Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə?

---

1
AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURİYYƏTİ - 95
22 il sonra
 
Sovet mirası: 
inkar yoxsa güclənmə?
Milli və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzi

---

MİLLİ VƏ BEYNƏLXALQ ARAŞDIRMALAR MƏRKƏZİ (MBAM)
22 IL SONRA SOVET MIRASI: INKAR YOXSA GÜCLƏNMƏ?
Bakı, Qanun Nəşriyyatı 2013,  224 səhifə, 400 tiraj
Elmi redaktor:    
Leyla Əliyeva
Tərcümə edənlər:  
Sevinc Hüseynova
 
 
 
Mehriban Vəzir
 
 
 
Ceyhun Vəliyev
Üz qapağının dizaynı: 
Fəxriyyə Məmmədova
ISBN 978-9952-26-410-4
© Qanun Nəşriyyatı, 2013
© CNIS, 2013
Qanun Nəşriyyatı
Bakı, AZ 1102, Tbilisi pros., II Alatava 9
Tel.: [phone]
Mob.: [phone]
e-mail: [e-mail]
www.qanun.az
2

---

MÜNDƏRİCAT
Giriş ....................................................................................... 5
1-ci hissə.
Postsovet təfəkkürünün durulması: 
liberalizm və münaqişələrin həlli
Leyla Əliyeva. Postsovet təfəkkürünün 
sərhədlərinin genişləndirilməsi: liberalizm və 
konfliktlərin həlli .................................................................... 12
Giya Nodia. Liberalizmin ziddiyyət kəsb edən 
tərəfləri: sülhsevərlilik və konfliktlərə meyllilik....................... 25
Rəhman Bədəlov. Liberalizm və maarifçilik: 
Azərbaycan kontekstində konfliktlərin nizamlanması  .......... 42
Nikolay Rozov. Rusiya tarixinin mərhələləri, 
demokratikləşmənin çətinlikləri və postsovet 
məkanında konfliktlərin həlli şərtləri...................................... 65
Əli Abasov. Liberalizm və konflikt ........................................ 74
2-ci hissə.
Siyasi partiyalar və seçkilər neftlə zəngin
postsovet ölkələrində: ”müqavilə”
demokratiyasının qarşısını almaq mümkündürmü?
Leyla Əliyeva. Postsovet Azərbaycanında siyasi 
partiyaların və seçkilərin xüsusiyyətləri ................................ 92

---

Iqor Mintusov. Xəzəryanı dövlətlərdə seçkilər və siyasi 
rəqabət: “suveren demokratiya” və “suveren monarxiya”  
fəzaları arasında ................................................................. 109
Viktor Kovtunovski. Qazaxıstanda siyasi partiyalar 
və seçkilər........................................................................... 119
Anar Məmmədli. Postsovet Azərbaycanında 
seçkilər (1991-2010-cu illər)  .............................................. 132
3-cü Hissə.
Postsovet məkanında siyasi və iqtisadi hakimiyyətin
birləşməsinin qarşısını necə almaq olar:
yerli və beynəlxalq təcrübədən nümunələr
Çarls H. Ferbenks Jr. Siyasi və iqtisadi hakimiyyətin 
birləşməsi: səbəbləri və həlli yolları .................................... 150
Ramazan Gözən. Türkiyənin siyasi və iqtisadi 
transformasiyası: realist və natamam Sovet 
modelindən liberal modelə doğru ....................................... 168
Toğrul Cuvarlı. Postsovet siyasi reallıqlar və
kapital: Azərbaycan təcrübəsi ............................................. 194

---

GIRIŞ
Bu kitab 2012-2013-cü illərdə bakıda keçirilən Milli və Bey-
nəlxalq  Tədqiqatlar  Mərkəzinin  Azərbaycan  Demokratik  Res-
pub l ikasının 95 illiyinə (1918-1920) həsr olunmuş 3 dəyirmi ma-
sa  sının  nəticəsidir.  Bu  konfransların  ən  müxtəlif  mövzularına 
baxmayaraq fikrimizcə 22 il müstəqillik ərzində postsovet cə miy-
yətində  təkamülün  əsas  aspektlərini  əhatə  edir.  Bu  kitabın  ob-
yekti kimi sovet irsinin yeni sistemlərin aparılması və aktual təh-
lükəsizlik  problemlərinin  həllinin  ləngidən  universal  faktlar  kimi 
çıxış edən dayanıqlı aspektlər seçilmişdir.
90-cı illərin əvvəlində ilk postsovet ölkələri olan Qara Dənzi 
və Xəzər regionunun elitasının məqsəd və görüşləri demək olar 
ki, identik idi – avtoritar totolitar sovet sistemində demokratik sis
-
temə, iqtisadiyyatda administrativ əmr idarəçiliyindən - azad ba-
zara keçid.
Mili elita qarşısında Konstitusiya ilə möhkəmlənmiş qanunun 
aliliyi, demokratiya və insan haqlarına əsaslanan yeni siyasi sis-
temin institutlarını qurmaq kimi mürəkkəb məsələ dururdu. Bu si-
yasi məsələləri bir qayda olaraq mürəkkəb geosiyasi şəraitdə həll 
etmək mümkün olurdu və ölkələrdən bir çoxu həm daxili həm də 
xarici etnik və siyasi konfliktləri həll etmək kimi məcburiyyətindən 
qalmışdılar.
22  illik  müstəqillikdən  sonra  bir  çox  ölkələrin  vəziyyətini  ic-
mal  edərək  qeyd  etmək  olar  ki,  onların  heç  də  hamisi  bu  yol-
da qoyulan əsas əngəlləri dəf edə bilmədilər və yeni cəmiyyətin 
qurulmasi  üçün  əsas  məqsədləri  həqiqətən  həyata  keçirə 
bilmədilər. Bəzi ölkələr məsələn Azərbaycan Avropa və regional 
təhlükəsizlikdə vacib rol oynayaraq öz müstəqilliyini konsolidasi-
ya edə bildirlər, lakin bu zaman təhlükəsizliyin ən vacib və başlı-
ca məsələsi olan Qarabağ konfiliktini həll edə bilmədilər. Bundan 
başqa  1993-cü  ildən  sonra  demokratiya  göstəriciləri  dayanıqlı 

---

22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə?
6
olaraq pisləşərək Freedom Hausun reytinqinə görə ölkəni 90-cı 
illərin qismən demokratik ölkələr kateqoriyasına saldı. Hərçənd 
ki, “post inqilabı ölkələr” – Ukrayna və Gürcüstan avtoritarizmin 
bəzi  mirasından  qurtula  bildi.  Lakin  təsisatların  qurulmasında 
dayanıqlı  deyil  Ukraynada  isə  son  illər  demokratik  təsisatların 
qurulmasında reqress müşahidə olunur. Xüsusi kateqoriyanı iq-
tisadiyyatı  yanacaqdan  asılı  ölkələr  təşkil  edir.  Qaradəniz  regi-
onunda yalnız bir belə ölkə Azərbaycan var, lakin onu digər ox-
şar  iqtisadiyyatı  olan  ölkələrlə  müqayisəsi  –  Xəzəryanı  Rusiya 
və  Qazaxıstan  onun  problemini  daha  dərindən  başa  düşməyə 
imkan verir. Bizim postsovet məkanında konfiliktlərin analizində 
başlıcası  xarici  siyasi  və  ya  geopolitik  kauzal  faktorlar  fokusu-
nun  daxili  –  sosial  problemlər  transformasiyası  və  tə si satların 
qurulması  faktoru  ilə  dəyişməsidir.  Bu  yanaşmanın  təd qi qi  va-
cibliyi, harada ki, bir tərəfdən daxili siyasət dinamikası ilə əlaqə 
digər  tərəfdən  xarici  siyasət  20  illik  praktiki  konfliktin  həllinin 
nəticəsiz    cəhdlərindən,  avtoritarizmin  konsolodasiyası  indi 
populyar  olan  balanslaşdırılmış  siyasətdən  qaynaqlanır.  Bü-
tün  bunlar  isə  böyük  investisiyaların  daxil  olmasına  və Avropa 
məkanına inteqrasiya üçün dövlət layihələrinin olmasına rəğmən 
baş  verir.  Kitabda  3  konfransın  müvafiq  mövzularına  uyğun  3 
məna bölümü var və 3 keçid dövrü üçün tənqidi aspektli – sosi-
al transformasiya (liberalizm) və konfiliktlərin həlli  neftlə zəngin 
ölkələrdə  siyasi  partiyalar  və  seçkilər  və  postsovet  məkanında 
iqtisadiyyatın və siyasi hakimiyyətin birləşməsi bölümü var. Et-
nik ərazi münaqişələrinin həllində azacıq irəliləyiş bu həllə təsir 
edən  səbəb  və  faktorların  analizinə  baxmayaraq  məcbur  edir. 
Münaqişə  olan  ölkələrin  özündə  konfliktlərin  interpretasiyası 
geopolitik yanaşmadır. Konfliktlərə xarici faktorların təsirini kiçil-
dmədən  konfliktləri  böyük  ölkələrin  geosiyasi  maraqlarına  uy-
ğun  suiqəsd  kimi  izah  etmək  sovet  təfəkkürünün  izharı  olaraq 
ha disənin  əslində  daxili  faktorların  səbəbindən  baş  verməsinə 
rəğ mən  həmişə  xarici  düşmən  axtarmaq  cəhdidir.  Əslində  isə 
dəs təklənən  stabillik,  məsələn,  Qarabağ  münaqişəsində  oldu-

---