Ta’lim tizimini moliyalashtirishni isloh qilish masalalari
Yüklə 338,65 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Mavzuga oid adabiyotlar tahlili
Ta’lim tizimini, jumladan xalq ta’limi tizimini moliyalashtirish mexanizmi va ta’limni moliyalashtirishni takomillashtirish yo‘llarini ishlab chiqish borasida xorijlik va mamlakatimiz iqtisodchi olimlari izlanishlar olib borgan va o‘z qarashlarini namoyon etganlar. Iqtisodiyot bo‘yicha Nobel mukofoti sovrindori G.S.Bekker o‘z nazariyasida intellektual kapitalga ham davlat, ham xususiy sarmoyalarni amalga oshirish iqtisodiy zarurat ekanligini asoslab bergan. Uning fikricha, fuqarolarning ta’limiga, tibbiyotga va kadrlarni to‘ldirishga yo‘naltirilgan ijtimoiy dasturga sarmoyalar kiritish-bu yangi texnologiyalarni yaratishga sarmoya kiritish bo‘lib, faqat kelajakda katta foyda keltirishi mumkin [2]. Ta’limni rivojlantirishda uni moliyaviy mablag‘ bilan ta’minlash, ya’ni moliyalashtirish muhim ahamiyatga ega. "Science and Education" Scientific Journal April 2021 / Volume 2 Issue 4 www.openscience.uz 699 O‘zbekistonlik iqtisodchi olimlardan A.O‘lmasov hamda A.Vahobovlar moliyalashtirish iqtisodiyot subyekti faoliyatining pul bilan ta’minlanishi bo‘lib, ular bir nechta usullar orqali amalga oshirilishini, jumladan, o‘zini-o‘zi moliyalashtirish, byudjetdan moliyalashtirish va homiylar tomonidan moliyalashtirishni e’tirof etgan [3]. T.Malikov va N.Haydarovlarning fikricha, “Moliyalashtirish deyilganda rejada ko‘zda tutilgan tadbirlarni amalga oshirish uchun subyektlarga byudjet va byudjetdan tashqari mablag‘larni taqdim etish tushuniladi. U pul mablag‘larini taqdim etishning o‘ziga xos shakl va metodlari bilan xarakterlanadi hamda ma’lum bir prinsiplarga tayanadi [4]. Ta’lim sohasi o‘ziga xos moliyaviy mexanizm bilan tavsiflanadi. S.A.Belyakov ta’limni moliyalashtirish-ta’lim xizmatlariga haq to‘lash bilan bog‘liq munosabat bo‘lib, ushbu xizmatdan foydalanmaydigan davlat tomonidan emas, balki ushbu xizmatdan foydalanmaydigan davlat tomonidan ko‘rsatilishini e’tirof etgan. O‘zbekistonlik iqtisodchi olimlardan Z.Sirojiddinova, B.Sugirboyev, B.Nurmuhammedovalarning fikricha, “Ta’lim tizimini moliyalashtirishga sarflanadigan mablag‘lar davlat va nodavlat manbalarga bo‘linadi”. Moliyalashtirishning davlat manbalari: ➢ Davlat (respublika va mahalliy) byudjeti; ➢ Davlat maqsadli fondlari [5]. O‘zbekistonlik iqtisodchi olim X.Do‘stmuhammad xalq ta’limini moliyalashtirishni takomillashtirish borasida olib borgan tadqiqotlari natijasida ta’limni barkamol insonni shakllantirishga qaratilgan investitsiya ekanligini e’tirof etgan. D.Rahmonovning O‘zbekistonda ijtimoiy sohani moliyalashtirishning metodologik asoslarini takomillashtirish bo‘yicha olib borgan tadqiqotida aytilishicha, “Ta’lim tizimini moliyalashtirish yo‘nalishlarini kengaytirish lozimligi ta’lim bilan aholini qamrab olishning dozarbligi orqali ifoda etiladi. O‘zbekistonda ta’limning qamrab olish darajasi birmuncha kichik raqamlarda bo‘lib qolayotganligi uning moliyaviy dastaklari bilan bevosita bog‘liq bo‘lishi mumkin”[6]. Tahlil va natijalar Mamlakatimizda izchillik bilan amalga oshirilayotgan ta’lim sohasidagi islohotlar zamirida Vatanimizni yanada taraqqiy ettirish, yoshlarni har jihatdan barkamol shaxs etib voyaga etkazish, sohalar uchun yuqori bilimga ega mutaxassislarni tayyorlashdek maqsadlar mujassamdir. Ilm-fan, zamonaviy va uzluksiz ta’lim tizimini yanada takomillashtirish zarur. Xalqimizda “ta’lim va tarbiya beshikdan boshlanadi” degan hikmatli bir so’z bor. Faqat ma’rifat insonni kamolga, jamiyatni taraqqiyotga yetaklaydi. Shu sababli, ta’lim sohasidagi davlat siyosati uzluksiz ta’lim tizimi "Science and Education" Scientific Journal April 2021 / Volume 2 Issue 4 www.openscience.uz 700 prinsipiga asoslanishi, ya’ni, ta’lim bog‘chadan boshlanishi va butun umr davom etishi lozim. Rivojlangan mamlakatlarda ta’limning to‘liq sikliga investitsiya kiritishga, ya’ni, bola 3 yoshdan 22 yoshgacha bo’lgan davrda uning tarbiyasiga sarmoya sarflashga katta etibor beriladi. Chunki ana shu sarmoya jamiyatga 15-20 barobar foyda keltiradi. Inson kapitaliga e’tiborni kuchaytirishimiz, buning uchun barcha imkoniyatlarni safarbar etishimiz shart. Shu-yildagi muhim amaliy qadam sifatida bolalarni maktabgacha ta’lim bilan qamrab olish darajasi 2021-yilda 65 foizga oshiramiz. 1-rasm. 2021-yilda maktabgacha ta’limni rivojlantirish bo‘yicha istiqbolli rejalar [1]. Oxirgi-yillarda mamlakatimizda ta’lim tizimiga doir bir qator islohotlar amalga oshirilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev tomonidan parlamentga murojatida 2021-yilda maktabgacha ta’lim tizimida kutilayotgan o‘zgarishlar haqida ma’lumot berdi. Unda aytilishicha, 2021-yilda maktabgacha ta’lim qamrovi darajasini 65 foizga oshirilishi rejalashtirilmoqda va 2023-yilga kelib bu ko‘rsatkich 75 foizga oshirilishi rejalashtirilmoqda. Shuningdek 2021-yilda 6 yoshli bolalarni maktabga maajburiy tayyorlash tizimini yo’lga qo’yish va 82 foizini maktabga bepul tayyorlashga jalb etilishi rejalashtirilmoqda. Uzoq qishloqlarda maktabgacha ta’limni uyda berish modelini YUNESKO va Jahon banki bilan hamkorlikda yo‘lga qo‘yilishi rejalashtirildi. • 2021 yilda maktabgacha ta'lim qamrovi 65 foizga, 2023 yil oxirida esa 75 foizga yetkaziladi. 600 milliard so‘m subsidiya berilib, 2 mingta xususiy bog‘cha ochiladi; xususiy sektor ulushi 25 foizga yetadi. • 6 yoshli bolalarni maktabga majburiy tayyorlash tizimi Yüklə 338,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|