Tarixi olduğu kimi qəbul etmək, dərk etmək və olduğu kimi qiymətləndirmək lazımdır



Yüklə 3,9 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/186
tarix15.03.2018
ölçüsü3,9 Mb.
#32411
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   186

18 

 

düzgün  mənzərəsini  təsəvvür  etməyə,  Şərqi  Zaqafqaziya  sakinlərinin  Şimali  Qafqaz 



tayfaları ilə,  Zaqafqaziya  və  Qədim Şərqin  həmsərhəd ölkələri ilə  əlaqələrini aşkara 

çıxarmağa imkan yaradan çox zəngin materiallar vermişdir. 

Üzərliktəpədə,  Qaraköpəktəpədə,  Qobustanda,  Şəki  rayonunun  kurqanlarında 

və b. yerlərdə aşkara çıxarılmış orta tunc dövrü materialları maraqlıdır. Azərbaycanın 

orta tunc dövrünü V.H.Əliyev tədqiq edir. 

Son tunc və ilkin dəmir dövrləri mədəniyyətini səciyyələndirən materiallar da 

çoxdur. 

Skif  və  Əhəməni  dövrlərinin  və  b.  materialların  öyrənilməsi  üçün  də  az  iş 

görülməmişdir. 

50-ci  illərdən  başlayaraq  antik  Azərbaycanın  arxeoloji  cəhətdən  öyrənilməsi 

sahəsində  intensiv  iş  aparılır.  Bu  zaman  qədim  şəhər  yerləri  və  qəbir  abidələrinin 

tədqiqinə  xüsusi  diqqət  yetirilir.  Qazax,  Xınıslı  (Şamaxı  yaxınlığında),  antik  Qafqaz 

Albaniyasının baş şəhəri olan Qəbələ (Qəbələ rayonunda) zonalarında və i.a. yerlərdə 

qazıntılar aparılmış və əldə edilən materiallar öyrənilmişdir. Arxeoloji ekspedisiyalar 

tərəfindən  xüsusi  və  xülasə  xarakterli  əsərlərdə  nəşr  olunmuş  xeyli  material 

toplanılmışdır.  Bu  sahədə  İ.Əliyev,  S.M.Qazıyev,  Ö.T.İsmizadə,  Q.M.Aslanov, 

İ.A.Babayev,  C.A.Xəlilov,  F.A.Osmanov,  F.Z.Qədirov  və  b.  böyük  xidməti  var. 

Lakin əldə olunmuş materialın xeyli hissəsi hələ də tarixi şərhini gözləyir. 

Qəbələ qazıntıları, habelə digər qədim şəhər yerlərində aparılan kəşfiyyat işləri 

nəticəsində 

antik  Albaniyadakı  urbanizasiya  prosesinin  ümumi  cizgiləri 

müəyyənləşməyə  başlayır.  Müəyyən  edilmişdir  ki,  bəzi  məskənlər  məhz  ilkin 

hellinizm dövründə Alban dövlətinin meydana çıxması zamanı şəhərlərə çevrilmişdir. 

Bu şəhərlər ölkənin siyasi-iqtisadi və mədəni mərkəzləri olmuşlar. 

50-ci illərdən etibarən respublikada Azərbaycanın qədim tarixinin öyrənilməsi 

sahəsində  elmi  tədqiqatların  problematikası  xeyli  genişlənir.  Mixi  yazılı  abidələrin, 

Avestanın,  antik  müəlliflərin  və  digər  yazılı  qaynaqların  tədqiqinə  maraq  artır. 

Azərbaycanın qədim tarixinin tədqiqindəki uğurlara görə biz akademik V.V.Struveyə 

borcluyuq. Azərbaycan tarix elmində elə ilk addımlarından respublikanın aparıcı elm 

və  mədəniyyət  xadimləri  tərəfindən  müdafiə  olunan  bu  yeni  istiqamətin  meydana 

çıxmasının  özü  ilk  növbədə  Azərbaycan  ərazisində  sinfi  cəmiyyətlər  və  dövlətlərin 

meydana  çıxması  və  inkişafı  ilə,  Azərbaycan  xalqının  etnogenezi,  etnik  tarixi  və 

qədim mədəniyyətinin məsələləri ilə bağlı olan köklü, ümumi və xüsusi problemlərini 

aydınlaşdırmaq  məqsədi  daşıyırdı.  Azərbaycan  ərazisində  və  onunla  həmhüdud 

rayonlarda  ilk  dövlət  qurumları  olmuş  Madanın  (Midiya),  bir  qədər  sonra  isə 

Albaniya və Manna tarixinin tədqiqinə başlanıldı. 

Sovet  elmində  Azərbaycan  xalqının  tarixi  ilə  sıx  surətdə  bağlı  olan  müstəqil 

mövzu kimi Mada (Midiya) tarixi ilə ilk dəfə İ.H.Əliyev məşğul olmuşdur. O, 1951-ci 

ildə  "Mada  tarixinin  qısa  oçerki"ni    Azərbaycan  dilində    nəşr  etdirmişdir.      Burada 



19 

 

Mada  cəmiyyəti  tarixinin  ilkin  konsepsiyasının  verilməsinə,  Mada  dövlətinin 



yarandığı  dövrdəki  tarixi  şəraitin  göstərilməsinə  cəhd  edilmişdir.  Müəllif  ictimai 

münasibətlərə  xüsusi  diqqət  yetirir,  sülalə  tarixini  bərpa  etməyə  cəhd  göstərir, 

madalıların  Aşşur  (Assuriya)  dövləti  ilə  mübarizəsinə  böyük  yer  verir,  madalıların 

mədəniyyət  tarixi  məsələlərini  nəzərdən  keçirir.  1956-cı  ildə  "Azərbaycanın  qədim 

tarixi üzrə  oçerklər"  nəşr edilmişdir ki,  burada  İ.Əliyev  madalıların tarixəqədərki və 

tarixi məsələlərinə, onların etnogenezinə, İran yaylasının qərb vilayətlərinin ən qədim 

sakinlərinin dillərinə, Manna tarixinə xüsusi diqqət yetirir. 

50-ci  illərin  tarix  elmində  Mada  problematikası  ilə  yanaşı,  "Avesta"nın 

öyrənilməsinə də müəyyən diqqət yetirilirdi. 

50-ci  illərin  başlanğıcı  və  ortalarında  Azərbaycanın  qədim  tarixi  sahəsində 

aparılan  tədqiqat  işlərinə  ümumi  qiymət  verərkən  qeyd  etməmək  olmaz  ki,  bu  iş 

müəyyən dərəcədə birtərəfli aparılırdı; burada Mada tarixi problemlərinə maraq açıq-

aşkar hər şeyi üstələyir ki, bu da Manna, Atropatena və Albaniya tarixi ilə bağlı olan 

mövzuları  arxa  plana  çəkmişdi.  Tədqiqatçılar  Azərbaycanda  məskunlaşmış  qədim 

tayfaların sosial-iqtisadi problemlərini  əslində  kölgədə  qoyaraq,  əsasən siyasi tarixlə 

məşğul  olurdular.  Göstərilən  dövrün  əsərlərində  Azərbaycanın  qədim  sakinlərinin 

etnik tarixinin ayrı-ayrı məsələləri hərtərəfli işıqlandırılmamışdır. Eyni zamanda 50-ci 

illərin  başlanğıcı  və  ortaları  tədqiqat  işlərinin  yüksək  gərginliyi,  axtarışlara  böyük 

həvəslə  əlamətdardır.  Bu,  bizim  tarix  elmimizin  daha  da  inkişaf  etdiyi  dövrdür.  Bir 

çox  tarixçi  və  arxeoloqlarımızın  səyi  sayəsində  Azərbaycanın  qədim  tarixi  Qədim 

Şərq ölkələri tarixi çərçivəsinə daxil edilir. 

Xarici  ölkə  alimlərinin  tədqiqatları  da  əhəmiyyətlidir.  Arazdan  o  yandakı 

ərazilərdə  aparılan  qazıntılar  rəngarəng  və  qiymətli  materiallar  verdi.  Burada  İran, 

ABŞ,  İngiltərə,  AFR,  Yaponiya,  Belçika  və  başqa  ölkələrin  institutları,  arxeoloji 

missiyaları tədqiqatlar aparır və öz qazıntılarının materiallarını müntəzəm olaraq çap 

etdirirlər. 

Yanıqtəpə,  Pişdəlitəpə,  Dingətəpə,  Dəlmətəpə,  Dəyləmən,  Marlik,  Kaluraz, 

Həsənlitəpə  və  b.  obyektlərdə  aparılmış  qazıntılar  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Bu 

qazıntıların  materialları  C.Barney,  M.  Van  Lun,  Y.V.Klays,  O.Muskarella, 

R.Girşman,  L.Vanden  Berge,  S.Fukay,  S.Masuda,  T.Sono  və  b.  tərəfindən  dərc 

edilmişdir. 

Mədəni layları e.ə. IV minillikdən islamaqədərki dövrü əhatə edən Həsənlidəki 

qazıntılar  böyük  maraq  doğurur.  Burada  qazıntılar  1956-ci  ildən  R.Daysonun 

rəhbərliyi  altında  Pensilvaniya  Universiteti  və  İran  Arxeologiya  İdarəsinin  birgə 

ekspedisiyası tərəfindən aparılmağa başlanmışdır. 

Həsənlinin  arxeoloji  materialı  Cənubi  Azərbaycanın  qədim  tarixinin 

öyrənilməsi üçün çox böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu qazıntılar bizə təpə sakinlərinin 

təsərrüfat  həyatının  müxtəlif  sahələri,  sənətkarlıq  istehsalı,  şəhərsalma,  incəsənəti  və 




Yüklə 3,9 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   186




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə