N.Nəcəfova Qarsda anadan olmuş, 1908-ci ildə Bakıda
Tağiyevin rus-müsəlman qız məktəbini bitirdikdən , sonra
İrəvanda
H.Nərimanbəyovun
məktəbində
ilk
müəllimlik
V
fəaliyyətinə başlayaraq, buradaca qız məktəbi təşkil etmişdi.
1912-ci ildə ailəsi ilə Naxçıvana köçən N .Nəcəfova həmin il
burada qız məktəbinin təşkilinə nail olur. Həmin dövrlərdə Nazlı
xanım ruhanilərin, mövhumatçıların hədə-qorxularına rast gəlsə
də, qadınların azadlığı və maariflənməsi uğrunda mübarizədən əl
çəkmir. 1917-ci ildə Rəşid Əfəndiyevdən sonra N.Nəcəfova
Naxçıvan türk-qız məktəbinə müdir təyin edilmiş və 1920-ci
ilədək orada işləmişdir [86, s. 26]., Onun açdığı qız ■
məktəbini
mövhumatçılar, dəfələrlə bağlamaq1 istəsələr də, Naxçıvanın
tərəqqipərvər. ziyalılarının5
,' xüsusən N.Nəcəfovun yaxından
köməyi ilə öz pedaqoci fəaliyyətini davam etdirə bilmişdi. (Bu
barədə ətraflı II fəsildə).
N.Nəcəfovanm məktəbində təhsil almış bir çox qızlar -
G.Kəngərli,
D.Sultanova,
B.Naxçıvanskaya,
S.Sultanova,
X.Vəzirova, F.Şeyxova ^ә b. sonralar Naxçıvanda qadın
hərəkatının öncüllərindən oldular və bölgədə q ad ın 1
təhsilinin
inkişafında mühüm xidmətlər göstərdilər.
,
Naxçıvan qadınlarının maariflənməsində mühüm rol oynamış
şəxslərdən biri də Xədicə Səfərəliyeva (Cəfərova) idi. İlk təhsilini
Naxçıvanda alan, sonra isə Tağiyevin qız məktəbini bitirən
X.Səfərəliyeva bacısı Tərlan xanımla öz' ata evində iki otağ
ayıraraq, şəhər qızları üçün məktəb təşkil etmiş, dörd il ərzində
onlar 31 nəfər qız uşağına savad almağa kömək etmişdilər [129,
1990, 25 mart].
Sonralar Naxçıvanın qabaqcıl qadınlarından olan B:Kəngərli,
X.Mahmudova,
S.Novruzova, A.Kələntərli
ilk
təhsillərini
X.Səfərəliyevanın
qız
məktəbində
almış
və
Naxçıvanda
müəllimlik etmişlər.
.
’
XX əsrin ikinci onilliyi həm də Na'xçıvanda qadınlar arasında
mədəni-kütləvi tədbirlərin, ilk növbədə teatr tamaşalarının geniş
I
yayılması ilə əlamətdar oldu. Görkəmli Azərbaycan aktyoru
M.Əliyev öz xatirələrində yazırdı ki, 1910-cu illərdə heç bir yerdə
Azərbaycan qadınını teatrda görmədiyimiz halda, Naxçıvanda
qadınlar üçün gündüz tamaşaları göstərərkən salon həmişə qa-
I
23
ı
dmlarla dolu olardı [35, s. 49-50].
1911-ci ildə, ikinci dəfə Naxçıvana gələn Zülfüqar Hacıbəyov,
burada yerli truppanın köməyi ilə qadınların teatra həvəsini və
onların kişilərlə birgə tamaşaya baxmalarının çətinliyini nəzərə
alaraq, qadınlar üçün ayrıca tamaşalar göstərmişdi (əsasən
• •
U.Hacıbəyovun operettalarını) [51, s. 32]. O dövrdə azərbaycanlı
qadınların teatr tamaşalarında iştirakı mümkün olmadığından,
qadın rollarını kişilər (xüsusən Mirhəsən Mirişli və Heydər
Muradov) və rus, erməni qadınlar oynayırdı [51, s. 32].
12 noyabr 1917-ci, ildə Naxçıvan mədəniyyətinin tarixində
əlamətdar hadisə baş verdi. Məşhur müəllim və yazıçı Rəşid
Əfəndiyevin qız məktəbində yaradılmış dram dərnəyində
* N.Nəcəfova və R.Təhrpasibin köməyi ilə məhz qadınlar üçün
Ü.Hacıbəyovun «Arşm mal alan» musiqili komediyası göstərildi.
Rolları: Günəş Kəngərli (Əsgər), Dilbər Sultanova (Gülçöhrə),
Asya Məmmədəlieva (Süleyman), Bəyim Naxçıvanskaya (Asya),
Süsən Sultanova (Soltan bəy), Kövhər Kəngərli (Cahan xala),
Xanım Vəzirova (Vəli), Fatma Şeyxova (Telli) ifa edirdilər [51, s.
42]. Dərnək sonralar «Qonşu qonşu olarsa, kor qız da ərə gedər»
pyesini
göstərmişdi.
Naxçıvan
teatrının
sabiq
aktyoru
H.Muradov öz xatirələrində qeyd edir ki, qadınların dram
dərnəyinə o rəhbərjik edirdi. Tamaşalardan başqa qadınların
iştirakı ilə tez-tez müsamirələr təşkil olunmuşdu [132].
Beləliklə, Naxçıvanın qabaqcıl ziyalı və ictimai xadimlərinin
qadınların
hüquq
və
azadlıqları,
onların
savadlanması,
maariflənməsi
uğrunda
apardıqları
uzunmuddətli,
gərgin
mübarizə get-gedə öz bəhrəsini verir, naxçıvanlı qadınlar bütün
Azərbaycan qadınları kimi ictimai həyata, təhsilə, mədəniyyətə
doğru ilk kövrək addımlarını atırdılar. Bu dövrdə baş verən
ictimai-siyasi hadisələr,, qadınların maarifləndirilməsi, mədəni və
ictimai həyata atılması məqsədilə yuxanda göstərilən tədbirlər
sonralar Naxçıvanda qadınlar hərəkatının formalaşması üçün
sosial-siyasi və mənəvi zəmin yaratmış oldu. I
I
I I
i
1
I
2. Naxçıvan qadınlarının təhsil və mədəni səviyyəsinin artırılması
Azərbaycanda və onım'.qozalarında.*, o cümlədən Naxçıvanda
Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra qadınların həyatında yeni
bir dövr başladı. Bu dövrün başlıca xüsusiyyəti qadın məsələsinin
bolşevik - sovet ideologiyasına tabe etdirilməsi oldu.
Məlumdur ki, sovet hakimiyyətinin ilk illərində bolşeviklər
partiyasının ən stratcci
məqsədlərindən
biri
yeni
sovet
quruluşunu sosialist inqilabının ixracı yolu ilə digər ölkələrə
yaymaq və bununla da bütün dünyada sosializmin bərqərar
olmasına nail olmaqdan ibarət idi. Bolşevik reciminin ilk illərində
bu ideyanın gerçəkləşdiriliməsində kapitalist ziddiyyətlərinin
guya ən inkişaf etmiş Avropanın qabaqcıl ölkələrinə əsas önəm
verilirdisə, sonralar - 20-ci illərin ortalarında onlar ümidlərini
daha çox Şərq ölkələrinə bağlamağa başladılar. Xüsusən
Türkiyədə, İranda və b. ölkələrdə baş vermiş ictimai-siyasi
hadisələrdən sonra bu ümidlər daha da artmağa başladı.
Sovet reciminin bərqərar olduğu Şərq bölgələrində -
Azərbaycanda, Şimali Qafqazda, Orta Asiya respublikalarında
bolşeviklər «nümunəvi sovet quruluşu» yaratmaqla öz strateci
maraqlarını reallaşdırmağa çalışırdılar.
Bu istiqamətdə sovet hakimiyyətinin diqqət yetirdiyi əsas
məsələlərdən biri də qadın məsələsi, qadınların hüquq bərabərliyi
və sosial azadlığı məsələsi idi. Məhz bu strategiyapm tərkib
hissəsi kimi sovetlər Azərbaycanda qadın azadlığı • məsələsini
kommunist partiyası və sovet hökümətinin əsas fəaliyyət istiqa
mətlərindən biri hesab edirdilər.
Naxçıvana gəldikdə isə bu diyar o zamanki • siyasi
ədəbiyyatda, partiya mətbu orqanlarında «dinin və fanatizmin
dərin kök saldığı», Azərbaycanın mərkəzindən uzaq və İran ilə
həmhüdud olduğu üçün «mövhümat yuv.ası» kimi tanınırdı.
,Məhz regionun guya «feodal və islam qaydalarının tüğyan etdiyi»
İranın və Türkiyənin təsir dairəsində olması Naxçıvanda qadın
məsələsinin həllini sovet hakimiyyəti üçün böyük siyasi və
ideoloci vəzifəyə çevirmişdi.
Buna baxmayaraq, sovet hakimiyyətinin ilk illərində (1920-
22-ci illərdə) Naxçıvanda qadın məsələsinin həlli sahəsində'əsaslı
dönüş baş vermədi. Bunun əsas səbdblərindən biri bölgədə baş
. 2 5
'
I
Dostları ilə paylaş: |