Şükür Əlizadə
ADPUnun professoru
VI sinifdə kurikulum üzrə fizikadan “Ölçü cihazları” mövzusunun tədrisi
Kurikulum üzrə təlim əzbərçiliyə deyil, həyati bacarıqlara, başlıca nəticəyə
aparan yoldur. Kurikulum təlim nəticələri, məzmun standartları, təşkili və
qiymətləndirilməsinin əsas məsələlərini özündə əks etdirir.
Bu yolda müəllim və şagirdlərin fəaliyyət mexanizmi dəyişir. Müəllim də,
şagird də axtarır, tədqiq edir. Müəllim şagirdləri müstəqil, yaradıcı fəaliyyətə
istiqamətləndirməklə onun öz fəaliyyətinin nəticələrini qiymətləndirməyi bacaran
şəxsiyyət kimi formalaşmasına bələdçilik edir. O, “Öyrənməyi öyrətmək”lə biliyi
müstəqil əldə etmə bacarığı formalaşdırır.
Kurikulum üzrə təlim prosesində müəllim dərsin mövzusunu elan etmir.
Motivasiyanı elə qurur ki, dərsin mövzusu şagirdlərdən alınır.
Kurikulum üzrə təlim prosesində təfəkkürün fəallaşdırılması nəticəsində:
·biliklər daha müstəqil, sərbəst qavranılır və mənimsənilir;
·məntiqi, tənqidi və yaradıcı təfəkkür, habelə problemlərin həlli və qərar qəbul
edilməsi üzrə vərdişlər formalaşdırılır;
· elmitədqiqat aparmaq bacarığı formalaşdırılır;
· qarşılıqlı hörmət hissi və əməkdaşlıq vərdişləri aşılanır;
· təlimin səmərəliliyi xeyli artır.
Əgər şagird öz istəyinə və öz fəaliyyətinə əsasən yeni biliklər kəşf edirsə, onda
o, dərsə yaradıcı və maraqla yanaşır, əldə etdiyi bilikləri uzun müddətə və möhkəm
mənimsəyir.
Buradan görünür ki, kurikulum üzrə dərslərin quruluşu taksonomiyanın
mərhələləri üzrə aşağıdakı kimi təşkil olunmalıdır:
· motivasiyanın yaradılması və problemin qoyuluşu;
· tədqiqatın aparılması;
· informasiya mübadiləsi;
· informasiya müzakirəsi və təşkili;
· müqayisə, ümumiləşdirmə və nəticə;
· yaradıcı tətbiqetmə;
· qiymətləndirmə və refleksiya;
· evə tapşırıq.
3.Mövzu: Ölçü cihazları.
Standart: 3.1.5, 3.1.2, 3.2.1.
Dərsin məqsədləri: Həyatda müxtəlif fiziki kəmiyyətləri ölçmək üçün:
Ölçü cihazları ilə tanış olmaq;
bu cihazların ölçü həddini müəyyən etmək;
bu cihazların bir bölgüsünün qiymətini müəyyən etmək;
alınan ərzağın kütləsini təyin etmək;
avtomobilin sürətini təyin etmək;
yolun uzunluğu, sinfin uzunluğu və enini təyin etmək;
keçən vaxtı təyin etmək;
temperatur, təzyiq və suyun həcmini ölçmək.
Resurslar: ruletka, tərəzi, kurvimetr, odometr, menzurka, ştangenpərgar,
təzyiqölçən, termometr, xətkeş, saniyəölçən, elektron tərəzisi, saat, su, kurə və
daşlar, sap, karandaş, işçi vərəqləri.
İş formaları: Əməkdaşlıq, kiçik qruplarla iş, cütlərlə iş.
Üsul: Əqli hücum, müsahibə, nümayiş, tədqiqat, yaradıcı tətbiq etmə, BİBÖ.
Dərsin gedişi.
1.Sinfin təşkili 2 dəq.
Sinfə daxil olub, salamlaşdıqdan sonra davamiyyəti yoxlayıb, dərsdə iştirak
etməyənləri qeyd edir, sinfi nəzərdən keçirib və lazım gələrsə tərbiyəvi təsir
göstərirəm. Sinfi 4 qrupa bölür, işçi vərəqləri, fizika dərsliyi, elektron və mexaniki
tərəzi, çəki daşı dəsti, kütləsi təyin ediləcək cisimlər, içərisində su olan qab,
menzurka, ruletka, xətkeş, termometr, saat, təzyiqölçən, kurvimetr, stangenpərgar,
odometr, saniyəölçən, bölgülü qab kiçik qruplara paylayır.
2.Motivasiyanın yaradılması və problemin qoyuluşu 5 dəq.
Həyatda fiziki kəmiyyətləri ölçmək üçün nə etməliyik?
Hansı ölçü cihazlarından istifadə etməliyik?
Bu suallara cavab vermək üçün lövhədə bir tablo asılmışdır. Bu tabloda göstərilmiş
böyük sual işarəsinin altında bir anlayış gizlənib. Bu anlayışı müəyyən etməkdən
ötrü əvvəl bir neçə kiçik suala cavab verməliyik (şəkil 1).
M: Sinfin uzunluğu hansı cihazla ölçülür?
Ş: Ruletka ilə.
M: Qüvvə hansı cihazla ölçülür?
Ş: Dinamometrlə ölçülür.
Sinfin
uzunluğu
hansı cihazla
ölçülür?
Qüvvə hansı
cihazla
ölçülür?
Vaxt hansı
cihazla
ölçülür?
?
?
?
?
?
?
?
Ötən vaxt
hansı cihazla
ölçülür?
Təkərin
fırlanmasına
görə yolun
uzunluğu
hansı cihazla
ölçülür?
Təzyiq hansı
cihazla
ölçülür?
?
?
?
?
?
?
Həcm hansı
cihazla
ölçülür?
Əyri xətlərin
uzunluğu
hansı cihazla
ölçülür?
Cisimlərin
daxili və
xarici ölçüləri
hansı cihazla
ölçülür?
Şəkərin
kütləsi hansı
cihazla
ölçülür?
Dəftərin
uzunluğu
hansı cihazla
ölçülür?
Temperatur
hansı cihazla
ölçülür?
Şəkil 1
M: Vaxt hansı cihazla ölçülür?
Ş: Saatla ölçülür.
M: Həcm hansı cihazla ölçülür?
Ş: Həcm menzurka ilə ölçülür.
M: Əyri xəttlərin uzunluğu hansı cihazla ölçülür?
Ş: Kurvimetrlə.
M: Cisimlərin daxili və xarici ölçüləri hansı cihazla ölçülür?
Ş: Ştangenpərgarla ölçülür.
M: Təzyiq hansı cihazla ölçülür?
Ş: Təzyiqölçənlə ölçülür.
M: Təkərin fırlanmasına görə gedilən yolun uzunluğu hansı cihazla ölçülür?
Ş: Odometrlə ölçülür.
M: Ötən ən qısa vaxt hansı cihazla ölçülür?
Ş: Saniyəölçənlə ölçülür.
M: Temperatur hansı cihazla ölçülür?
Ş: Termometrlə ölçülür.
M: Dəftərin uzunluğu hansı cihazla ölçülür?
Ş: Dəftərin uzunluğu xətkeşlə ölçülür.
M: Şəkərin kütləsi hansı cihazla ölçülür?
Ş: Şəkərin kütləsi tərəzi ilə ölçülür.
M: Maşının hərəkət sürəti hansı cihazla ölçülür?
Ş: Maşının hərəkət sürəti spidometrlə ölçülür.
M: Tərəzinin hansı növləri var?
Ş: Tərəzinin mexaniki və elektron növləri var. Elektron tərəzi daha dəqiq olur.
M: Bu cihazların hamısının üzərində bir hissə vardır. O nədir?
Ş: Bu cihazların hamısının üstündə bir hissə şkala vardır.
M: Fiziki kəmiyyətin ölçülməsində cihazların şkalasında nələri bilmək lazımdır?
Ş: Şkalanın ölçü həddini və bir bölgüsünün qiymətini bilmək lazımdır.
M: Xətkeşin bir bölgüsünün qiyməti necə təyin edilir?
Ş: Bunun üçün xətkeşin şkalasında ixtiyarı iki ən yaxın a və b cizgiləri qeyd edib,
onların fərqini hesablayıb həmin cizgilər arasındakı bölgülərin n sayına bölür:
M: Kitabınızda səh.30da menzurka, termometr və üç xətkeş təsvir olunmuşdur. Bu
cihazların ölçü həddi və bir bölgüsünün qiyməti nə qədərdir?
Ş: Bu cihazların ölçmə həddi:menzurka 250 ml, termometrdə 50°C, I xətkeşdə 4
sm, II xətkeçdə 40 sm, III xətkeşdə 25 smdir; bir bölgüsünün qiyməti: menzurkada
5 ml, termometrdə 5°C, I xətkeşdə 0,1 sm, II xətkeşdə 2 sm, III xətkeşdə 1 smdir.
M: Cihaz xətası nəyə deyilir?
Ş: Cihazın şkalasının bir bölgüsünün qiymətinin yarısına cihaz xətası deyilir.
Noutbukdan istifadə edib ölçü cihazları nümayiş edir.
İndi də gəlin kiçik sualların yerində cavabları yazaq (şəkil.2).
M: Bütün bunlar birlikdə nə adlanırlar?
Ş: Bütün bunlar birlikdə “ Ölçü cihazları” adlanır.
Şəkil 2
Sinfin
uzunluğu
hansı cihazla
ölçülür?
Qüvvə hansı
cihazla
ölçülür?
Vaxt hansı
cihazla
ölçülür?
?
Ruletka
Dinamometr
Saat
Saniyəölçən
Odometr
Təzyiqölçən
Ötən vaxt
hansı cihazla
ölçülür?
Təkərin
fırlanmasına
görə yolun
uzunluğu
hansı cihazla
ölçülür?
Təzyiq hansı
cihazla
ölçülür?
Tərəzi
Xətkeş
Termometr
Menzurka
Kurvimetr
Ştangenpərgar
Həcm hansı
cihazla
ölçülür?
Əyri xətlərin
uzunluğu
hansı cihazla
ölçülür?
Cisimlərin
daxili və
xarici ölçüləri
hansı cihazla
ölçülür?
Şəkərin
kütləsi hansı
cihazla
ölçülür?
Dəftərin
uzunluğu
hansı cihazla
ölçülür?
Temperatur
hansı cihazla
ölçülür?
M: Demək, bugünkü dərsimiz “Ölçü cihazları” olur. Onda, böyük sual işarəsinin
altında “Ölçü cihazları” olmalıdır (şək.3).
Tədqiqat sualı:
Biz ölçü cihazları nə üçün öyrənirik?
Bu cihazlardan istifadə edərkən nəyi bilmək lazımdır?
Cihazın ölçmə həddini necə təyin edirik?
Cihazın şkalasındakı bir bölgüsünün qiyməti necə təyin olunur?
3. Tədqiqatın aparılması – 10 dəq.
Şəkil 3
Sinfin
uzunluğu
hansı cihazla
ölçülür?
Qüvvə hansı
cihazla
ölçülür?
Vaxt hansı
cihazla
ölçülür?
Ölçü
cihazları
Ruletka
Dinamometr
Saat
Saniyəölçən
Odometr
Təzyiqölçən
Ötən vaxt
hansı cihazla
ölçülür?
Təkərin
fırlanmasına
görə yolun
uzunluğu
hansı cihazla
ölçülür?
Təzyiq hansı
cihazla
ölçülür?
Tərəzi
Xətkeş
Termometr
Menzurka
Kurvimetr
Ştangenpərgar
Həcm hansı
cihazla
ölçülür?
Əyri xətlərin
uzunluğu
hansı cihazla
ölçülür?
Cisimlərin
daxili və
xarici ölçüləri
hansı cihazla
ölçülür?
Şəkərin
kütləsi hansı
cihazla
ölçülür?
Dəftərin
uzunluğu
hansı cihazla
ölçülür?
Temperatur
hansı cihazla
ölçülür?
Şagirdlər 4 kiçik qruplara (“İstilik”, “Elektrik”, “Maqnit” və “İşıq”) bölünür. Hər
qrupun şagirdləri tədqiqat sualı əsasında axtarış aparır, fikirləşir, verilmiş
tapşırıqlar icra edilir və iş vərəqlərində müvafiq qeydlər aparılır.
1. “İstilik” qrupu: Cisim, elektron və mexaniki tərəzi ilə çəki daşı dəstindən
istifadə edib, cismin kütləsini təyin edin.
2. “Elektrik” qrupu: İçərisində su olan qab, termometrdən istifadə edib, verilmiş
suyun temperaturunu ölçün.
3. “Maqnit” qrupu: Su və menzurka verilir. Verilmiş menzurkadan istifadə edib
suyun həcmini təyin edin.
4. “İşıq” qrupu: Ruletka və xətkeş verilmişdir. Onlardan istifadə edib fizika
kitabının və sinif otağının uzunluğunu təyin edin.
4.İnformasiya mübadiləsi – 5 dəq.
Kiçik qrupun üzvləri öz aralarında informasiya mübadiləsi aparır və gəldikləri
nəticəni işçi vərəqlərində qeyd edirlər.
5.İnformasiya müzakirəsi – 5 dəq.
İnformasiya müzakirəsi zamanı aşağıdakı suallar verilir:
M: Temperatur hansı cihazla ölçülür?
Ş: Temperatur termometrlə ölçülür.
M: Cismin kütləsi hansı cihazla ölçülür?
Ş: Cismin kütləsi tərəzi adlanan cihazla ölçülür.
M: Təzyiqi ölçmək üçün hansı cihazdan istifadə edilir?
Ş: Təzyiqi ölçmək üçün təzyiqölçəndən istifadə edilir.
M: Xəritədə olan əyri xətlərin (yolların, çayların) uzunluğu hansı cihazla ölçülür?
Ş: Xəritədə olan əyri xətlərin uzunluğu kurvimetrlə ölçülür.
M: Təkərlərin fırlanması nəticəsində gedilən yolun uzunluğu hansı cihazla ölçülür?
Ş: Təkərlərin fırlanması nəticəsində gedilən yolun uzunluğu odometrlə ölçülür.
M: Mayelərin həcmləri hansı cihazla ölçülür?
Ş: Mayelərin həcmləri menzurka ilə ölçülür.
M: Kitab və ya dəftərin uzunluğu hansı cihazla ölçülür?
Ş: Kitab və ya dəftərin uzunluğu xətkeşlə ölçülür.
Şəkil 4
M: Sinfin uzunluğu və eni hansı cihazla ölçülür?
Ş: Sinfin uzunluğu və eni ruletka ilə ölçülür.
M: Maşının hərəkət sürəti hansı cihazla ölçülür?
Ş: Maşının hərəkət sürəti spidometrlə ölçülür.
M: Qüvvəni ölçmək üçün hansı cihazdan istifadə edilir?
Ş: Qüvvəni ölçmək üçün dinamometrdən istifadə edilir.
M: I xətkeşin bir bölgüsünün qiyməti nə qədərdir?
Ş: I xətkeşin bir bölgüsünün qiyməti 1 mm və ya 0,1 smdir.
M: II xətkeşin bir bölgüsünün qiyməti neçə smdir?
Ş: II xətkeşin bir bölgüsünün qiyməti 2 smdir.
M: III xətkeşin bir bölgüsünün qiyməti neçə smdir?
Ş: III xətkeşin bir bölgüsünün qiyməti 1 smdir.
6. Müqayisə, ümumiləşdirmə və nəticə 5 dəq.
Bu məqsədlə aşağıdakı sualları verirəm:
M: Bu günkü dərsimiz nə oldu?
Ş: Bu günkü dərsimiz “Ölçü cihazları” oldu.
M: Hansı ölçü cihazları tanıyırsınız ?
Ş: Xətkeş, ruletka, menzurka, tərəzi, saat, termometr, təzyiqölçən, kurvimetr,
ştangenpərgar, odometr, saniyəölçən, ölçü lenti, bölgülü qab (şəkil 4)
M: Müasir dövrdə fiziki kəmiyyətlərin ölçülməsində dəqiqliyi artırmaq məqsədilə
hansı cihazlardan istifadə edilir?
Ş: Müasir
dövrdə
şkalaları rəqəmlə əvəz edilən elektron cihazlardan istifadə edilir.
Beləliklə, nə öyrəndiniz?
Fiziki kəmiyyətlərin qiymətləri ölçü cihazları vasitəsilə təyin edilir. Bütün ölçü
cihazların şkalası vardır. Ölçü cihazlarından istifadə edərkən onun bir bölgüsünün
qiymətini təyin etmək vacibdir. Cisimlərin həcmi menzurka, temperaturu
termometrlə, uzunluğu xətkeşlə, kütləsi tərəzi vasitəsilə ölçülür.
Səhifə 29da iki termometr şəkli verilmişdir. Birinci termometrdə ölçmə həddi
50°C, ikinci termometrin ölçmə həddi 80°Cdir. Ölçü nəticəsində birinci termometr
26°C, ikinci termometr 23°C göstərir. Birinci termometrin bir bölgüsünün qiyməti
1°C, ikinci termometrin bir bölgüsünün qiyməti 2°Cdir. Karandaşın uzunluğu 13,7
smlə 13,8 sm arasında olur. Yəni: 13,7 sm<l<13,8 sm.
Səhifə 32də iki müxtəlif xətkeşlə tirciklərin ölçülməsi təsvir olunmuşdur. Məlum
olur ki, a cisminin uzunluğu 42 mm, b cisminin uzunluğu 42,5 mmdir.
7. Yaradıcı tətbiqetmə 6 dəq.
Sizə aşağıdakı məqsədlər üçün cihazlar almaq lazımdır. Hansını seçərdiniz?
-
Otağınızın temperaturunu ölçmək üçün:
A) saat, B) termometr, C) xətkeş, D) tərəzi, E) menzurka.
-
Cismin uzunluğunu ölçmək üçün:
A) saat, B) termometr, C) xətkeş, D) tərəzi, E) menzurka.
-
Zamanı ölçmək üçün:
A) saat, B) termometr, C) xətkeş, D) tərəzi, E) menzurka.
-
Həcmi ölçmək üçün:
A) saat, B) termometr, C) xətkeş, D) tərəzi, E) menzurka.
8. Qiymətləndirmə və refleksiya – 5 dəq.
İş vərəqləri toplayıb, təhlil edir və qrupları aşağıdakı kimi qiymətləndirirəm:
Kiçik qruplar
Meyarlar
“İstilik”
qrupu
“Elektrik”
qrupu
“Maqnit”
qrupu
“İşıq”
qrupu
Ölçü cihazları tanıyır
*****
*****
*****
****
Ölçü cihazlarından istifadə
etməyi bacarır
*****
*****
*****
****
Ölçü cihazların bir bölgüsünün
qiymətini təyin etməyi bacarır
*****
*****
****
***
Ölçü cihazlarını tətbiq etməyi
bacarırlar
*****
*****
****
****
9. Evə tapşırıq – 2 dəq.
Fizika 6da “Ölçü cihazları” öyrənmək, xətkeşdən istifadə edib iş stolunun
uzunluğu və enini, evdə işlədiyiniz otağın ölçülərini təyin edin və keçilənləri
təkrar edin.
Ədəbiyyat
1.
Abbasov Ə. Yeni kurikulumların səciyyəvi xüsusiyyətləri. “Kurikulum”
jurnalı, 2008, N1
2.
Əhmədov A., Abbasov Ə. Kurikulumların hazırlanması və tətbiqi
məsələləri. Bakı, “Kövsər” nəşriyyatı, 2008
3.
Murquzov M., Abdurazaqov R., Əliyev R. Fizika-6, B.2013
Shukur Alizada
Professsor of ASPU
Teaching of “Measurement instruments” subject from Physics on curriculum in
the 6
th
grade.
The article deals with the method of teaching of “Measurement instruments”
subject from Physics on curriculum.
Шукюр Ализаде
Проф. АГПУ
Преподавание темы «Измерительные приборы» по физике в 6-ом классе
посредством курикулума.
В статье изложена методика преподавания по теме «Измерительные
приборы» посредством курикулума.
Dostları ilə paylaş: |