Tema: jan’a terminler haqqinda mag’lumat

<sup>TEMA:JAN’A TERMINLER HAQQINDA MAG’LUMAT

Terminologiya máseleleri hárqanday zamanagóy til biliminiń eń áhmiyetli izertlew ba</sup>ǵdarlarınıń biri. Buǵan kópshilik tillerde atamalardıń qáliplesiw, rawajlanıw hám jetilisip barıw basqıshlarınıń ele tolıq izertlenbegeni, ilim-pánniń dinamikalıq rawajlanıwı hám jańa tarawlardıń payda bolıwı sebep boladı. Sonlıqtan dúnya til biliminde ilimniń túrli tarawları terminologiyası máselelerin hár tárepleme úyreniwge úlken itibar qaratılmaqta.

• 
  ^{Sharwashılıq terminologiya usınday máselelerdiń biri bolıp, hárqanday tildiń terminologiyasında ayrıqsha orındı iyeleydi. Sebebi hárbir xalıq óziniń bay tariyxıy, intelektual miyrasına, mádeniy hám ruwxıy baylı}ǵına iye. Solardıń biri, álbette, mal sharwashılıǵı hám oǵan tiyisli atamalar esaplanadı. Mal sharwshılıq terminler qaraqalpaq tiliniń sózlik quramınıń eń eski qatlamlarınıń biri. Onı hár tárepleme úyreniw arqalı tildiń tariyxına, rawajlanıw baǵdarına hám sol tilde sóylewshi xalıqtıń mádeniyatına, turmıs-tirshiligine baylanıslı bahalı maǵlıwmat alıwǵa boladı.
  

^{Qaraqalpaq tilindegi mal sharwashılıq atamalardı izertlewde, eń dáslep ayırım túrkiy til biliminiń sharwashılıq terminologiyası boyınsha erisken jetiskenliklerin úyrenip shı}ǵıw áhm Ózbek tiliniń sharwashılıq leksikası boyınsha bir qatar kandidatlıq dissertaсiya islendi. Bul izertlewlerde ózbek tilinde sharwashılıq leksikasınıń payda bolıwı hám rawajlanıwı, bul tarawda ushırasatuǵın sózlerdiń shıǵıw tariyxı, olardı tematikalıq toparlarǵa bóliw hám t.b.sóz etilgen iyetli.



Qaraqalpaq tilinde sharwashılıq leksikası tuwralı leksikologiyalıq hám dialektologiyalıq miynetlerde azı-kem maǵlıwmatlar berilgen. Bul jóninde T.Begjanovtıń maqalaların kórsetip ótiwge boladı. Oniń maqalalarında tórt túlik mal atamaları «tilimizdiń sóz baylıǵınıń bir bólegi» ekenligin hám olardıń «sózlik quramnan belgili orın alatuǵınlıǵın» ayta kelip, avtor ásirler boyı qollanılıp kiyatırǵan xalıq tilinde qáliplesken ayırım sózlerdiń etimologiyasına da pikirin bildirgen.



rawajlana basladi’. Da’slepki ji’llari’, tiykari’nan, alfavit ha’morfografiya, terminologiya, sabaqli’qlar ha’m bag’darlamalar du’ziw isinekewil bo’lindi. 1930-ji’llardan baslap qaraqalpaq tilinin’ fonetikasi’,grammatikasi’, leksikasi’, tariyxi’ ha’m dialektleri ilimiy jaqtan ha’rqi’yli’ aspektte u’yrenile basladi’. Al 1960-ji’llardan keyin qaraqalpaqtil biliminin’ barli’q tarawlari’ boyi’nsha ilimiy izertlewler ken’nen enjaydi’ ha’m til bilimi Qaraqalpaqstandag’i’ ja’miyetlik ilimlerdin’ o’zaldi’na bo’lek bir tarawi’ si’pati’nda rawajlana basladi’



rawajlana basladi’. Da’slepki ji’llari’, tiykari’nan, alfavit ha’morfografiya, terminologiya, sabaqli’qlar ha’m bag’darlamalar du’ziw isinekewil bo’lindi. 1930-ji’llardan baslap qaraqalpaq tilinin’ fonetikasi’,grammatikasi’, leksikasi’, tariyxi’ ha’m dialektleri ilimiy jaqtan ha’rqi’yli’ aspektte u’yrenile basladi’. Al 1960-ji’llardan keyin qaraqalpaqtil biliminin’ barli’q tarawlari’ boyi’nsha ilimiy izertlewler ken’nen enjaydi’ ha’m til bilimi Qaraqalpaqstandag’i’ ja’miyetlik ilimlerdin’ o’zaldi’na bo’lek bir tarawi’ si’pati’nda rawajlana basladi’




Ha’zirgi waqi’ttaqaraqalpaq til biliminin’ barli’q tarawlari’ da ha’r ta’replemerawajlani’p, qaraqalpaq tilin izertlewge arnalg’an ko’plegen ilimiymiynetler payda boldi’. Bul miynetler tilimizdi bunnan bi’lay da ha’rta’repleme ha’m teren’irek izertlew ushi’n u’lken ja’rdem beredi.Sonli’qtan da bul kitapta qaraqalpaq til biliminin’ qa’liplesiw ha’mrawajlani’w jollari’ qi’sqasha planda so’z etiledi.




Qaraqalpaq til bilimi tariyxi’ni’n’ a’hmiyeti ayri’qsha. Oni’n’ta’rbiyali’q roli de ku’shli. O’ytkeni ol ja’miyetlik sanani’n’,ma’deniyatti’n’ rawajlani’wi’ menen ti’g’i’z baylani’sli’. Qaraqalpaq tilbiliminin’ tariyxi’na na’zer sali’w-o’ytkeni biliw ushi’n g’ana emes,soni’n’ menen birge, oni’n’ ha’zirgi jag’dayi’n duri’s tani’w, kelesheginbag’darlaw ushi’n da za’ru’r. Sonli’qtan usi’ni’li’p oti’rg’an bul kitaptaqaraqalpaq til biliminin’ ha’r bir tarawi’ boyi’nsha izertleniw jag’dayi’haqqi’nda xronologiyali’q ta’rtipte izbe-iz mag’li’wmatlar beriledi.




Juwmaqlap aytqanda, qaraqalpaq tili sharwashılıq terminologiyasın hár tárepleme úyreniw, arnawlı sózlikler dúziw, salıstırmalı-tipologiyalıq jaqtan izertlew oǵada áhmiyetli másele dep esaplaymız. Bunday izertlew nátiyjeleri qaraqalpaq xalqınıń milliy qádiryatın, onıń tariyxın ashıp beriw menen birge, sharwashılıq terminologiyasın oqıw, oqıtıw islerinde járdem bolari so’zsiz.