Shaxslararo munosabat psixodiagnostikasi Guruhdagi shaxslararo munosabatning tuzilishini organish

Shaxslararo munosabat psixodiagnostikasi
1.Guruhdagi shaxslararo munosabatning tuzilishini organish.
2.Shaxslararo munosabat tizimida shaxsning holatini organish.
3.Guruhdagi jipslikni organish.
4.Hamkorlik va guruhdagi ozlashtirganlik.
5. Sotsiometriya. Referentometriya. «Shaxsni guruhiy baholash». «Qadriyatlar birligi». «Q-saralash» (Q-sort) V. Stefansona.
6.Shaxslararo munosabat psixodiagnostikasi metodlari va metodikalari

Tayanch tushunchalar: shaxslararo munosabatlar, simpatiya, muloqot, kommunikatsiya, kinestetika, paralingvistika, ekstrolingvistika, proksemika, muloqotning interaktiv tomoni, ijtimoiy nazorat, muloqotning perseptiv tomoni, identefikatsiya , refleksiya, stereotiplashtirish.

Shaxslararo munosabatlar bu obyektiv tarzda boshdan kechiriladigan, turli darajada anglanadigan insonlar ortasidagi ozaro aloqalardir. N.N.Obozov fikriga kora, shaxslararo munosabatlar asosini ozarо ta’sirga kiruvchi insonlarning emotsional holati va ulaming psixologik xususiyatlari tashkil etadi. Shaxslararo munosabatlaming
rivoji jins, yosh, milliy xususiyatlar va boshqa ko‘pgina omillar bilan belgilanadi. V.N.Drujinin fikricha, ayollarda muloqot doirasi erkaklarga nisbatan torroq. Shaxslararo muloqotda ular o'zini namoyon qilish, ozlari haqida boshqalarga informatsiya berish ehtiyojini his qiladilar. Ayollar uchun shaxslararo munosabatlarda ifodalanuvchi xususiyatiar ahamiyatli boisa, erkaklar uchun ish bilan bogiiq xislatlar muhimroq hisoblanadi. Ish yuzasidan boladigan munosabatlar guruh tarkibi bilan birga
hujjatlarda qayd etiladi. Shaxsiy munosabatlar esa simpatiya, bogliqlik, dostlik,
ortoqlik, antipatiya asosida vujudga keladi.
Shaxslararo munosabatlar ozining dinamikasiga ega:
Tarkib topadi;
Mustahkamlanadi;
Muayyan choqqiga ko'tariladi;
Susayadi yoki tugallanadi.
Shaxslararo munosabatlar darajalari:
Simpatiya,antipatiya asosida vujudga keluvchi munosabatlar.
.Ish yoki oqish yuzasidan boiadigan ozaro munosabatlar.
Insoniy munosabatlar yoki chuqur, ishonchga asoslangan
ozaro munosabatlar.
Simpatiya (grekcha sympatheia - ichki tortish, yoqimlilik) - bu boshqa kishilarga nisbatan barqaror ijobiy munosabat boiib, xushmuomalilik,samimiylik kabi muloqotga undovchi xususiyat- Iarda namoyon boiadi va diqqat-etiborlilik,yordam ko'rsatishga
intilishda (altruizm) ifodalanadi. Kovalev A.G. tarificha, simpatiya - insonning boshqa kishiga unchalik anglanmagan munosabati va moyilligi. Simpatiya yuzaga kelish sabablari:
1.Anglangan - qarash, goya, qadriyatlar, qiziqishlar, manaviy
ideallar birligi. -≫■
2.Kam darajada anglangan - tashqi jozibadorlik,xarakter
xislatlari, xulq-atvor manerasi.
Shaxslararo munosabatlar muloqot vositasida amalgaoshiriladi.
Muloqot - bu ikki yoki undan ortiq kishilaming o‘zaro ta’siri, ular o‘rtasida bilish yoki affektiv baholash xarakteridagi axborot almashinishdir. Muloqot kop qirrali, murakkab jarayon boiganligi sababli uning tuzilishida 3 ta tomonni farqlash mumkin. Bular:>Muloqotning kommunikativ toraoni;
>Muloqotning interaktiv tomoni;
>Muloqotning perseptiv tomoni.
Kommunikatsiya - inglizcha so’z boiib, xabar qilish, aytish ma’nosini anglatadi. Kommunikatsiya insonlar o'rtasidagi tasavvur, fikr, his-tuyg￡u,kayfiyat almashinuvidan iborat boiib, ulaming o‘zaro ta’siri orqali amalga oshiriladi. Kommunikator - axborot beruvchi.
Retsipiyent - axborotni qabul qiluvchi.
Muloqot jarayonida kommunikator va retsipiyent navbatmanavbat o‘rin almashadilar.
Kommunikatsiya verbal va noverbal vositalar yordamida amalga oshiriladi.
Verbal kommunikatsiya - nutqiy.
Noverbal kommunikatsiya - imo-ishora, mimika, pantomimika, y’ani belgilaming optiko-kinetik tizimi; intonatsiya, pauza kabi vosita va usullar yordamida amalga oshiriladi.
Noverbal kommunikatsiya shakllari:
1 .Kinestetika — tana,qoi harakatlari (jestikulyatsiya), mimika, pantomimika.
2.Paralingvistika - bu ovoz tembri,diapazoni, tonalligi.
3 .Ekstrolingvistika - nutq tempi, pauzalar, tomoq qirish, yig‘lash, kulgi va h.k.
4.Proksemika - muloqotni vaqt va fazoviy jihatdan tashkil etilish sohasi.
MeSoqotuing interaktiv tomoni - bu insoniarning muloqot jarayonida bir-birlariga o‘zaro ta ’sir etishidir.
≫Muloqot va birgalikdagi faoliyat ijtimoiy nazorat sharoitlarida amalga oshiriladi.
≫Ijtimoiy nazorat esa ijtimoiy normalar - jamiyatda qabul qilingan,kishilaming o'zaro ta’sir va munosabatlarini tartibga soluvchi xulq-atvor namunalari asosida olib boriladi.
ijtimoiy nazorat mexanizmlari:
•Ma’qullamaslik.
• Aybiash.
• Jazoiash.
Muloqotning perseptiv tomoni - bu muloqot jarayonida ozaro bir-birini tushunish va bir-birini idrok qilish. 0 zaro bir-birini idrok etishning mexanizmlari:
Mdentifikatsiya.
>Refleksiya.
> Stereotiplashtirish.
Identifikatsiya - bu insonning ozini boshqa insonga, guruhga oxshatishidir.
Refleksiya - bu insonnig muloqotdagi sheriklari uni qanday idrok etishli va shunga qarab oz xatti-harakatini togrilash. Stereotiplashtirish- xulq-atvor shakllarini tasniflash va ularning sabablarini avva! malum bolgan, yani ijtiraoiy stereotipga
javob beruvchi holatlarga kiritish orqali tahlil qilishdir. Shaxslararo munosabatlar psixodiagnostikasida qollaniladlgaa metodlar:
Sotsiometriya
RSorovnomalar (T.Liri metodikasi,Tomas metodikasi) Proyektiv metodikalar (Oila rasmi, Rene Jil metodikasi).Sotsiometriya metodi. Ushbu metod shaxslararo munosabatlarda guruh azolarining egailagan mavqeini aniqlash imkonini beradi. Sotsiometriya metodining asoschisi J.Moreno hisoblanadi (1934 yilda taklif etilgan). Sotsiometrik tahlil malumotlari shaxsning guruhda tutgan orni, guruhdagi shaxslararo munosabatlar xususiyatlari, guruh lideri, (guruhning tan olingan sardori), guruh yulduzlari, guruh azolarining guruhdagi mavqei, guruhning yakkalanib qolgan azosini aniqlashrimkonini beradi. Sotsiometriya metodikasi quyidagi maqsadlarda foydalaniladi:
Guruhdagi jipslik yoki tarqoqlikni aniqlash;
Guruh azolari orasidagi simpatiya va antipatiyani aniqlash;
Guruhdagi norasmiy liderlar va yakkalanib qolganlami aniqlash.
Guruh azolarining ozaro munosabatlaridagi mavqeini (statuslari)ni aniqlash.
TJLiri metodikasi. Ushbu metodika shaxsning atrofdagilarga munosabat turlarini aniqlashga moijallangan. Mazkur metodika 1954 yiii T.Liri, G.Leforj, R.Sazeklar tomonidan shaxslararo munosabatlarni organish uchun ishlab chiqilgan. T.Liri metodikasi shaxslararo munosabatlar psixodiagnostikasi uchun qyfay boiib, ushbu metodika orqali sinaluvchining shaxslararo munosabatlardagi pozitsiyadan ozini ozi baholashi, ozidan qoniqmaslik, shaxslararo munosabatdagi kutilmalami yoritish uchun qoilaniladi.
Metodika bir necha modifikatsiyaga ega. Liri metodikasining ruscha modifikatsiyasini Y.A.Reshetnya va G.S.Vasilchenko ishlab chiqqan. Mazkur metodikaning ozbekcha modifikatsiyasini psixolog olimlar E.G.Goziyev va R.Y.Toshimovlar yaratgan. K.N.Tomas sfeaxs $o6rovnomasL Ushbu metodika turli nizoli vaziyatlarda shaxsning ozini qanday tutishini aniqlashga moijallangan. Metodika yordamida quyidagi xulq-atvor shakllari aiqlanadi:
1. Hamkorlik.
2.Raqobatga moyillik.
3-Murosaga tayyorlik.
4.Nizolardan qochish.
5 .Keskinlashtirishga intilish.
SINDIKAT METODI

Sindikat (yunoncha birgalikda harakat qilish, maslak-1 ! doshlarim) metodi talabalarda mavzuni ijodiy o'rganish, nazariy j bilimlarni umumlashtirish, tizimlash asosida fikrni qisqa va aniq !

bayon qilish qobiliyatini tarbiyalashga xizmat qiladi.
Har bir guruh yagona topshiriqni 3 xil variantda hal etishi lozim.
Masalan, organilayotgan mavzu mohiyatini 1 -guruh sxema, 2- guruh klaster, 3-guruh esa jadva! tarzida ochib berishi kerak.
Guruhlar topshiriqni bajarib boiishgach, ular tomonidan taqdim etilgan yechimlar jamoa tomonidan muhokama qilinadi.