Телман Оруъов
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cassius: - Age, thou art shamed; Rome, thou lost the breed of noble bloods!
| 1 Telman Orucov Qədim Roma: qüdrətin qabarması və çəkilməsi 2 Yer üzündə elə bir xalq yoxdur ki, romalılar kimi doğma şəhərləriinn tarixini, təkcə onun əsası qoyulması dövründən deyil, hətta şəhərin bünövrəsini qoyanın ana bətninə düşməsi vaxtından bilsin. Mark Tulli TSİTSERON Romalı! Sən xalqları idarə etməyi öyrən - budur sənin sənətin: sülh şərtini qoymaq, itaət edənlərə mərhəmət göstərmək, lovğalananları isə müharibə ilə ram etmək! VERGİLİ Maron "ENEİDA" Roma respublikası və Roma imperiyası dünya tarixində ən böyük hadisələrdir. Qədim Roma əhvalatları fasiləsiz bir möcüzədir, birbaşa ilahi qüvvənin işidir. DANTE Aligyeri "MONARXİYA haqqında" Cassius: - Age, thou art shamed; Rome, thou lost the breed of noble bloods! Kassi: - Epoxa, sən biabır olmusan; Roma, sən nəcib qandan olan nəsli itirmisən! Uilyam ŞEKSPİR "YULİ SEZAR" 3 Müqəddimə Qədim Roma özünəməxsus böyük ruhu və nəhəng fəthləri ilə bəlkə də bir qədər bizə yaddır. Lakin onun dərdlərinə, bəlalarına və eybəcərliklərinə müasir gerçəklikdə tez-tez və geniş miqyasda rast gəldiyimizdən, bu qədim və keşməkeşli dünyanın salnaməsinə nəzər salmaq marağı yaranır. Qədim yunanlar kimi romalılar da heç vaxt Allah şəhəri naminə, öz vətənlərinə ikrahla baxmamışdılar, əksinə onu ilahiləşdirirdilər. Onların nəzəri göylərə deyil, yerə dikilmişdi və heç də bu insanlar cismani həzzlərdən qaçmırdılar. Ona görə də qədim romalıların həyatı mübarizələrlə, qələbələr və sarsıntılarla, iti sürətli inkişaf və onu əvəz edən uğursuzluqlarla dolu idi. Qədim Romanın başlanğıcından süqutuna qədər olan tarixi mərhələləri fikrən müşahidə edərkən, burada insan təbiətinin ən uca mənəvi zirvələrini də, rəzilliyin ən dərin uçurumlarını da görmək mümkündür. Burada vətənin mənafeyini hər şeydən üstün tutan yenilməz insanlarla yanaşı, misgin mənəviyyat sahibləri də az deyildi. Roma respublikasında mənəvi, əxlaqi dəyərlər devalvasiya olmağa, aşınmağa başladıqdan sonra, qəhrəmanlıq salnaməsinin yerini iyrənc pozğunluq tamaşaları tutmağa başladı. Bu pozğunluq getdikcə bütün cəmiyyətə sirayət edirdi. Platonun vaxtilə dediyi sözlər bu prosesin izahında olduqca yerinə düşür: "Pozğun qocalar olan yerdə, pozğun yeniyetmələr də olur". Bu vaxtdan etibarən Roma öz daxili qüsurlarından, xəstəliklərindən daha çox əziyyət çəkməyə başlayır. Axı otaqdakı vəhşi pişik uzaq səhradakı şirdən daha təhlükəlidir. Qədim Roma elə bir iri məxluq idi ki, onu yalnız özü məhv edə bilərdi. Tənəzzülü sürətlənən imperiya, sümükləri kövrəkləşdiyindən azacıq yıxılanda qol- qılçası çilik-çilik olan qoca adam kimi, kənardan olan zərbələrə heç də davam gətirmək iqtidarında deyildi. Roma dövlətinin tarixini təhlil etməyə girişəndə, bu günümüzün dərk edilməsi də xeyli asanlaşır. Yəqin buna görədir ki, antik dövrün tarixçilərindən tutmuş, bizim eranın III minilliyinin başlanğıcına qədər çoxları qədim Romaya müraciət etmiş, onun çiçəklənməsinin və süqut etməsinin səbəblərini araşdırmış, hər kəs öz dövrünün problemlərinə də məhz bu tarixdə cavab axtarmışdır. Doğrudan da, Romanın salnaməsi okeana bənzəyir, burada xırda, içində mirvari gizlədən dəniz ilbizi balıqqulaqlarından tutmuş, qəzalara qərq olmuş iri gəmilərin qalıqlarına qədər, hər şeyi tapmaq mümkündür. Qədim dövrlərin mərcan cəngəlliklərində tarixin qoruyub saxladığı hər cür canlılara rast gələ bilirsən. Yəqin ki, İntibahdan sonrakı Avropanın, ötən Orta əsrləri - tarixin bu qaranlıq dövrünü məhkum etməsi ilə yanaşı, iti baxışlarını antik dünyaya dikməsi, qədim Yunanıstanı və Romanı öyrənməyə girişməsi təsadüfi deyildi. Renessans elmi, mədəniyyəti və ədəbiyyatı inkişaf etdirmək üçün ilk növbədə bu nəhəng xəzinədən faydalanmağa başladı. Antik dövrün dərk edilməsi, adamların şüurunu orta əsrlərin mistizmindən azad edirdi, onların reallığı müşahidə etməyə, təbiəti, cəmiyyəti, insanın özünü öyrənməyə girişməyə sövq edirdi. Antik fəlsəfi fikrin əsasında müasir fəlsəfə təşəkkül tapdı. Antik dövrün öyrənilməsi təbiət qanunlarının dərk edilməsinə, onlardan istifadəyə şəriat yaratdı. Bu dövrün dövlət quruluşu formaları ilə yaxından tanışlıq yeni cəmiyyət münasibətlərinin, idarə etmə prinsiplərinin meydana gəlməsinə yol açdı. ABŞ-ın 4 bani-ataları, yeni dövlətin əsasını qoyarkən Roma respublikasının təcrübəsinə müraciət etmişdilər. Kiçik bir kəndli icmasından başlanğıcını götürən Roma bir qədər sonra qədim dünyanın ən güclü dövlətinə çevrilmiş, çox sayda yad ərazilər onun əyalətləri sırasına daxil olmuş, digərləri isə ondan asılı olan dövlətlər rolunu oynamaq məcburiyyətində qalmışdılar. Roma imperiyası özünün uzun ömürlüyü ilə, Makedoniyalı Aleksandrın, çox körpə yaşında parçalanıb, məhv olan imperiyası ilə heç bir müqayisəyə girə bilməz. Ərazi etibarı ilə Roma dünyanın ən böyük imperiyalarından biri olmuşdur. Avropa sivilizasiyasının yaranmasında və formalaşmasında bu dövlətin təsiri danılmazdır. Qədim romalılar İtalyan (Apennin) yarımadasını tədricən işğal etdikdən sonra, öz ərazilərini bütün Aralıq dənizi hövzəsinə genişləndirirdilər, öz imperiyalarını Avropada Atlantik okeanının sahillərinə qədər böyütdülər. Onların işğalları təkcə ağalıq etməyə deyil, həm də çox sayda xalqları sivilizasiyalaşdırmağa imkan verdi. Bu xalqlara onlar uzun müddət davam edən təsir göstərdilər. Bir çox regionlara latın dili və Roma hüququ dərindən nüfuz etdi. Bu romalıların mədəniyyətinin qeyri-adi və uzun müddət davam edən uğurlarının təsadüfi hal daşımamasına parlaq sübutdur. Latın dili bir sıra Avropa xalqlarının dilinin yaranmasında müstəqil rol oynamışdır. Roman hüququ bu elmin yaranmasında, inkişafında mühüm rol oynamış, müasir hüquqşünaslığın bünövrəsini təşkil etmişdir. Qədim Romanın xarablıqları belə, antik dövrün zəngin və dəbdəbəli həyatından xəbər verir. Bu dövlətin tarixi heç də qurumuş mumiyalar sərgisi olmayıb, ehtirasları və coşqunluğu ilə insanı heyrətə salan cəmiyyətdən xəbər verir. Elə bil ki, bu əbədi şəhərin o dövrlərdəki abad küçələrində və meydanlarında baş verən canlı hadisələrin şahidi olursan, çoxlu tanış sifətləri seyr edirsən. O dövrdə cərəyan edən hadisələr elə bil ki, bu gün dünyada baş verən kataklizmlərlə səsləşir. Ona görə də Roma əhvalatları bəşəriyyətin təkcə keçmişindən deyil, yüksəkliyi və rəzilliyi, nəcibliyi və dəhşətləri, harınlığın yekrəngliyi və bədbəxtliyin rəngarəngliyi ilə, həyatın dinamikası və təzadları ilə həm də bu gündən xəbər verir. Romalılar, incəsənət sahəsindəki yaradıcılıqları, elmi axtarışları və ya fəlsəfi fikir meydanındakı nailiyyətləri ilə sələfləri olan qədim yunanlarla müqayisədə çox uduzurlar. Lakin onlar öz doğma torpaqlarına möhkəm vurğunluğa və inzibati təşkilatçılıq məsələsində xüsusi qabiliyyətə malik idilər. Başlanğıcda kəndli və əskər xalq olan romalılar yunan polisi timsalındakı şəhər sivilizasiyasına yüksəlməyə qadir oldular. İncəsənət və müdrikliyə yiyələnməkdə romalılar yunanların varisləri olmaqla yanaşı, siyasi dühası, düşüncə tərzi və nümunəvi dindarlığı bu xalqa belə bir möhkəm inam vermişdi ki, guya onlar allahlar tərəfindən dəstəklənir və idarə olunurlar. Bu onlara, işğal edilmiş ərazilərdəki xalqları özündən aralı məsafədə saxlamaq, bu xalqların həyatında və inkişafında bir işğalçı kimi iştirak etmək əvəzinə, möhkəm quruluşa malik olan imperiya yaratmağa imkan verdi. Xalqlar və irqlər arasında heç bir maniə səddi ucaldılmadı. Həmin xalqlar isə bunlan xeyli mədəni və maddi fayda götürmək imkanı əldə etdilər. Lakin quldarlıqsız yaşaya bilməyən bu cəmiyyətin özünə məxsus ciddi qüsurları və naqis cəhətləri də var idi. Bunları nəzərə almaqla belə, balans romalıların xeyrinə pozitiv olaraq qalır. Ona görə də müasir adamların gözləri qarşısında Qədim Roma Qərb dünyasının müəllimi kimi canlanır. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|