Tarixin göy qübbəsini işıqlandıranlar

 
344 
edirdi.  Digər  tərəfdən,  bu  çar  üçün  atmağa  verilən  birinci  daş  deyildi,  o,  çalışırdı 
Varşava  Böyük  Hersoqluğu  üzərində  fransız  təsiri  zəifləsin  və  öz  ölkələrinin 
əvvəldən  yenidən  birləşdirilməsi  kimi  bütün  ümidlərdən  imtina  etdikdən  sonra 
polyak  hökmdarlarına  öz  suzerenliyini  təklif  etsin.  O,  həmçinin  uğursuz  qaydada 
çalışırdı ki, Fransa ilə güman edilən münaqişə hesabına Avstriyaya Moldaviyanın 
bir  hissəsini  və  bütöv  Valaxiyanı  təklif  etməklə,  onu  şirnikləndirsin.  Rəsmi 
qaydada  Aleksandrla  Napoleon  arasında  əlaqələr  yaxşılaşmaqda  davam  edirdi. 
Lakin  hər  iki  dövlət  əmin  idi  ki,  münaqişə  labüddür  və  onlar  intensiv  hərbi 
hazırlıqlarla məşğul olurdu. 1812-ci ilin birinci ayında Napoleon ilk addımını atdı. 
O,  Rusiya  sərhədi  boyunca  qoşunları  toplamağa  başladı  və  praktiki  olaraq  III 
Fridrix Vilhelmi Rusiya əleyhinə ittifaqa girməyə, 20 min döyüşçü və əlavə olaraq 
onun ordusunu təchiz etmək barədə vəd verməyə məcbur etdi. O, həmçinin 5 mart 
1812-ci  ildə  Prussiya  ərazisindən  keçmək  üçün  keçidin  azad  olmasını  əldə  edə 
bildi.  
Avstriya da martın 14-də ittifaqa qoşuldu və Napoleon Osmanlı imperiyasını 
bu qaydada cəlb etməyə çox ümid bəsləyirdi. Lakin  sultan Misirdə və Suriyadakı 
əvvəlki  münaqişələri  və  Rusiya  ilə  münasibətləri  zəhərləyən  fransız 
diplomatiyasının ikili münasibətini xatırlayırdı, buna görə Rusiyaya sülh təklifi ilə 
cavab  verdi  və  28  may  1812-ci  ildə  müqaviləni  imzaladı.  Üstəlik  Aleksandr 
asanlıqla İsveçlə və Britaniya ilə ittifaq bağladı. Mayın 29-da Rusiya Kontinental 
Blokadanı tərk etdi və Fransaya qarşı müharibəyə daxil oldu. Əslində Napoleon öz 
hərbi  hazırlıqlarına  1810-cu  ildən  başlamışdı,  1811-ci  ildə  isə  Reyn 
Federasiyasından  olan  almanları  bu  əhvalata  cəlb  etməklə  bu  hazırlıqları 
gücləndirdi. Sonra o, özü Rusiya ərazisini xüsusən coğrafi və meteoroloji nöqteyi-
nəzərdən  diqqətlə  öyrənməyə  başladı  və  bu  qənaətə  gəldi  ki,  hərbi  əməliyyatlar 
üçün ən yaxşı vaxt onların yayda başlanmasıdır. 
Səfərbərliyin nəticəsi fransız xalqının entuziazmının yoxa çıxdığını nümayiş 
etdirdi.  İmperator  bunu  bilməli  idi.  Çox  şey  ona  xəbər  verilmirdi  və  çoxlu  sayda 
fərarilər var idi. Napoleon ordusunu xarakterizə edən ruh yüksəkliyi artıq yox idi. 

---

 
345 
Bu  vaxt  belə  adamların  çoxu  uzaqda,  İspaniyada  idi  və  ya  ölmüşdü,  yaxud  da  öz 
xatirələri ilə yaşayırdı.  
Generalların özləri də burjuaziyaya çevrilmişdi, istənilən halda Fransada heç 
kəs  düşünmürdü  ki,  bu  belə  geniş  və  çox  uzaq  məsafədə  olan  ölkə  tərəfindən 
birbaşa təhlükə ola bilər. Bəziləri sadəcə bu barədə düşünürdü, lakin heç kəs bunu 
dilinə gətirmirdi. 
Faktiki  olaraq  Napoleonun  özü  bunu  yüngül  hesab  etmirdi.  O,  ümid  edirdi 
ki, İberiya məsələsini ləğv edəcək və o, İspaniyada olan 300 min adamı çıxardı ki, 
onları  Rusiyaya  göndərsin.  O,  öz  arxasında  Vellinqtonun  necə  böyük  təhlükə 
olduğunu hesaba almalı idi. Lakin o, geri çəkilə bilmirdi. O, əvvəllər görmədiyi ən 
böyük  ordunu  qaldırmaq  istəyirdi,  çünki  o,  hələ  də  ürəyinin  dərinliyində  ümid 
edirdi  ki,  bu  çara  təsir  göstərmək  üçün  kifayət  edəcəkdir  və  gücün  belə  nəhəng 
açılışı onu Britaniya əleyhinə alyansa qayıtmağa həvəsləndirəcəkdir. Britaniya isə 
Napoleon  siyasətinin  başlıca  fokusu  olaraq  qalırdı.  Nəticədə  600  min  adam, 
onlardan  yalnız  yarıdan  azı  fransız  idi,  silah  altında  idi.  Digərləri  imperiyanın 
bütün  hər  tərəfindən  gəlmişdi.  Fərdi  igidliklərinə  baxmayaraq,  bu  qoşunların 
birləşməsinə  ziyan  vuran  cəhət  idi.  Onlar  italyanlar,  avstriyalılar,  prussiyalılar, 
polyaklar,  illiriyalılar  idi,  onlar  50  müxtəlif  generalın  komandanlığında  idi.  Hər 
ordu  korpusu  özlərinin  xüsusi  qaydalarına  və  özlərinin  niyyətlərinə  verilmişdi. 
Onlar üçün yeganə ümumi şey onların son məqsədi idi. 
Mayın  9-da  Napoleon  Sen-Klunu  tərk  etdi.  Mariya-Luiza  onu  Drezdenə 
qədər  müşayiət  etdi,  burada  o,  öz  valideynləri  tərəfindən  qarşılandı.  Səfərin 
imperiyadan keçən birinci hissəsi yerli hökmdarlar tərəfindən təşkil edilən bir sıra 
şadlıqlarda  keçdi,  onlar  böyük  liderə  öz  ehtiramlarını  göstərmək  üçün  istənilən 
imkandan  istifadə  edirdilər.  İmperial  cütlük  Drezdenə  16  mayda  gəldi.  Bu  vaxt 
gecə idi, lakin küçələr məşəllər vasitəsilə gündüzlər olduğu kimi işıqlı idi. Avstriya 
imperatoru  Metternixlə  birlikdə  Prussiya  kralı  və  Tac  Printsindən  iki  saat  sonra 
gəlib  çıxdı.  Kral  Fridrix-Avqustun  qonaqpərvərliyi  dəbdəbəli  idi  və  münaqişənin 
labüdlüyünə  baxmayaraq,  bu,  Napoleona  bir  qədər  əylənməyə  imkan  verdi.  O, 
Drezdeni  mayın  18-də  tərk  etdi  və  tezliklə  Vistula  çayı  üzərində,  Torunda  olan 

---

 
346 
ordusuna qoşuldu. O, ofisə çevrilmiş karetasında səfər edirdi, burada stol, xəritələr 
və  katib  var  idi,  belə  ki,  o,  daim  öz  təlimatlarını  yürüşdə  olan  orduya  göndərə 
bilirdi. Neman çayına 23-də çatdılar, lakin düşmənə heç bir əlamət bildirilmirdi və 
mühəndislər  sürətlə  çay  üzərindən  200  min  adamı  keçirməyə  qabil  olan  körpülər 
tikdilər.  Ordu  Litvadakı  Kovnoya  (Kaunasa)  doğru  irəliləyirdi.  200  mindən  çox 
adam  da  Neman  çayını  Tilzit  yaxınlığında  keçdi.  Çar  Kovnodan  yüz  kilometr 
cənubda  olan  Vilnyusda  idi.  Onun  sərəncamında  üç  orduya  bölünmüş  250  min 
adam var idi, digər 60 mindən artıq adam Türkiyə cəbhəsindən çıxarılmaqla, yolda 
idi.  O,  Napoleonu  uzun  müddət  gözləməli  olmadı  və  fransızların  Nemanı  keçdiyi 
ona xəbər verildikdə o, öz ordusuna döyüşü qəbul etmədən geri çəkilməyi əmr etdi. 
26-da o, Napoleona bildirmişdi ki, əgər o, Rusiyanın müqəddəs torpağını tərk etsə, 
hələlik  sülh  mümkündür.  Sonra  öz  baş  qərargahının  məsləhətinə  əməl  edərək  o, 
Vilnyusu  tərk  edib  Vitebskə  getdi  və  Moskva  və  Sankt-Peterburq  istiqamətində 
yolunu davam etdirdi. Napoleon Moskvadan 900 kilometr aralı idi. 28-də o, əsas 
ordu  korpusu  ilə  Vilnyusa  gəldi.  O,  azadlıq  verən  kimi  polyaklar  və  litvalılar 
tərəfindən  salamlanmağına  ümid  edirdi.  Əksinə,  fransızların  soyğunçuluğundan 
əzab çəkən əhalinin hiddəti ilə qarşılandı. Yürüş leysan yağış altında davam edirdi 
və ordunu yenidən qurmağa iki həftə lazım idi. Sonra digər ordulardan Napoleonun 
gözləmədiyi  xəbərlər  gəldi.  Bütün  cəbhə  boyu  düşmən  döyüşə  girmədən  sürüşüb 
aradan  çıxmaqda  davam  edirdi.  Hiddətlənən  Napoleon  qardaşı  Jeromu  təqsirkar 
hesab  etdi,  onu  Vitebskdə  Barklay  de  Tollinin  komandanlığı  altında  olan 
rusiyalıların  üstünü  kəsməyə  müvəffəq  olmamaqla,  özünün  tənbəlliyini  və 
naşılığını göstərməkdə ittiham etdi və onu komandanlıqdan azad etdi. 16-da o, özü 
həmin  şəhərə  yürüşə  başçılıq  etdi,  bu  şəhəri  Vilnyusdan  400  kilometr  məsafə 
ayırırdı. 
Lakin  Barklay  artıq  Smolenskə  gedən  yolda  idi.  Bütün  tədbirin  nəhayətsiz 
təqib  etməyə  keçməsi  qorxusu  var  idi.  Napoleon  adamları  hansısa  addımı  atmağa 
məcbur  edə  bilmirdi,  çünki  komissariat  onu  çətin  dəstəkləyirdi.  Generallar  onu 
inandırmağa cəhd edirdilər ki, o, qışı Vitebskdə keçirsin. O, cavab verirdi ki, hər 
bir  ləngimə  rusiyalılara  öz  ənənəvi  qoşunlarını  qaldırmağa  və  onlara  təlim 

---