Tabiiy fanlar fakulteti

Amfibiyalarning ekologiyasi

Reja
1.Amfibiyalarning yashash sharoiti va ekologik guruhlari.
2.Oziqlanishi.
3.Ko`payishi.
4.Sutkalik va yillik siklligi.
5.Suvda va Quruqlikda yashovchilarning axamiyati.


Tayanch iboralar: yashash sharoiti, ekologik guruhlari, yer tagida yashovchilar, yer ustida yashovchilar, suvda va daraxtda yashovchilar, oziqlanishi, ko`payishi, nasl uchun qayg’urish, siklliligi axamiyati
Suvda va Quruqlikda yashovchilar sovuq qonli hayvonlar bo`lib, bularning gavda temperaturasi tashqi muxit temperaturasiga bog’lik bo`ladi. Yana bularning tana xarorati atrofdagi muxitning namligiga ham bog’lik bo`ladi.
Amfibiyalarning yashash joylari ancha xilma-xildir, lekin ko`pchiligi nam joylarda yashasa, boshqa birlari butun umrini suvda o`tkazadi. Tropik zonalarda yashovchi oyoqsizlar esa yer tagida xayot kechiradi. Bolqonproteyi korong’i qor suvlarida yashaydi. Amfibiyalar sovuq qonli bo`lganligi sababli tashqi muxit temperaturasi +10<sup>0</sup>S bo`lganda aktivligi susayadi +5+7⁰S da karaxt bo`lib qoladi, temperatura –2<sup>0</sup>S bo’lsa bular o’ladi. Shuning uchun ham amfibiyalar asosan ekvatorda tarqalib, kutblarga borgan sari turlar soni keskin kamayadi. Bundan tashqari amfibiyalar nam iqlimda yashaydi Quruq iqlimda yashay olmaydi.
Oziqlanishi. Amfibiyalarning oziqlanishi deyarlik bir xil bo`lib, asosan hayvon organizmlari bilan ovqatlanadi, faqat bularni itbaliqlari o’simliklar bilan ovqatlanadi. Bizda yashaydigan amfibiyalar xasharotlar, chuvalchanglar, mollyuskalar, jo’jalar, sichqonlarni tutib yeydi.
Ko`payishi. Amfibiyalar ko`pchilik vaqtda baxorda ko`payadi. Baqa, kurbaqa va boshqa ko`pchilik amfibiyalar ikralarini chiqarib suvga tashlaydilar va urug’lanishi tashqarida suvda o`tadi. Dumli va oyoqsiz amfibiyalarda ichki urug’lanish prosessi yo`z beradi.
Amfibiyalarning pushtdorligi o`zgarib turadi. Baqalar 1- 10 mingtagacha ikra qo’yadi. Suvning temperaturasiga qarab itbaliqlar 8 kundan 28 kungacha rivojlanadi. Yozning oxirida itbaliqlar baqalarga aylanadi.
Ko`pchilik amfibiyalar ikralarini qo’yib, ular urug’langandan keyin, ikralarni o`z xoliga tashlab qo’yadi va nasli uchun qayg’urmaydi. Lekin ba’zi amfibiyalarda nasl uchun qayg’urish namoyon bo`ladi, lekin bularning pushtdorligi keskin kamayadi. Masalan, oyoqsizlar 20 dona tuxumlarini yer kovaklariga, ildiz yoki tosh ostiga qo’yib ularni tanasi bilan o`rab olib isitadi. Amerika pipalari tuxumlarini (50-100) orqаsidagi chuqurchalariga qo’yadi.
Siklligi. Amfibiyalarda sutka va fasl siklligi bor. Kurbaqalar, bo`z baqalar va tritonlar kechasi aktiv xayot kechiradi. Temperaturasi va namligi yuqori hamda bir xil bo`lgan zich tropik o’rmonlarda ko`pchilik amfibiyalar yil bo’yi aktiv xayot kechiradi. Lekin bu zonalarda qurg’oqchilik va yog’ingarchilik fasllari almashinib turganda amfibiyalarning xayot muxitlari keskin o`zgaradi. Qirg’oqchilik mavsumida amfibiyalar qishda uyquga ketadi.