T Ü R K O L O G İ Y A
№ 3
2015
FƏRMAN XƏLİLOV
MÜXBİR ÜZV QULİYEV ƏBÜLFƏZ AMAN OĞLU
Tanınmış elm xadimi və pedaqoq Ə.A.Qu-
liyevin anadan olmasının altmış beş, elmi-peda-
qoji fəaliyyətinin 45 ili tamam olur. Əbülfəz Qu-
liyev 1971-ci ildə Azərbaycan Dövlət Univer-
sitetinin Filologiya fakültəsini fərqlənmə diplomu
ilə bitirib bütün ömrünü Naxçıvan Dövlət Univer-
sitetində pedaqoji işə həsr etmişdir. O artıq 45 ilə
yaxındır ki, Naxçıvan Dövlət Universitetinin Ta-
rix-filologiya fakültəsində dilimizin ilkin qaynaq-
larını təşkil edən qədim türk dilini, ədəbiyyatını
və mədəniyyətini tədris edir. Gənclərə türk dillə-
rinin formalaşması, tarixi inkişaf yolları, türk
xalqlarının istifadə etdiyi yazı sistemləri, əlifbalar
haqqında mühazirələr oxuyur.
Ə.A.Quliyev həm də, bu fənnin tədrisini
təkmilləşdirmək məqsədilə «Qədim türk abi-
dələrindən seminar məşğələləri» (1988) adlı
metodik vəsait və «Qədim türk yazılı abidələri
müntəxəbatı» (1993) kitabını hazırlayıb nəşr
etdirmişdir. Ömrünün böyük bir hissəsini qə-
dim türk yazılarının öyrənilməsinə, tədris və
təbliğinə həsr edən Əbülfəz Quliyevin nami-
zədlik və doktorluq dissertasiyalarının da möv-
zusu qədim türk abidələrinin dilinin tədqiqi ilə
bağlıdır. Onun «Qədim türk yazılı abidələrinin
sintaksisi», «Qədim türk onomastikası», «Or-
xon-Yenisey abidələrində feilin təsriflənməyən
formaları», «Orxon-Yenisey abidələrində to-
ponim və etnonimlər», «Qədim türk abidələri-
nə aid materiallar», «Qədim türk onomastika-
sının leksik-semantik sistemi (2 cild)», «Qədim
uyğur türklərinin onomastikası» kimi monoqra-
fik tədqiqat əsərləri bu istiqamətdə apardığı gər-
gin araşdırmaların dəyərli nəticəsidir. Ə.A.Quli-
yevin filoloq tələbə, magistrant və elmi işçilərin
ehtiyacını ödəmək üçün «Qədim türk abidə-
lərinin sözlüyü» və «Əski türk onomastik sözlü-
yü» kitablarını çap etdirməsi isə elmi fəaliy-
yətinin digər bir istiqamətini təşkil edir. Yeri
gəlmişkən qeyd edək ki, 2006-cı ildən professor
elmi adını alan bu zəhmətkeş-alim 30 kitabın,
300-ə yaxın elmi məqalənin müəllifidir.
Əbülfəz Quliyev bir neçə il dövlət sə-
viyyəsində Türkiyə Cümhuriyyətinin ali mək-
təblərində mühazirə oxumağa dəvət olunmuş,
o burada türkologiya, qədim türkcə, orta türk-
cə fənlərini tədris etmiş, gənclərə türk dilinin
və ədəbiyyatının tarixini öyrətmiş, sevdirmiş-
dir. Bu illərdə o, qardaş ölkədə zəngin Azər-
baycan folklorunun təbliği və tərcüməçilik fəa-
liyyəti ilə də məşğul olmuşdur. Nəticədə onun
Türkiyədə «Azərbaycan xalq ədəbiyyatında
Naxçıvan maniləri» və «Azərbaycan düyün
türküləri» kitabları nəşr olunmuş və bu əsərlər
oxucuların dərin marağına səbəb olmuşdur.
Türkiyədə işləyərkən o eyni zamanda rus şərq-
şünası A.Borovkovun «Orta Asiyada tapılmış
türkcə “Quran” təfsirinin leksikası (XII–XIII
əsr)» adlı irihəcmli monoqrafiyasını (2002) türk
dilinə tərcümə edərək Türk Dil Qurumunun
MÜXBİR ÜZV QULİYEV ƏBÜLFƏZ AMAN OĞLU
73
nəşriyyatında nəşr etdirmişdir. Bu kitabın nəşri
Türkiyədə həmin sahənin tədqiqatçıları tərə-
findən yüksək qiymətləndirilmişdir. Ə.İ.Quli-
yev eyni zamanda 1920–1921-ci illərdə Naxçı-
vanın erməni işğalından xilas edilməsində
böyük fədakarlıq göstərən türk sərkərdəsi ge-
neral Veysel Ünüvarın Türkiyədə nəşr olun-
muş xatirələrini Azərbaycan dilinə uyğunlaşdı-
raraq «Əcəmi» nəşriyyatında (Naxçıvan) «Sək-
kiz ay bolşeviklərlə üz-üzə» adı ilə 2014-cü ildə
çap etdirmişdir.
Əbülfəz Quliyev 15 ilə yaxındır ki, ümum-
milli liderimiz Heydər Əliyevin sərəncamı ilə
təşkil edilmiş AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin
İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun direk-
toru vəzifəsində çalışır, bu elmi tədqiqat quru-
munun təşkili, komplektləşməsi və inkişafında
böyük əmək sərf edir. İnstitutun Dialektologi-
ya şöbəsi onun rəhbərliyi altında Naxçıvanın
dialekt və şivələrinin öyrənilməsi istiqamətin-
də səmərəli elmi tədqiqat işləri ilə məşğuldur.
Bu istiqamətdə Əbülfəz Quliyev, eləcə də şöbə
əməkdaşları mühüm elmi nəticələr əldə etmiş-
lər. Şöbə AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitu-
tu ilə səmərəli əməkdaşlıq edir, həmin bu
əməkdaşlığın bəhrəsi olaraq akad. Tofiq Hacı-
yevin məsul redaktorluğu ilə bu yaxınlarda
«Elm və Təhsil» nəşriyyatında nəfis şəkildə
«Azərbaycan dilinin Naxçıvan dialektoloji at-
lası» işıq üzü görmüşdür. Əbülfəz Quliyevin
də müəllif kollektivində yer aldığı bu atlas
1990-cı ildə nəşr olunmuş «Azərbaycan dilinin
dialektoloji atlası» kitabının uğurlu davamı
kimi diqqəti cəlb edir. Əbülfəz Quliyevin bu at-
lasın tərtibində əsas müəlliflərdən biri olması tə-
sadüfi deyil, çünki o, hələ 2010-cu və 2011-ci il-
lərdə Türk Dil Qurumu nəşriyyatında ilk dəfə iri-
həcmli «Naxçıvan dialekti» və «Naxçıvan ağız-
larının söz varlığı» monoqrafiyalarını çapa ha-
zırlayarkən bu sahədə zəngin təcrübə toplamışdı.
Əbülfəz Quliyev dilçilik elminin gələcə-
yi olan gənc kadrların hazırlığında öz məhsul-
dar fəaliyyəti ilə də diqqəti cəlb edir. Onun el-
mi rəhbərliyi altında 10 nəfər dissertasiya mü-
dafiə edərək elmi dərəcə almışdır. O, Naxçı-
van Dövlət Universitetinin nəzdində fəaliyyət
göstərən Dissertasiya Şurasının sədri kimi filo-
logiya üzrə kadr hazırlığında öz əməyini əsir-
gəmir, eyni zamanda Azərbaycan Respublikası
Nazirlər Kabineti yanında fəaliyyət göstərən
Terminologiya Komitəsinin və Filologiya üzrə
Respublika Problem Şurasının üzvü kimi sə-
mərəli çalışmaqdadır. Beynəlxalq «Türkolo-
giya» jurnalının, «AMEA-nın Xəbərlər (huma-
nitar elmlər seriyası)», Türkiyədə nəşr olunan
«Bilimsəl eksen», «Kültür evreni», Qazaxıstan
Beynəlxalq Türk Akademiyasında nəşr olunan
«Turki jiğnak» jurnalının redaksiya heyətinin
üzvü kimi Azərbaycan və türk dünyasında fəa-
liyyətini, elmi əlaqələrini davam etdirir.
Əbülfəz Quliyev həmişə öz elmi bilik və
təcrübəsini həmkarları, məsləkdaşları ilə bölüşür,
beynəlxalq aləmdə türkologiya sahəsində əldə
olunmuş nailiyyətləri praktikaya tətbiq etməyə
çalışır. Bu məqsədlə o, indiyədək dünyanın bir çox
ölkəsinə elmi ezamiyyətə getmiş, Azərbaycan el-
mini şərəflə təmsil etmişdir. O, Ankara, İstambul,
Moskva, Zaqreb, Tiflis, Tehran, Aşqabad, Daş-
kənd və s. şəhərlərdə türkologiyaya aid keçirilmiş
qurultay və konfranslarda yüksək səviyyədə iştirak
və məruzə etmişdir. Bu beynəlxalq elmi məclis-
lərdə aldığı təşəkkürnamə və diplomlar alimin ar-
xivində qiymətli sənəd kimi qorunur.
Azərbaycan Yazıçılar Birliyi və Türk Dün-
yası Yazarlar Birliyinin Türkiyə üzvü olan Əbül-
fəz müəllim bədii yaradıcılıqla da davamlı şə-
kildə məşğul olur. Azərbaycanın Türkiyədəki ilk
səfiri həmyerlimiz İbrahim Əbilovun Türkiyə
Cümhuriyyətinin qurucusu Mustafa Kamal Ata-
türklə dostluğundan, birgə əməkdaşlığından poe-
tik bir üslubda bəhs edən «Qazi Mustafa Kama-
lın dostu» sənədli povesti Azərbaycan-Türkiyə
dostluğunun şanlı tarixinin öyrənilməsi baxımın-
dan qiymətli bir mənbədir. Bu kitab Bakıdakı
Azərbaycan Atatürk Mərkəzi tərəfindən nəşr
olunmuşdur. 2013-cü ildə bu əsər Yusuf Gədikli
tərəfindən Türkiyə türkcəsinə tərcümə edilərək
Türkiyə Cümhuriyyəti Mədəniyyət və Turizm
FƏRMAN XƏLİLOV
74
Nazirliyinin nəşriyyatında işıq üzü görmüşdür.
Əbülfəz Quliyev tərcümə işi ilə də geniş şəkildə
məşğul olur. O, görkəmli türk şairi və sufi mütə-
fəkkiri Mövlana Cəlaləddin Ruminin (XIII əsr)
«Məsnəvi»sinin ilk dəfə Azərbaycan dilinə filo-
loji tərcüməsini həyata keçirmiş, Naxçıvandakı
«Əcəmi» nəşriyyatında 3 cilddə (2012) nəşr et-
dirmişdir. Özbək şairi Məhəmməd Salihin «Şey-
baninamə» poemasını (XVI əsr) Azərbaycan di-
lində transkripsiya və tərcümə ilə birlikdə nəşrə
hazırlamışdır.
Prof. Ə.İ.Quliyev məhsuldar elmi fəaliy-
yətinə görə 2007-ci ildə AMEA-nın müxbir üz-
vü seçilmişdir.
Əbülfəz Quliyev elmi-pedaqoji fəaliyyəti
qədirbilən xalqımız və müstəqil dövlətimizin
başçısı tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş, o,
ölkə prezidentinin sərəncamı ilə respublikanın
əməkdar müəllimi fəxri adını almışdır. Bundan
əlavə, o, Türkiyə ilə Azərbaycan arasında elmi
və mədəni əlaqələrin inkişafındakı səmərəli
xidmətlərinə görə Avrasiya kurumunun ödülü-
nə layiq görülmüşdür. Naxçıvan Muxtar Res-
publikasında elmə göstərilən qayğının bir nü-
munəsi kimi Ali Məclis Sədrinin göstərişi ilə
onun bir neçə kitabının türk dilindən tərcümə
edilərək Naxçıvanda «Əcəmi» nəşriyyatında
nəşr edilməsini də qeyd etmək yerinə düşər.
Zəhmətkeş alim, yorulmaz tədqiqatçı sə-
mərəli elmi fəaliyyətinə görə Azərbaycan Milli
Elmlər Akademiyasının Rəyasət Heyətinin fəxri
fərmanı ilə təltif olunmuşdur.
FARMAN KHALILOV
CORRESPONDING MEMBER GULIYEV ABULFAZ AMAN OGHLU
S u m m a r y
Prominent turkologist, corresponding member of ANAS, doctor on philology, professor
Abulfaz Aman oglu Guliyev has lived an honourable life. Abulfaz Guliyev who has devoted 45
years of his life to education graduated from the Philology faculty of Baki State University with
honours diploma in 1971th years and began to work in modern Nakhchivan State University. In
here he was worked as teacher, head teacher, docent, professor, chief of chair duties. From the
beginning of 2003rd year he is the director of Art, Language and Literature Institute of
Nakhchivan Branch of ANAS. Abulfaz Guliyev`s investigation field is devoted to learn ancient
turkish written monuments, turkish onomastics, dialectology and the history of turkish literature.
Abulfaz Guliyev`s 32 monography and books, about 300 articles has been published till today.
Key words: scientist, turkologist, Azerbaijan, linguistics, literature
MÜXBİR ÜZV QULİYEV ƏBÜLFƏZ AMAN OĞLU
75
ФАРМАН ХАЛИЛОВ
ЧЛЕН-КОРРЕСПОНДЕНТ ГУЛИЕВ АБУЛЬФАЗ АМАН ОГЛУ
Р е з ю м е
Известный тюрколог, член-корреспондент НАНА, доктор филологических наук,
профессор Абульфаз Аман оглу Гулиев прошёл достойный жизненный путь. 45 лет своей
жизни учёный посвятил образованию. В 1971 г., окончив с отличием филологический фа-
культет Азербайджанского госуниверситета, он получил назначение в Нахчыванский
государственный университет. Здесь А.Гулиев работал преподавателем, старшим препода-
вателем, доцентом, профессором, заведующим кафедрой. С 2003 г. он является директо-
ром Института культуры, языка и литературы Нахчыванского отделения НАНА. Круг его
научных интересов – это древние тюркские письменные памятники, тюркская ономастика,
диалектология и история тюркской литературы. А.Гулиев – автор 32 книг и около 300
научных статей.
Ключевые слова: учёный, тюрколог, Азербайджан, языкознание, литература
Ünvan: AZ7000. Naxçıvan, Heydər Əliyev pr., 76. AMEA-nın Naxçıvan Bölməsi. İncəsənət, Dil
və Ədəbiyyat İnstitutu – şöbə müdiri, fil.e.d.
e-mail: ebulfezamanoglu@yahoo.com
Çapa təqdim edən
Solmaz Süleymanova –
«Türkologiya» jurnalının
baş redaktorun müavini
Məqalənin redaksiyaya
daxil olma tarixi
15.VII.2015
Təkrar işlənməyə
göndərilmə tarixi
4.IX.2015
Çapa göndərilmə tarixi
19.X.2015
________
Dostları ilə paylaş: |