- 88 -
kənd təsərrüfatına yararlıdır. Kənd təsərrüfatına yararlı torpaqların 25%-i əkin və
dincə qoyulmuş torpaqlardır. Ən geniş yayılmış torpaqlar örüş və otlaq torpaqlarıdır
(64.5%). Həyətyanı torpaqlar yararlı torpaqların 5.6%-nə, 9.7%-i meşə torpaqlarına,
23.6%-i suvarılan torpaqların payına düşür. Uzunmüddətli təbii və antropogen
təsirlərə məruz qalmış rayonun kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahələrinin keyfiyyət
göstəricilərinin əsaslı şəkildə dəyişməsi onların müxtəlif keyfiyyət qruplarında yer
tutmasına səbəb olmuşdur. Belə ki, rayonun kənd təsərrüfatında istifadə olunan əkin
və dincə qoyulmuş torpaqlar təbii münbitlik xassəsini qoruyub saxlaya bilmişdir.
Regionda torpaqların kənd təsərrüfatında uzunmüddətli istismar edilməsi və burada
heç bir zaman kompleks torpaqyaxşılaşdırma tədbirlərinin həyata keçirilməməsi
şaquli istiqamətdə bütün növ torpaqlara mənfi təsirini göstərmişdir. Suvarılan
torpaqların keyfiyyət dəyişikliyi də aydın nəzərə çarpır. Qrunt sularının dərinliyə və
minerallaşma dərəcəsinə görə suvarılan torpaqların 55.6%-i yaxşı, qalanı kafi və
qeyri-kafi vəziyyətdədir. Rayonun torpaq örtüyündə münbitliyin itirilməsinə və
məhsuldarlığın azalmasına, torpaqların ekoloji meliorativ vəziyyətinin pisləşməsinə
səbəb olan təbii amillərdən biri də torpaqlarda eroziya prosesinin baş verməsidir. Bu
təbii amillə antropogen amil, yəni örüş və otlaq sahələrin intensiv şəkildə otarılması,
meşə və kolluqların kütləvi şəkildə qırılması, həmin sahələrin şumlanması da eroziya
prosesinin sürətlənməsinə səbəb olur.
Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun torpaq fondu 883.5 min ha-dır. Bunun 54%-i
dağlıq ərazidə, 46%-i Alazan - Həftəran vadisində yayılmışdır. Ümumi torpaq
fondunun 30%-i dağ-meşə torpaqlarından ibarətdir. Yayılma arealına görə qonur dağ-
meşə torpaq tip və yarımtipləri daha geniş əraziləri tutur. Çəmənləşmiş dağ-meşə
torpaqları ilə birlikdə qonur meşə torpaqlarının sahəsi ümumi dağlıq ərazi
torpaqlarının 52.3%-ni təşkil edir. Kənd təsərrüfatında, xüsusilə qoyunçuluğun
inkişafında mühüm rol oynayan yüksək dağlıq ərazilərdə yayılmış subalp və alp
çəmənliklərinin müxtlif tip və yarımtip çəmən torpaqları dağ torpaqlarının 10.3%-ni
təşkil edir. Rayon ərazisində meyvəçiliyin, taxılçılığın, baramaçılığın, heyvandarlığın
və digər kənd təsərrüfatı sahələrinin inkişafında geniş istifadə olunan və potensial
- 89 -
münbitliyi ilə seçilən dağ-qara, dağ-boz-qəhvəyi və dağ-şabalıdı torpaqların tip və
yarımtipləri ümumi dağ torpaqlarının 7%-ni təşkil edir. Böyük təsərrüfat əhəmiyyəti
olan düzən torpaqları ümumi torpaq fondunun 46%-ni təşkil edir. Bu zonanın çəmən-
qəhvəyi, şabalıdı, boz, boz-qonur, allüvial-çəmən, çəmən-bataqlıq torpaqları kənd
təsərrüfatında geniş istifadə olunur. Bu torpaqların bir hissəsi fəal antropogen
fəaliyyət nəticəsində şoranlaşmış, bataqlıqlaşmış və meliorativ tədbirlərin həyata
keçirilməsini tələb edir. Qış otlaqları kimi istifadə olunan Acınohur çölünün şabalıdı,
boz, boz-qonur torpaqlarının şoran, şorakətli, qobu və yarğan eroziyasına məruz
qalmış sahələri xeyli genişlənmişdir. Rayonun ümumi torpaq fondunun 45.7%-i kənd
təsərrüfatına yararlıdır və bunun da 39.8%-ni örüş və otlaqlar təşkil edir. Meşə altında
qalan torpaqlar ümumi torpaq fondunun 30.9%-ni, istifadəsi mümkün olmayan
torpaqlar isə 23.4%-ni təşkil edir. Rayonun suvarılan əkin sahələrində şoranlaşmaya
meyl getdikcə artır. Burada mövcud aqroekoloji durum kənd təsərrüfatında istifadə
olunan torpaqlarda əsaslı meliorativ işlərin aparılmasına ciddi ehtiyacın olduğunu
göstərir. Ərazinin xeyli hissəsinin dağlıq və dağətəyi sahələrdə yerləşdiyindən ümumi
torpaq ehtiyatı su eroziyasına məruz qalır. Bu sahələrdə səthi, xətti, qobu, yarğan və
suvarma eroziya növləri formalaşmışdır. Yüksək dağlıq qurşağın alp, subalp və
bozqır çəmənliklərində yayılmış dağ-çəmən və qaratorpaqlarında səthi eroziya inkişaf
etmişdir. Səthi eroziya prosesi yay otlaqlarından düzgün istifadə edilməməsi
nəticəsində baş verir. Ərazidə şabalıdı və boz torpaqların yayıldığı Acınohur çölündə
eroziya prosesi daha intensiv gedir. Bitki örtüyü zəif inkişaf etdiyindən burada külək
eroziyası ilə yanaşı, su eroziyası, xüsusilə şabalıdı və boz torpaqların üst yuxa qatını
dağıdaraq daşlı-çınqıllı, bəzi sahələrdə isə gilli süxurların üzə çıxmasına səbəb
olmuşdur. Rayonda eroziya prosesinə qarşı mütəşəkkil mübarizə aparmaq üçün
ərazinin relyef şəraiti, torpaqların aqroistehsal xüsusiyyətləri, eləcə də müəyyən
ərazidə baş verən eroziyanın növü nəzərə alınmaqla kompleks tədbirlər planı işləyib
həyata keçirilməlidir.
Lənkəran-Astara iqtisadi rayonunun torpaq fondu 607 min ha-dır. Bunun 408.8
min ha-ı alçaq və orta dağlıq ərazilərdə yayılmışdır. Bunun 49.6%-i meşə mənşəli
- 90 -
çəmənləşmiş dağ-meşə, bozqırlaşmış qonur dağ-meşə, sarı dağ-meşə, qəhvəyi-dağ-
meşə və dağ boz-qəhvəyi tip və yarımtip torpaqlardan ibarətdir. Çimli dağ-çəmən və
bozqır dağ-çəmən torpaqları əsasən Astara, Lerik və Yardımlı rayonları ərazilərində
yayılmışdır. Çimli dağ-çəmən torpaqları əsasən yay otlaq sahələri olub, təbii yem
mənbəyi kimi qoyunçuluğun inkişafında istifadə olunur. Bozqır – çəmən torpaqları
əsasən kartof və dənli bitkilərin əkinləri altında və qismən isə biçənək sahələri kimi
istifadə olunur. Meşə torpaqları rayonun hidroloji rejiminin tənzimlənməsi rol
oynayır, ot örtüyü və meşələr torpaqqoruyucu, iqlim mülayimləşdirici funksiyanı
yerinə yetirir. Meşə örtüyü altındakı torpaqlarda qeyri-kapilyarlığın yüksək olması
əraziyə düşən yağıntıların torpağa hopmasına böyük təsir edir, su axımının əmələ
gəlməsinin qarşısını alır, onun dağıdıcı təsirini zəiflədir. Bozqırlaşmış meşə talalar
əsasən otlaq və biçənək sahələri kimi yerli əhali tərəfindən geniş istifadə edilir.
Dağlıq ərazilərdə vaxtıilə bir çox yaşayış məntəqələrinin ətrafı sıx meşələrlə örtülü
olduğu halda, hazırda həmin meşələr qırılmış, əkin və örüş sahələrinə çevrilmişdir.
Meşəsizləşmiş ərazilərin genişlənməsi eroziya, sel və sürüşmə hadisələrinin geniş
yayılmasına səbəb olmuşdur. Dağətəyi düzənliklərdə geniş yayılmış boz qəhvəyi
torpaqlar rayonun şimal hissəsində Cəlilabad, qismən də Masallı rayonları ərazisində
yayılmışdır. Əsasən, üzümçülüyün və taxılçılığın inkişaf etdirilməsi üçün əlverişlidir.
Astara, Lənkəran, qismən də Masallı rayonları ərazisində yayılmış podzollu sarı
torpaqlar çayçılığın və digər subtropik bitkiçiliyin yetişdirilməsi üçün çox əlverişlidir.
Lənkəran ovalığında geniş yayılmış şabalıdı, boz, çəmən-boz, allüvial-çəmən və
bataqlıq torpaqlar müxtəlif kənd təsərrüfatı bitkilərinin yetişdirilməsi üçün istifadə
olunur. Rayonun ümumi torpaq fondunun 47.5%-i kənd təsərrüfatına yararlıdır və
istehsal dövriyyəsinə daxildir. Bu torpaqların 47.3%-i əkin və dincə qoyulmuş
torpaqlardır, 3.3%-i çoxillik bitkilərin altındadır, biçənəklər isə cəmi 5.3%-i təşkil
edir. Kənd təsərrüfatına yararlı həyətyanı torpaqların sahəsi çoxillik əkmələr
becərilən və biçənək torpaqlarına nisbətən çoxdur və 8.6% təşkil edir. Örüş və otlaq
torpaqları yararlı torpaqların 35.5%-ni təşkil edir.
Dostları ilə paylaş: |