,

girovların saxlanılması və s.). Etnik terrorizmlə müqayisədə sinfi mübarizə bayrağı qaldıran

təşkilatların fəaliyyəti bu gün son dərəcədə zəifləyib. İtaliyada “Qırmızı briqadalar”, Almani-

yada “Qırmızı ordu Fraksiyası” artıq siyasi terror müstəvisindən sıxışdırılıb çıxarılmışlar.

Terrorizm gizli, zorakı, məqsədyönlü, idarə olunan və ideologiyalaşdırılmış şəkildə mü-

barizə forması kimi həyata keçirilir. Terrorizmin qurbanları artıq qeyd olunduğu kimi təsadü-

fi və seçimli ola bilər. Siyasi, sosial, ərazi, milli, ideoloji xarakterli konfliktlər terrorçuluq fə-

aliyyətini şərtləndirir.

Müasir dövrdə istər siyasi, istər etnik, istərsə də beynəlxalq terrorçuluq (sonuncu haq-

qında sonrakı fəsildə ətraflı bəhs edəcəyik) fəaliyyəti faktiki innovasiyaları baxımından da

sələflərindən fərqlənir. Məsələn, rus terrorçuları çar ailəsi üzvlərinə, nazirlərə, qubernatorla-

ra, generallara və b. qarşı sui-qəsdlər təşkil etməklə hökuməi qorxutmaq və ondan radikal gü-

zəştlər əldə etməyə cəhd göstərirdilərsə, keçən əsrin 2-ci yarısından başlayaraq Qərbi Avropa

“radikalları” illüziyalarla yaşamayaraq terrorizm yolunu tutmuşdular.

2001-ci il fevralın 19-da qüvvəyə minən Böyük Britaniyanın yeni antiterror qanunveri-

ciliyi terrorizmə aşağıdakı xarakteristikanı vermişdir: “Şəxsiyyətə qarşı zorakılıq, əhalinin

təhlükəsizliyi və sağlamlığına qarşı risk, əmlaka ciddi ziyan, elektron sistemlərinin işinin po-

zulması və s. ilə əlaqədar olan, siyasi, dini və ideoloji motivlərlə həyata keçirilən hədə və zo-

rakılıq aksiyası terrorizmdir”.

Başqa sözlə desək, terrorizm fenomeni bəşəriyyətin tarixində

zorakılıq problemi ilə bağlıdır. Bu nöqteyi-nəzərdən qeyd etmək lazımdır ki, terrorizm çox

zaman milli, dini, sosial və siyasi sıxışdırmalardan qaynaqlanıb daha dəhşətli və amansız ca-

vab reaksiyası şəklində təzahür edir. Təşkilatçılar və icraçılar mövcud vəziyyətdən öz məna-

feləri baxımından bəhrələnirlər.

Terrorçuların əldə bayraq etdikləri motivlər çox zaman əsl

xislətlərini gizlətmək üçün bir vasitə funksiyasını yerinə yetirir. Məsələn, eramızın 66-73-cü

illərində dünyada ilk terrorçu təşkilatlardan biri sayılan sikarilər sektasının üzvləri qədim İu-

deyin Roma imperiyasından “azad olunması uğrunda mübarizə” şuarı altında fəaliyyət göstə-

rirdilər. Sonralar onların mübarizə üsulları ASALA və İrlandiya Ordusu (İRO) kimi terrorçu

təşkilatlar eynilə həyata keçirməyə başladılar. Sikarilər Roma məmurlarını öldürür, metropo-

Борьба с терроризмом—общая самооборона.//Азия и Африка, N 3, 2002, с.39.

Салимов К.Н. Современные проблемы терроризма. М., 1999, стр.47.

Рыбаков В.К. К вопросу о терроризме, или две стороны одной медали//МЭМО, N 3, 2002, стр.50.

Малышева Д. После “черного вторника”. Ислам и терроризм в России и СНГ.//МЭМО, N 3, 2002, стр.64.

Qafqaz Etno-Sosial Araşdırmalar Mərkəzi

www.qesam.org

liyanın siyasətini həyata keçirir, yəhudilərə divan tuturdular. Bundan savayı, şəhər xırmanla-

rını yandırır, Yerusəlimdə su təchizatını sıradan çıxarırdılar.

Müasir dövrdə praktiki olaraq Ermənistanın, Rusiyanın, Latın Amerikasının, Avropanın

və Yaponiyanın əksər sol radikal istiqamətli ekstremist qruplaşmaları sosial və siyasi təzyiq-

lərdən azad olma pərdəsi altında fəaliyyət göstərirlər.

b) Terrorizmi doğuran siyasi-iqtisadi və hərbi şəraitinin təsnifi

Çox zaman terrorizmə aparan yol “böyük ideyalardan” deyil, “yaxın əhatənin” təsirin-

dən başlayır. Başqa sözlə desək, gələcək terrorçunun məlum seçimində fərdi siyasi əxlaqın-

dan daha böyük rolu onu əhatə edən lokal siyasi mühit oynayır. Məsələn, cavan adam (tutaq

ki, Belfosdan və ya Beyrutdan) görür ki, onunla eyni etnik qrupdan olan dostları və ya qo-

humları hərbi əməliyyatlarda iştirak edirlər. Bu halda onun kənarda qalması bir daxili gərgin-

lik yaradır. Onu hətta qorxaqlıqdan tutmuş xəyanətkarlığa qədər məsələlərdə ittiham edə bi-

lərlər.

16

Deməli, terrorizm dinamikasında qrup daha mühüm komponentdir, nəinki fərd. Çox-

ları ona görə terrorist təşkilatlarına qoşulurlar ki, həmfikirləri cəmiyyətinə bir zərurət hiss

edirlər. Qrup bu şəraitdə fərd üzərində intəhasız hakimiyyət əldə edir. Təşkilatın üzvləri real

təhlükələrlə üzləşirlər, cəmiyyətdən izolə edilmiş vəziyyətdə yaşayırlar. Mövcudluqlarını

saxlamaq üçün onların bir-birindən və öz qruplarından asılı olmaları zəruridir.

Müasir beynəlxalq terrorçuları fəal terrorçuluq fəaliyyətinə sövq edən motivləri üç isti-

qamətdə nəzərdən keçirmək olar:

1. Antiqərb yönüm.—bu yönüm antimüstəmləkə ruhunun birbaşa nəticəsi və yeni for-

mada onun saxlanılması kimi qavranılmalıdır.

2. Antiamerika yönümü.—müsəlman radikalları və ekstremistləri üçün Qərbə nifrətin

canlı nümunəsi məhz ABŞ-dır. İranın ruhani lideri Xomeyni vaxtilə ABŞ-ı “Böyük şeytan”

adlandırmaqdan belə çəkinməmişdir. Bu anlamda dəhşətli 11 sentyabr terror aktının həyata

keçirilməsi üçün hədəf qismində məhz ABŞ-ın seçilməsi islam təməlçilərinin yuxarıda danış-

dığımız antiqərb dünyagörüşünün təzahürüdür.

Рыбаков В.К. Göstərilən əsəri, s.50-51.

Cordes B. Armenian теrrorısм in America. Sympozium on international теrrorısм. Ankara, Turkey (Ankara Universitu

Press), 1984, р.142.

Тейлор Ф.К. Терроризм: полемика и контрмеры США//www.usinfo.state.gov (journals). р.121.

Qafqaz Etno-Sosial Araşdırmalar Mərkəzi

www.qesam.org

3. Antiisrail yönümü.—Bu istiqamət özündən əvvəlki yönümdən qaynaqlanır və onun

davamı kimi qavranılır. Dar mənada Fələstin ərəblərinin faciəsi ön plana çəkilir. İsrail dövlə-

tinin yaranması fəlakət kimi qiymətləndirilir və bu dövlətlə aparılan çoxsaylı müharibələr və

elə o qədər də məğlubiyyətlər fonunda fələstinlilərdə “natamamlıq kompleksinin” yaranması

üçün münbit şərait formalaşır.

Etnik terrorizmdə milli-şovinist hisslərin hər hansı bir sosial qrup və ya siyasi partiyaya

mənsubluğundan daha güclü olması xasdır.

Öz millətinə və ya etnik birliyinə xəyanət psi-

xoloji baxımdan olduqca ağırdır, nəinki siyasi, sağ və ya sol ekstremist baxışlarından imtina

etmək. Bu hal sivilizasiya amili ilə bağlı olub, etnokonfessional ekstremizm adlandırılan bir

fenomen üçün xarakterikdir. Bu yerdə söhbət beynəlxalq terrorizmdən gedir.

Məhz terrorizmin bu növü XXI əsrdə bəşəriyyət üçün ən qorxulu təhlükə hesab edilir.

Terrorçuluq fəaliyyətinin bu növünü bəzən səhv olaraq “islam terrorizmi” kimi də qiymətlən-

dirməyə cəhdlər göstərilir. Məsələyə belə yanaşıldıqda, XXI əsrdə Afrikanın müstəmləkəyə

çevrilməsi, müstəmləkəçi dövlətlərin dini mənsubiyyətinə görə “xristian müstəmləkəçiliyi”

adlandırılmalıdır. Belə son dərəcə həssas məsələlərdə ifadələr dəqiq ölçülüb-biçilib işlədil-

məlidir.

ABŞ hökuməti “islam terrorizmi” adlı bir məfhumu tanımır. “Əl-Qaidə”nin üzvləri sa-

dəcə terrorçu cinayətkarlardır. Sivilizasiya və insanlığın özünün dəyərlərinə hücumdan başqa

bir şey olmayan, özlərinin ölüm dolu əməllərini ört-basdır etmək üçün onlar çəkinmədən is-

lam dininin adından sui-istifadə edirlər. Dünyanın hər yerində müsəlman liderlər və dini xa-

dimlər sözügedən terrorçu hücumları pisləmiş, onu islam dininin təhrif edilməsi və islama

qarşı naxələflik kimi qiymətləndirilmişdir.

Misal üçün, müstəqil müsəlman alimlərindən bir

qrupu, o cümlədən, Qatarda yaşayan ruhani Şeyx Yusif əl-Qaradavi sözügedən hücumları

pisləmiş və demişdi ki, cinayətkarları ədalət mühakiməsinə təhvil vermək müsəlmanların

müqəddəs borcu, vəzifəsidir.

Amerikalılar guya ABŞ-ın islama qarşı müharibə apardığı barədə irəli sürülən əsassız

ittihamları çox təhqiredici hesab edir. Heç bir fakta əsaslanmayan bu güman dəfələrlə təkrar-

lanmasına baxmayaraq, ABŞ-ın xarici siyasətinin obyektiv tənqidi deyil, dəqiq hesablanmış

Юрин А.Б. США наступил год “слона”//Международная жизнь, N 12, 2002, стр.13-14.

httr://www/teror.gen.tr./türkce/yurtdışı/diger/ ermeni—PKK/işbirligi:html.

Nəsirov E.X. Göstərilən əsəri. bax: səh.45.

Terrorizm şəbəkəsi ABŞ və beynəlxalq koalisiya qlobal terrorizmə qarşı.//ABŞ Dövlət Departamenti. 2001-ci il.

səh.18. httr://usinfo.state.gov.

Qafqaz Etno-Sosial Araşdırmalar Mərkəzi

www.qesam.org

ağ yalandır. Milyonlarla amerikalılar müsəlmandır: söz və din azadlığı Amerikanı səciyyə-

ləndirən amillərin əsasını təşkil edir. Başqalarının dini etiqadına ABŞ-ın hücum edəcəyi ba-

rədə fikir söyləmək ağlasığmaz dərəcədə gülüncdür. Bu antiterror kampaniyasında ABŞ və

onun tərəfdarları dözümlülük, müxtəliflik və dini etiqad azadlığı dəyərlərini müdafiə edir və

bu dəyərləri məhv etmək istəyən təşkilatların fanatizmə və nifrətçilik hisslərinə qarşı mübari-

zə aparır. Öz növbəsində ABŞ israillilər və fələstinlilər arasında təhlükəsiz və ədalətli sülh

axtarıb tapmaq yolunda uzunmüddətli və yorulmadan göstərdiyi səylərin tarixini misal gətirə

bilər. İran körfəzində yerləşən Küveyt və Səudiyyə Ərəbistanından tutmuş, Balkanlarda yer-

ləşən Bosniya və Kosovaya qədərki ərazidə müsəlman xalqları xarici müdaxilə və etnik tə-

mizləmədən qorunmaqda göstərdiyi səylərin mübarizə olunmaz tarixini də ABŞ sitat gətirə

bilər.

Səudiyyə Ərəbistanındakı Məkkə şəhərində Möhtəşəm Məscidin şeyxi Əbdül-Rəhman

əl Sudais deyirdi: “Əgər bu fenomenin (terrorizmin) davamçıları dindən örtük kimi istifadə

etsələr, onda çox dəhşətli bir bəla baş verə bilər, çünki əsl islamın bütün bunlarla heç bir əla-

qəsi yoxdur. Onun təlimləri zorakılığa düzgün əməllər kursu kimi, sabotaja bir üsul kimi və

qantökməyə bir reforma yolu kimi baxan insanlardan çox-çox yüksəklərdədir”.

“Müsəlmanlar Nyu-York göydələnlərini dağıtdılar” kimi ifadələrin işlədilməsi yolveril-

məzdir. Çünki məsələnin belə qoyuluşu bütün müsəlman dünyasını terrorizmdə ittiham et-

mək deməkdir. Çox qəribədir ki, heç kim “induslar Mahatma Qandini öldürdülər” və ya “yə-

hudilər İshaq Rabini öldürdülər” kimi fikirlər söyləmirlər. Baxmayaraq ki, hər iki halda dəh-

şətli terror aktları xəbəri yoxdur. Bu vəziyyətdə belə bir mif yayılmaqdadır ki, guya islam di-

ni müharibə əhval-ruhiyyəsi aşılayır, öz daşıyıcılarından qeyri-müsəlmanlara qarşı amansız

mübarizənin aparılmasını tələb edir. Bu yerdə “psevrdoislamşünasların” ən çox müraciət et-

diyi məsələ “cihad” termini ilə bağlıdır. Onlar səhvən və ya bilərəkdən “cihad”ı “qeyri-mü-

səlmanlara qarşı müqəddəs müharibə” kimi yozmaqda davam edirlər.

Bu isə, guya ki, mü-

səlmanları qeyri-müsəlman dünyasına qarşı mübarizəyə və bu mübarizədə bütün üsullardan,

hətta terrordan da belə bəhrələnməyə sövq edir. Başqa sözlə, guya ki, “cihad” konsepsiyası

terrorizmə haqq qazandırır. Əslində, “cihad” hərfi mənasına görə “ən yüksək səy” deməkdir.

Малышева Д. После “черного вторника”. Ислам и терроризм в России и СНГ.//МЭМО, N 3, 2002, стр.44.

Terrorizm şəbəkəsi ABŞ və beynəlxalq koalisiya qlobal terrorizmə qarşı.//ABŞ Dövlət Departamenti. 2001-ci il.

səh.18. httr://usinfo.state.gov.

Nəsirov E.X. Göstərilən əsəri, səh.45.

Qafqaz Etno-Sosial Araşdırmalar Mərkəzi

www.qesam.org

İslam ideologiyasının təqdimatına görə cihad “İslamın yayılması və müdafiəsi uğrunda mü-

barizə” deməkdir. Amerikalı alim Tomas Lippmanın fikrincə, “cihad” sözü Məhəmməd pey-

ğəmbərin öz ardıcılları üzərinə qoyduğu öhdəliyi—“dinin qorunmasını” özündə əks etdirir.

Həqiqətən də Quranın 2-ci surəsində (“Baqara”—yəni “İnək” surəsi) deyilir: “Allah qoyduğu

yol naminə sizi öldürənləri öldürün, lakin ölçülərdən kənara çıxmayın, çünki Allah həddini

aşanları sevmir”. Nəhayət, islamı həddindən artıq döyüşkənlikdə və hərbə çağırışda ittiham

edənlər ədalət naminə, İisus Xristosun məhşur fikrini unutmamalıdırlar: “Düşünməyin ki,

mən yer üzünə sülh gətirmək üçün gəlmişəm. Mən sülh yox, qılınc gətirdim”.İslam funda-

mentarizminin nümayəndələri də (ərəbcə “əs-səlafayi”—“ulular”) öz dinlərinin köklərinə qa-

yıdışa çağırırlar və bu heç də qeyri-müsəlmanlara qarşı zorakılığa çağırış kimi yozulmamalı-

dır.

Din sevgini, mərhəməti, sülhü əmr edir. Terrorizm isə dinin əksinədir, yəni mərhəmət-

sizdir, qan tökmək, öldürmək, acı çəkdirmək, faciələr yaratmaq istəyir. Buna görə də bir ter-

ror aktının səbəbini tapmaq istəyərkən onun qaynağını dində və dindarlıqda deyil, dinsizlikdə

axtarmaq lazımdır. Terrorçuların hansı adı daşıması, şəxsiyyət vəsiqələrində nə yazılması

önəmli deyil. Bir adam günahsız insanları gözünü qırpmadan da öldürsə, deməli, o adam əl-

bəttə ki, dindar deyil və mütləq dinsizdir. Beləsi Allahdan qorxmayan, məqsədi yalnız qan

tökmək və əzab vermək olan bir canidir. Bu səbəblə də “islam terroru”, “yəhudi terroru”,

“xristian terroru” kimi ifadələr son dərəcə xətalı və kökündən yanlış anlayışlardır. Çünki is-

lam dinində də, digər iki ilahi dində də terrora, vəhşiliyə, qəddarlığa, amansızlığa heç bir şə-

kildə yer yoxdur. Əksinə, “terror” adlandırdığımız əməllər (yəni günahsız insanlara qarşı iş-

lənən cinayətlər) islama görə, böyük bir günahdır. İslama görə, müsəlmanlar terrorizm kimi

vəhşi və qeyri-insani əməllərin qarşısını almaq, yer üzünə sülh, rahatlıq və ədalət gətirmək

missiyasını daşıyırlar.

Ümumdünya ictimaiyyəti qlobal terrorizmin yaratdığı təhlükəni imkanları daxilində

olan milli və beynəlxalq gücün bütün vasitələrindən istifadə edərək, misli görünməmiş bir

koalisiya ilə qarşılaşmışdır. Sözügedən vasitələrə aşağıdakılar daxildir: diplomatiya, hüquq

mühafizə, kəşfiyyat, maliyyə tədqiqatları, hərbi əməliyyatlar və humanitar yardım.

Малышева Д. Göstərilən əsəri, s.39-40.

İslam terroru lənətləyir. Harun Yəhya. B., 2003, səh.13.

Qafqaz Etno-Sosial Araşdırmalar Mərkəzi

www.qesam.org

Terrorizmin özü qeyri-adi, ələkeçməz bir düşmən olduğu kimi, yeni antiterror alyansı

da yeni və çevik formalar almışdır ki, orada ayrı-ayrı ölkələr müxtəlif səviyyələrdə addım

atır və öz üzərlərinə məsuliyyət götürür.

Elə indinin özündə, qlobal terrorizmə qarşı mübarizə mühüm müvəffəqiyyətlər qazanıb.

Diplomatik cəbhədə, misal üçün BMT Təhlükəsizlik Şurasının yekdilliklə qəbul olunmuş bir

qətnaməsi bütün 189 üzv qarşısında vəzifə qoyur ki, terrorçulara qarşı hamı mübarizəyə qal-

xaraq, terrorçuları ədalət mühakiməsi qarşısına gətirsinlər. “Biz bu mühüm qətnamənin əhə-

miyyətini həddən artıq yüksək qiymətləndirə bilirik”,—deyə ABŞ-ın dövlət katibi Kolin Pau-

ell söyləmişdi: “Heç bir vəsaitin və sığınacağın olmaması, son nəticədə heç bir qurtuluşun ol-

mamasına bərabərdir”.

İnsanları qətlə yetirməyə və onlara nifrət etməyə pul vəsaitləri tələb olunur. Terror təh-

lükəsinə son qoymaq üçün terrorun maliyyə mənbələrini bağlamaq gərəkdir. 112-dən çox

dövlət terrorizmi maliyyələşdirmək üçün istifadə olunan vəsaitlərin qarşısının alınması və

dondurulması üçün sərəncamlar vermişdir. Bu cür vəsaitlər ABŞ-dakı bank hesabından tut-

muş, Avropadakı yardım təşkilatlarına və Yaxın Şərqdəki təbii bal satan dükanlar şəbəkəsinə

qədər olan yerlərdə aşkar edilmişdir. Maliyyə vəsaitlərinin terrorçu təşkilatlara axınının mü-

əyyənləşdirilməsi və qarşısının alınmasında 29 dövlətdən ibarət Maliyyə Addımı işçi qrupu

xüsusilə fəal rol oynamışdır.

Azərbaycan Respublikası hər zaman sülhün, əmin-amanlığın, dinc və rahat münasibət-

lər sistemində yaşamağın tam tərəfdarıdır. Bu siyasi prinsiplər əsasında özünün daxili və xa-

rici siyasətini müəyyənləşdirən dövlətimiz terrorizmə qarşı müharibənin fəal iştirakçıların-

dandır. Bu sadəcə dillə deyilmir, əməllə də həyata keçirilir. Belə ki, 2001-ci il sentyabrın 11-

də ABŞ-ın Vaşinqton və Nyu-York şəhərlərində baş verən terror aktlarından dərhal sonra

Azərbaycan tərəfi antiterror koalisiyasının üzvü oldu və prosesdə fəal iştirak etməkdədir.

Hətta 2002-ci il may ayının 17-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi antiterror əmə-

liyyatlarının tələblərindən irəli gələn bir addım atmışdır. Qəbul olunmuş qanunvericilik sənə-

di ölkədə telefon danışıqlarına qulaq asmaq, habelə elektron rabitə vasitələri ilə aparılan ya-

zışmaları nəzarətdə saxlamaq imkanı verir.

Юрин А.Б. США наступит год “слона”//Международная жизнь, N 12, 2002, стр.43.

“Terrorizm bəşəri bəladır”.//“Azərbaycan” qəzeti, 21 aprel 2004-cü il.)

“Xalq qəzati”, 18 may 2002-ci il.

Qafqaz Etno-Sosial Araşdırmalar Mərkəzi

www.qesam.org

Müasir dövrümüzdə beynəlxalq ictimai rəyin antiterror koalisiyasının fəal üzvü olan

respublikamızın xeyrinə dəyişməsində Azərbaycan parlamentinin üzvlərinin Avropa Şurası

Parlament Assambleyasının sessiyalarındakı ciddi və səmərəli fəaliyyəti mühüm rol oyna-

mışdır. Onu da qeyd etmək yerinə düşərdi ki, Ermənistan tərəfinin dövrümüz üçün ən ağır

bəlası sayılan terrorizm əleyhinə mövqeyinin Azərbaycan tərəfindəki qədər sərt və fəal deyil.

Çünki Ermənistan Respublikası terrorizmi dəstəkləyən dövlətlərin başında gedir.

AŞPA-nın 2001-ci il payız sessiyasında keçirilmiş iclasında beynəlxalq terrorizm prob-

lemi müzakirə edilərkən Azərbaycan nümayəndə heyətinin başçısı İlham Əliyev tutarlı

faktlarla çıxış edərək Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzə başladığı vaxtdan bəri 32 ter-

ror aktları törətdiyini və bunun nəticəsində 2 min Azərbaycan vətəndaşının həlak olduğunu

və 1 milyondan çox vətəndaşımızın ev-eşiyindən didərgin düşdüyünü bildirmiş, həmçinin

“ASALA” erməni terror təşkilatının Ermənistan hökuməti ilə sıx əlaqədə işlədiyini bəyan et-

mişdir. 2002-ci ilin sentyabr ayında AŞPA-nın növbəti sessiyasının müzakirələrində həm

Azərbaycanın, həm də Ermənistanın Avropa Şurası qarşısında götürdükləri öhdəliklərin yeri-

nə yetirilməsi məsələsi ilə bağlı çıxış edən İlham Əliyevin prinsipial mövqeyi və diplomatik

səriştəsi nəticəsində məruzələrində Azərbaycan üçün çox əhəmiyyətli düzəlişlər edilmiş, ən

başlıcası isə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən Dağlıq Qarabağın işğalı faktı bu mötəbər

təşkilatın sənədində əksini tapmışdır.

Yüklə 116,33 Kb.

Dostları ilə paylaş: