Tayyorlovchilar: Mahmudov Mirhamid Muxtaraliyev Abbosbek Karimov Husan Hasanov Sunnatulla

Ekstremal turizm
sayyohlik biznesining istiqbolli turlaridan biri
bo‘lib
, u 
ko‘proq
odamlarni
o‘ziga
tortadi. Ekstremal turizm uchun
o‘rganilmagan
yangi joylar paydo
bo‘lmoqda
, turizmning yangi
turlarining paydo
bo‘lishi
buning dalilidir.
Ekstremal turizm nafaqat yuqori sifatli jismoniy tayyorgarlikni, balki
jasorat, matonat va fidoyilikni ham talab qiladi. Bunday fazilatlarga
ega bo'lgan odamlar tavakkal qilishlari mumkin, ammo buning
evaziga ular unutilmas tuyg'ular va hissiyotlar to'lqinini, tabiat, 
tog'lar, dengizning rang-barang taassurotlarini olishadi. Ekstremal
turizmning barcha turlari muayyan malaka, tegishli jihozlar, tajriba
va yuqori professionallikni talab qiladi.

Turizm dam olishning eng keng tarqalgan turlaridan biridir. 
Turizm dam olishning barcha turlaridan farqi shundaki, unda har
bir kishi
o‘zi
xohlagan narsani topadi. Kimdir tog'da, kimdir
dengizda dam olishni yaxshi ko'radi, kimdir turizmning ekstremal
turini tanlash orqali qo'rquvini engadi.

---

Sho'ng'in mashhurlikning alohida o'sishini ko'rsatadi - turli xil suv
havzalarida sho'ng'in. Dunyoda kamida 20 million g'avvos ro'yxatga
olingan va yana ko'plari hech qanday rasmiy ro'yxatdan o'tmasdan
sho'ng'ishadi. Sho'ng'in eng ko'plardan biri hisoblanadi
xavfli
turlar
ekstremal turizmdir

---

Parashyutda sakrash va paraplanda uchish - ekstremal dam 
olishning juda mashhur turlari. Nisbatan arzonligi tufayli (odatda
parashyut aeroklub tomonidan taqdim etiladi), Ukrainada an'anaviy
parashyut ayniqsa mashhur. Paraplanda uchish bilan
shug'ullanadiganlar qiyin sakrashlarni amalga oshirishga imkon
beradigan shaxsiy jihozlarga ega bo'lishadi. Bularga guruh
akrobatikasi, skayserfing (ko
ʻ
tarilishda uchish), tayanch sakrash
(toshlardan va sanoat inshootlaridan sakrash) va boshqalar kiradi.

---

2-
O’zbekistonda 
ekstremal turizm rivojlanishi.
So'ngi yillarda Qoraqalpog'istonda ekstremal turizmning ilmiy va
metologik asoslarini ochib berishga qaratilgan bir qator ilmiy
izlanishlar
oluib borilmoqda. Ammo, bu boradagi tahlillar
ekstremal turizm yo'nalishida tabiatni, geotizimlarni yaxshi
biladigan, tabiatda va tabiatning ekstremal sharoitlarida guruhni
boshqara oladigan, zarur
bo'lganda
birinchi tibbiy yordamni
ko'rsatish malakasiga ega bo'lgan bakalavr kadrlar tayyorlash
dolzarbligini ko'rsatmoqda.
O'zbekistonning sport va ekstremal turizmni rivojlantirishda bo'lgan
sayohati va imkoniyati katta. Bu borada tan olish kerakki qilinadigan
ishlar va kamchiliklar ko'p.

---

Rafting - bu pastga tushish
shishiriladigan qayiqlar
tez daryolarda
qayiq ekipaji 4 yoki 6 kishidan iborat. Kayak deyarli bir xil, qayiqda
faqat bitta eshkakchi bor. Ukrainada ekstremal turizmning bunday
turlari unchalik mashhur emas, chunki mamlakatda sarguzashtli
rafting uchun tez suv omborlari kam. ayniqsa, Kanada, Alyaska, 
Indochina va Himoloylarda rivojlangan.

---

Bizning mamlakatda turizm uchun ochilmagan va o'rganilmagan
hududlar ko'p. Turizmning bu turini rivojlantirish uchun hududlarni
o'rganish, ularning imkoniyatlarini va sharoitlari bilan tanishish
zarur. Yurtimizda bunday hududlar ko'plab topiladi.

---

Tog' turizmiga misol qilib oladigan bo'lsak Hzarati Sulton cho'qqisi
Qashqadaryo viloyatidagi cho'qqi, balandligi 4643 m. O'zbekistonning eng
baland nuqtalaridan biri. Yonidan oqib o'tuvchi va shu hududdan
boshlanuvchi daryolar havzasida abadiy qor va muzliklar mavjud. Bu tog' 
Shahrisabz tumanining sharqiy
qismida, G'ilon va Ko'l qishloqlarida juda yaqin joylashgan. Bu tog' tizmasi
qish va yoz fasllarida o'zgacha chiroy kasb etadi. Aynan shu holatlar
sayyohlarning e'tiborini jalb etishi mumkin. Bu yerda bemalol tog' turizmni
rivojlantirsa bo'ladi deb ayta olamiz.
Hozirda dunyoda Sport va ekstremal turizm turi eng ommabob va hozirda
rivojlanayotgan va qiziqish bildirilayotgan sohalardan biri bo'lib, ko'proq
bu yoshlarni jalb qiladi. Aynan shu sohada dunyoda yetakchi davlatlar
AQSH, Fransiya, Italiya, Germaniya davlatlari hisoblanadi
.

---

E'tiborga loyiq joylardan yana biri Qashqadaryo viloyati Shahrisabz, 
Yakkabog', Kitob tumanlarini ham ham misol qilib olsak bo'ladi. Bu 
hududlarning so'lim tabiati va tog'lari hayvonot dunyosiga boy. 
Aynan shu yerlarda sport va ekstremal turizmni rivojlantirish
imkoniyatlari mavjud. Mazkur hududlarda ekstremal turizmning
kayak, parashyutdan sakrash, alpinizm, veloturizm, paraplan
turlarini rivojlantirish imkoniyatlari mavjud.

---

Hozirda O'zbekiston turizmning bir tarmog'I bilan cheklanmasligi va
dunyo mamlakatkaridan andoza olgan holda rivojlantirish kerak. 
Birinchi o'rinda ichki turistlar oqimini yanada jadallashtirish ular
uchun qulay sharoitlar yaratish, tog' yon bag'rlarida aholi uchun dam 
olish joylari, sanatoriyalar tashkil qilinishi kerak. Hozirda
mamlakatimizda tashrif buyuradigan turistlarning ko'pchligini 50 
yoshdan oshganlar tashkil etadi. Mamlakatimzda yosh turistlarni
jalb qilish uchun aynan bi sport va ekstremal turizmni yanada
rivojlantirsh bu sohada kamchiliklarni bartaraf etish, ular uchun
qulay sharoitlar yaratish kerak. Bu o'rinda albatta kadrlar tayyorlash
masalasiga ham e'tibor berish zarur.

---

O‘zbekiston
ekstremal turistik resurs va imkoniyatlarga juda boy. 
Turoperatorlik firmalari tomonidan
“Toshkent
-Chorvoq-
Toshkent”, 
“Toshkent
-Bildirsoy-Chimyon-
Toshkent”, “Toshkent
-Zomin-
Toshkent”, 
“Toshkent
-
Aydarko‘l
-
Toshkent” 
kabi marshrutlarda
o‘tkazilgan
ekstremal
turlar, 
cho‘l
hududlardagi tuyadagi sayr, nafaqat
O‘zbekiston
, balki butun
dunyo turistlarining katta e'tibor va e'tiroflariga sazovor
bo‘lmoqda
.
Tahlillarga
ko‘ra
, ekstremal turizm xizmatlarini
ko‘rsatayotgan
turoperatorlik firmalari asosan, Chimyon-Chorvoq rekreatsiya zonasi
doirasida faoliyat
ko‘rsatmoqda
xolos. Biroq, 
Qoraqalpog’istonning
Orol
dengizining qurigan tubi va qoldiq
sho‘r ko‘llar
, Ustyurt platosi, Borsa
kelmas
sho‘rxogi
, Mingbuloq
botig‘i
, 
Aydarko‘l
, 
Dengizko‘l
, Amudaryo va
Sirdaryo sohilidagi
to‘qaylar
, Muruntov kareri va tabiatning noyob
yodgorliklari
bo‘ylab
majmuali va mavzuli ekoturlar tashkil etish
to‘laqonli
yo‘lga qo‘yilmagan
.

---

3- Ekstremal turizm geografiyasi
Daryo ekastremal turizmining kelib chiqishi va rivojlanishi. Rafting. Dag'al
daryolarda rafting ko'plab mamlakatlarda mavjud, masalan, mashhur Turkiya va
Chernogoriyada. Bundan tashqari, ushbu o'yin-kulgiga ustunlik berganlar orasida
jarohatlar soni yil sayin ortib bormoqda. Buning sababi shundaki, tijorat raftingi
juda foydali tadbir bo'lib, ushbu ta'tilni taklif qiladigan kompaniyalar soni har
mavsumda ko'payib bormoqda. Ularning professionalligi haqida gapirish shunchaki
kulgili: ko'p sayyohlarga dubulg'a va qutqaruv ko'ylagi berilmaydi, va ularga keel 
(raft to'ntarishi) holatida nima qilish kerakligini aytishmaydi. Shuning uchun, 
raftingga chiqayotganda, chiqarilgan jihozlarni o'zingiz tekshirishingiz kerak, 
o'qituvchiga hamma narsani batafsil aytib berishi va ko'rsatishi va eng kichik
noaniqlik bilan raftingdan bosh tortishi kerak.Rafting - bu pastga tushish
shishiradigan qayiqlar tez daryolarda qayiq ekipaji 4 yoki 6 kishidan iborat. Kayak 
bilan shug'ullanish deyarli bir xil, faqat qayiqda bitta eshkak eshish bor. Ukrainada
ushbu ekstremal turizm
turlari unchalik mashhur emas
, chunki mamlakatda
sarguzasht rafting uchun tezkor suv omborlari kam. ayniqsa Kanadada, Alyaskada, 
Indochinada va Himoloyda rivojlangan.Faol dam olish turlari oddiy sayyohlar
orasida tobora ommalashib bormoqda. Eng ekstremal turlaridan biri bo'lgan
sho'ng'ish,ayniqsa mashhur bo'ldi.

---

Sho'ng'in odatlanib qoladi. U xavfli va hayajonli. U zamonaviy. 
Parashyutchilar va chang'ichilarga joy ajratish kerak - Rossiyada va
butun
dunyoda
g'avvoslar soni tez sur'atlar bilan o'sib bormoqda. 
G'avvoslarning o'zlari aminki, orqalarida og'ir tsilindrlar bilan 40 
metr chuqurlikka sho'ng'ishdan ko'ra yaxshiroq dam olish haqida
o'ylash mumkin emas. Raqamlarni ko'rib chiqishda aniq bo'ladi: 
sho'ng'in tarqalishi faqat epidemiya bilan taqqoslanadi. Bugungi
kunda dunyoda 20 millionga yaqin sertifikatlangan
dalgıçlar
bor, 
bundan bir necha yuz yil oldin 40 yil. Rossiyada sho'ng'in uchun
sevimli mashg'ulot qayta qurishdan keyin keng tarqaldi.

---

O'sha paytda rus dengiz osti kemalari xalqaro standartlarga muvofiq o'qishni
boshladilar. 1994-1996 yillarda birinchi sho'ng'in klublari paydo bo'ldi va g'avvoslar
soni keskin o'sishni boshladi: 1997 yilda Rossiyaning 2 mingga yaqin fuqarosi
sertifikatlandi va 2001 yilda g'avvos litsenziyasini olganlar soni 15 mingdan oshdi. 
Va sho'ng'in uchun barcha rus sho'ng'inlari asosan boshqa mamlakatlarga
borishadi - ularning ko'plari Qizil dengizda, Kanar orollarida yoki boshqa kurort
joylarda birinchi marta sho'ng'ish qilishdi. Ammo sho'ng'in qanchalik xavfli? Agar 
g'avvos kursda o'rgatilgan xavfsizlik qoidalariga rioya qilsa, unga hech narsa
bo'lishi ehtimoldan yiroq emas. Amerika statistikasiga ko'ra, sho'ng'in 10 ming
kishiga to'g'ri keladigan baxtsiz hodisalar soni bo'yicha 22 o'rinda. 
Bowling 21 o'rinni egallaydi.Tropik baliqlar, marjon
chakalakzorlarining dantellari, hayratlanarli darajada engillik hissi va boshqa
quvonchlar okeanga sho'ng'ishni taklif qiladigan kichik qayiq egalari tomonidan
va'da qilingan. Umuman olganda, sho'ng'in juda xavfli o'yin-kulgi emas, faqat
tayyorgarlik bosqichi to'g'ri bajarilgan taqdirdagina. Ochiq dengizga borishdan oldin
instruktor quruqlikdagi hamma narsani aytib berishi va basseynda ko'rsatishi kerak, 
shundan keyingina siz borishingiz mumkin.

---

Birinchidan, xalqaro maqomdagi tashkilot va muassasalarning
ma'lumotiga
ko‘ra
, 
ko‘pgina
turizm turlari yiliga
o‘rtacha
5 foizga
ortib borayotgan
bo‘lsa
, ekstremal turizm yiliga
o‘rtacha
20-30 
foizga
ko‘payib
bormoqda. 
Ko‘pgina
mutaxassis va
tadqiqotchilarning ilmiy tajriba va xulosalari shuni
ko‘rsatmoqdaki
, 
ekstremal turizm turizmning yangi va yosh
yo‘nalishi bo‘lishiga
qaramasdan, ommalashuvi boshqa turistik
yo‘nalishlarga
nisbatan
2-3 barobar jadal kechmoqda;

---

Shuningdek O
ʻ
zbekiston Aeronavtika federatsiyasi, 
Mehmonxonalar assotsiatsiyasi, Gidlar uyushmasi, Gastronomik
turizmi assotsiatsiyasi rahbarlari hamda Turizmni rivojlantirish
davlat qo
ʻ
mitasi vakillaridan iborat delegatsiya Turkiya
Respublikasiga tashrif buyurdi. Tashrifdan ko
ʻ
zlangan maqsad
–
O
ʻ
zbekiston Respublikasi Hukumati bilan Turkiya Respublikasi
Hukumati o
ʻ
rtasida turizm sohasida hamkorlik to
ʻ
g
ʻ
risidagi bitimga
muvofiq turizm sohasidagi jamoat tashkilotlari yo
ʻ
nalishida Turkiya
Respublikasi bilan hamkorlik qilish, tajriba almashish, bu borada
qator kelishuvlarga erishishdan iborat. Taqdimotda Turkiyaning
Nevshehir (Kappadokiya) shahar hokimiyatida
“KAP
-
HİP” 
Kappadokiya Turizm zonasi infratuzilma xizmatlari birlashmasi
raisi, shahar hokimi Rasim Ari hamda Nevshehir Aeronavtika
federatsiyasi raisi Halil Uluyer bilan uchrashuv bo
ʻ
lib o
ʻ
tdi. 
Maʼlumot
uchun: Nevshehir havo sharlari bilan tanilgan Turkiyaning
eng yirik shaharlaridan biri hisoblanib,har yili 3,5 mln.dan
ziyodxorijiy turistlar tashrif buyurishadi, ichki turistlar soni 10 
mln.ga yetadi, joylashtirish vositalarida jami 30 mingga yaqin o
ʻ
rin
mavjud.

---

Bugungi kunda 130 ga yaqin havo sharlari mavjud
boʻlib
, ushbu xizmatdan
har kuni 4 mingdan ziyod turistlar foydalanmoqda. Mazkur kompaniya
rahbari
Sevni Peker
Oʻzbekistonda
havo sharida muntazam parvozlarni
tashkil qilish
boʻyicha
turizm klasterini yaratishga qiziqish bildirdi. 
Uchrashuv yakunida
Oʻzbekistonda
turizmning jozibadorligini oshirish, 
turizm turlarini
koʻpaytirish
va rivojlantirish borasida
oʻzaro
hamkorlik qilish
maqsadida
Oʻzbekiston
Aeronavtika federatsiyasi Nevshehir Aeronavtika
federatsiyasi va
“
Arhrodisias Ballons
” 
kompaniyasi bilan hamkorlik qilishga
kelishib olindi. Xudo xoxlasa bu hamkorlik
Qoraqalpog’istonda
ekstremal
turizm uchun katta foyda boladi.

---

Xulosa.
Ekstremal turizmning an'anaviydan ekzotikgacha bo'lgan o'nlab, hatto yuzlab turlari
mavjud. Eng mashhur mashg'ulotlarga alpinizm, sho'ng'in, baydarka, rafting,
paragliding, sanoat va tog 'turizmi... Shuningdek, ekstremal turizmning ekzotik
turlari mavjud, masalan: snoubord (qum tepalarida snoubord bilan uchish),
spelestologiya (diggerizm), tog 'velosipedlari (mototsiklda pastga tushish), nayzada
baliq ovlash va boshqalar. Ekstremal turizmning ultramodern turi - bu er orbitasiga
sayohat. Arifmetik progresiyada ekstraturizmning ommaviyligi oshib bormoqda.
Agar 20 yil muqaddam dunyo bo'ylab haddan tashqari sevuvchilar soni yuz minglab
deb
taxmin
qilingan
bo'lsa,
bugungi
kunda
bu
o'n
millionga
teng.
2019-2025
yillarda
O‘zbekiston
Respublikasida
turizm
sohasini
rivojlantirish Konsepsiyasi qulay iqtisodiy sharoitlar va omillarni yaratish
bo‘yicha
,
olib borilayotgan islohotlarning samaradorligini oshirish, turizm sohasini jadal
rivojlantirish
bo‘yicha
ustuvor maqsad va vazifalarni belgilash, uning iqtisodiyotdagi
o‘rni
va ulushini oshirish, xizmatlarni diversifikatsiyalash va ularning sifatini oshirish
hamda turizm infratuzilmasini takomillashtirishga qaratilgan vazifalarni
o‘z
ichiga
oladi.

---

Sayohatlar aksariyat ittifoqdosh respublikalarga markaz tomonidan
tasdiqlangan dastur asosida amalga oshirilgan. Bu davrlarda respublikada
sayohatlar
ko‘proq
sport, 
o‘lkashunoslik
, alpinizm, 
sog‘liqni
tiklash hamda
boshqa ittifoqdosh respublikalar bilan tanishish maqsadlarida olib borilgan. 
SHo‘rolar
hukmronligining inqirozi natijasida bu aloqalar
o‘z
-
o‘zidan
buzildi. 
O‘zbekiston
mustaqillikka erishgandan keyingi dastlabki yillardan boshlab
iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida tub islohatlar va
o‘zgarishlar
davri
boshlandi. Respublikaning suveren davlat maqomida dunyo mamlakatlari
tomonidan tan olinishi, 120 dan ortiq davlatlar bilan rasmiy diplomatik
munosabatlarning
o‘rnatilganligi
, shuningdek, Toshkentda
ko‘plab
mamlakat
elchixonalarining oChilishi qisqa davr ichida
O‘zbekistonning
jahon
hamjamiyatiga kirib borishida muhim qadam
bo‘ldi
. Aytish joizki, 
O‘zbekiston
o‘z
mustaqilligini mustahkamlash, iqtisodiyotini rivojlantirishda jahon
tajribasidan keng foydalanmoqda. Bu 
o‘rinda
turizm sohasini rivojlantirishga
davlat tomonidan katta imkoniyatlar yaratilmoqda. Jumladan, Prezident
I.A.Karimovning 1995 yil 2 iyunda chiqargan
«
Buyuk Ipak
yo‘lini
qayta tiklashda
O‘zbekiston
Respublikasini ishtirokini avj oldirish va respublikada Xalqaro
turizmni rivojlantirish
» to‘g‘risidagi
Farmoni mamlakatimizda turizmini
rivojlantirishda dastlabki qadamlardan biri
bo‘ldi
.

---

Foydalanilgan adabiyotlar
ro’yxati
.
1. Djuraevna R. M. et al. Development Prospects for Digital Economy 
Development in Uzbekistan //Academic Journal of Digital Economics and 
Stability. - 2021. - C. 58-64
2. Raimova M. D., ogli Makhatov S. I. DIGITAL ECONOMY DEVELOPMENT 
PRIORITIES IN UZBEKISTAN //Journal of Central Asian Social Studies. -
2021. - T.
2. -
№. 02. 
- C. 160-168.
3. Yakubova Shamshinur Shukhratovna. "Innovative Approaches for 
Modeling the Impact of Monetary Policy on Economic Development." 
Academic Journal of Digital Economics and Stability (2021): 311-318.
4. G'ulomxasanov E., Rahmatova N. QASHQADARYO TURIZMIDA 
SHAHRISABZ SHAHRINING TUTGAN O'RNI //Scientific progress. - 2021. -
Т. 2. 
-
№. 5. 
-
С. 483
-487.