i
I
.
...
1
•
inkişafına dair çıxışları Muxtar Respublikada elmin inkişafına
yeni güclü təkan verdi.
.
■
, , •
Azərbaycan MEA həqiqi üzvüı İ.Həbibbpylinin 1996-cı ildə
müdafiə etdiyi «Cəlil Məmmədquluzadə mühiti və müasirləri»
adlı doktorluq dissertasiyası [48] Naxçıvanda qadın hərəkatının
formalaşmasına tə'sir göstərən iqtisadi, siyasi, mədəni amilləri
üzə çıxartmaq baxımından qiymətli mənbədir. Dissertasiyada
XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində Naxçıvända mövcud olan
ədəbi-mədəni mühit, ictimai-siyasi vəziyyət, maarifçilik hərəkatı
elmi, şəkildə geniş təsvir1 edilmiş,, C.Məmmədquluzadənin
müasirləri olan bir çox maarifçi-demokrat xadimlərin, yazıçı və
publisistlərin (E.Sultanov, M.Kəngərli, M.Şaxtaxtlı və b.) qadın
məsələsi, qadın azadlığı və bərabərliyi, qızların təhsilinin
əhəmiyyəti barədə fikirləri öz əksini tapmışdır. Dissertasiya həm
də XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində Naxçıvanda qadın
təhsilinin təşəkkül tapmasını öyrənmək baxımından dəyərlidir.
Mövzuya aid problemlərin araşdırılmasında digər qiymətli
əsər İ.Hacıyevin Naxçıvan tarixinə həsr edilmiş doktorluq
dissertasiyasıdır [47]. Dissertasiya qadın hərəkatını şərtləndirən
tarixi-siyasi amilləri öyrənmək baxımındaln əvəzsiz tədqiqat
əsəridir. Burada bizim üçün maraqlı olan 'XX əsrin 20-30-cu
illərində Muxtar Respublikada siyasi .vəziyyət, naxçıvanlıların
ikinci dünya müharibəsi dövründə ı arxa və pn cəbhədə iştirakı,
Naxçıvanın müharibədən sonrakı sosial-siyasi vəziyyəti, nəhayət
90-cı illərdə Muxtar Respublikanın ictimai-siyasi, iqtisadi,
mədəni inkişafının araşdırılmasıdır.
ı
Göstərilən dövrdə Naxçıvanın tarixinə həsr edilmiş bir sıra
əsərlərdə [22; 46; 120] tədqiq olunan mövzuya aid bə'zi məqamlar
vardır. Bu əsərlərin, eləcə də Muxtar Respublikanın tarixinə,
ictimai-siyasi inkişafına, mədəniyyətinə həsr edilmiş elmi
məqalələrin
əksəriyyətində
Muxtar
Respublikada
qadın
hərəkatına, qadınların ictimai-siyasi, mədini, iqtisadi sahələrdəki
fəaliyyətinə aid faktlar fraqmentlər çərçivəsindən kənara çıxmır.
Beləliklə, mövzuya bu və ya digər dərəcədə aidiyyatı olan ədə
biyyatın şərhinə yekun vuraraq aşağıdakı nəticələrə gəlmək
mümkündür. Naxçıvanda qadın hərəkatının tarixi indiyə qədər
ümumi şəkildə öyrənilməmiş və xüsusi elmi tədqiqatın predmeti
11
,
)
I
.
I I
%
I
olmamış, mövzuya aid ədəbiyyatlar Azərbaycanda qadın hərəkatı
və Naxçıvanın sosial-iqtisadi, mədəni inkişafı kontekstində nə
zərdən keçirilmişdir.
|
Naxçıvanda qadın lıərəkatmın kompleks və sistemli şəkildə
öyrənilmədiyini' riəzərə
alaraq,
bu
tədqiqatda
Muxtar
Respublikada qadın hərəkatının təşəkkül tapması, inkişaf
mərhələləri, mövcud vəziyyətini araşdırmaq məqsədi qarşıya
qoyulmuşdur.
Tədqiqatın
məqsədi həmçinin
Muxtar
Respublikada qadın məsələsinin məzmununu, ona tə'sir edən
amilləri, inkişaf şəraitini, tarixi təcrübə baxımından qazanılmış
uğurları, buraxılmış nöqsan cəhətləri üzə çıxarmaq, Muxtar
Respublikanın sosial-iqtisadi və mədəni inkişafında qadınların
a
rolunu aydınlaşdırmaqdan ibarətdir. Bu məqsədlərə nail olmaq
üçün kitabda aşağıdakı vəzifələrin həlli nəzərdə tutulmuşdur:
- XIX əsrin sonu^XX əsrin əvvəllərində Naxçıvanda mövcud
olan siyasi, iqtisadi ı1 və mədəni şəraitin, qadın məsələsinin
vəziyyətini təhlil etmək1 və Naxçıvanın mütərəqqi xadimləri və
demokratik ziyalılarının1 qadınların maarifləndirilməsi, azadlığı
və sosial bərabərliyi uğründa mübarizəsini göstərmək;
- Azərbaycandä !və Naxçıvanda sovet recimi bərqərar
olduqdan sonra qadın məsələsi sahəsində' dövlət siyasətinin
»
л*
f
•
•
mahiyyətini açmaq;',
1
- Naxçıvanda qadınlar arasında savadsızlığın ləğvini, qız və
qadınların ümumtəhsil məktəblərinə cəlb edilməsinin nəticələrini
araşdırmaq; . 1 . 1 •
ı
- Qadınların ictimai-siyasi fəallığını artırmaq və onların
ictimai istehsala cəlb edilməsi istiqamətində görülən tədbirlərin
mahiyyətini açmaq; 1 '
'
>
- İkinci Dünya müharibəsi illərində Naxçıvanda qadınların
arxa cəbhədə,'təsərrüfat və istehsal sahələrində, cəbhəyə yardım
hərəkatında, kütləvi müdafiə işində, sosial-mədəni, ictimai-siyasi
həyatda iştirakını göstərmək;
-Müharibədən
sonrakı
dövrdə
qadınların
Muxtar
Respublikanın ictimai istehsal, mədəni-maarif sahəsində, ictimai-
siyasi həyatda iştirakını təhlil etmək;
- Hazırkı şəraitdə Naxçıvan qadınlarının sosial-iqtisadi
vəziyyətini, sosail fəallıq'dərəcəsini müəyyənləşdirmək;
i
I
ф
- Muxtar Respublikada qadın hərəkatının inkişafının əsas
nəticələrini, spesifik xüsusiyyətlərini və Azərbaycan qadın
hərəkatında onun rolunu müəyyənləşdirmək;
qadm məsələsinin həlli ilə əlaqədar təklif və tövsiyyələr
hazırlamaq.
(ј
Kitabın yazılmasında arxiv materiallarından, o cümlədən:
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Dövlət Arxivi (ARMDA)
(fondlar 57, 379, 411, 1095, 2004), Azərbaycan Rfespublikası
Siyasi Partiyalar və İctimai Hərakatlar Mərkəzi Dövlət Arxivi
(ARSPİHMDA) (fondlar 1, 95, 417), .NaxÇıvan MR Mərkəzi
Dövlət Arxivi (NDA) (fondlar 1, İR, 2,' 2R, 4, ,34, 40, 43, 219,
221, 852) materiallarından istifadə edilmişdir. Müəllif tərəfindən
mərkəzi (respublika), Muxtar Respublika və rayon qəzetlərində,
curnal və məcmuələrdə mövcud olan qiymətli faktik materiallar
üzə çıxarılmış və istifadə edilmişdir. Naxçıvanın, qadm hərəkatına
dair' zəngin və müxtəlif səpgili materiallar «Şərq qadını» və
«Azərbaycan qadını» cumallarmda, , «Kommunist»,
«Şərq
qapısı», «Bakinski raboçi», «Azərbaycan 'müəllimi» qəzetlərində,
«Azərbaycan arxivi» məcmuəsində dərc edilmişdir.
Naxçıvanda
qadm
hərəkatına,
.qadınların
Muxtar
Respublikanın həyatında iştirakına dair; qiymətli materiallar,
I
arxiv sənədləri müxtəlif illərdə çapdan çıxmış toplularda [138;
149; 192] öz əksini tapmışdır.
İşdə mövzuya aid statistik külliyatlardan, o cümlədən Azər
baycan Respublikası və Naxçıvan Muxtar, Respublikası xalq tə
sərrüfatının inkişafını əks etdirən külliyatlardan [20, 23, 108, 112;
172-180; 198] geniş istifadə edilmişdir. Azərbaycan Respublikası
nın Prezidenti Heydər Əliyevin 14 yanvar 1999-cu il tarixli sərən
camı ilə çapdan çıxmış «Azərbaychnda qadınlar,və kişilər. Stati
stik məlumat»da [24] Muxtar respublikada qadınların vəziyyətini
əks etdirən göstəricilər mövzu ilə əlaqədär bilgilərimizi zənginləş
dirir. Müəllif Muxtar Respublikada qadınların tərkibində baş ve
rən kəmiyyət və keyfəiyyət dəyişikliklərini müəyyənləşdirərkən
əhalinin siyahıya alınmasının nəticələrindən, müxtəlif mətbuat
səhifələrində Naxçıvanın yubileyi münasibəti, ilə dərc edilmiş
mə’lumat xarakterli məqalələrdən, iqtisadçı alimlərin hesablama
larından istifadə etmiş, ümumiləşdirmələr aparılmışdır.
13
ı!
1 .
Dostları ilə paylaş: |