Somoniylar hukmdorlar for tilida ijod qilgan Rudakiy,Balʼamiy va Daqiqiyga homiylik qilib, fors madaniyatini tikladilar

Somoniylar hukmdorlar for tilida ijod qilgan Rudakiy,Balʼamiy va Daqiqiyga homiylik qilib, fors madaniyatini tikladilar. 9-asrda Qurʼon birinchi marta fors tiliga toʻliq tarjima qilinganidan soʻng Somoniylar saltanati ostidagi aholi sezilarli darajada islomni qabul qila boshladi. Somoniylar imperiyasida arab adabiyoti va ilm-fani gullab-yashnaganiga qaramay, uning Bag‘doddan uzoqligi Somoniylarga yangi fors tili va madaniyatining qayta tiklanishida hal qiluvchi element bo‘lgan.

Garchi zardushtiylar aholisi ilgari Abbosiylar xalifaligi tomonidan ta’qib ostida bo’lgan bo’lsa, Al-Masudiy yozib qoldirgan ma’lumotga koʻra, Somoniylar imperiyasida hali ham zardushtiylar tomonidan eʼzozlanayotgan olovli ibodatxonalar mavjud edi. Somoniylar sunniy islomga e'tiqod qilishlariga qaramay, ular zardushtiylar aholisiga avvalgi imperiyalarga qaraganda ancha bag'rikengroq edilar..
9—10-asrlarda adabiyotda, asosan, sheʼriyatda katta oʻsish kuzatildi. Aynan Somoniylar davrida Fors adabiyoti Movarounnahrda paydo bo‘lib, rasman tan olingan. Shunday qilib, islomiy yangi fors adabiyotining rivojlanishi forslarning vatani Eron o'rniga Movaronunaron va Xurosonda boshlandi. Somoniylar davrining eng mashhur shoirlari Rudakiy, Daqiqiy va Firdavsiy edi.
Fors tili eng koʻp maʼqul boʻlgan til boʻlsa-da, arab tili yuqori mavqega ega boʻlishda davom etdi va Somoniylar oilasi aʼzolari orasida haligacha mashhur edi.[58] Masalan, at-Sa’alibiy “Yatimat al-dahr” (“Betakror marvarid”) nomli arab antologiyasini yozgan. Antologiyaning to‘rtinchi bo‘limida Somoniylar davrida yashagan shoirlar haqida batafsil ma’lumot berilgan. Shuningdek, Xorazm shoirlari asosan arab tilida ijod qilganliklari qayd etilgan.

Fors mumtoz sheʼriyatining tan olingan asoschisi va buyuk idrok egasi Rudakiy boʻlib, bugungi kunda Tojikistonning Panjakent tumaniga qarashli Panjrudak qishlogʻida tugʻilgan. Rudakiy oʻzining sheʼrlari, ovozi va chang (arfaga oʻxshash Eron cholgʻusi)ni qoʻllashdagi yuksak mahorati tufayli ilk yillaridayoq mashhur boʻlgan edi. U qisqa vaqt ichida Somoniylar saroyiga taklif qilindi va umrining oxirigacha shu yerda qoldi. Uning 2000 misradan kam she’rlari saqlanib qolgan, lekin uning buyuk she’riy mahoratini isbotlash uchun yetarli – u o‘rta asrlar fors she’riyatining har bir asosiy bayt shaklini: matnaviy, qasida, g‘azal va ruboiylarn chuqur o’rgangan.