qəzeti buraxılırdı [14, s. 60, iş 175, v. 153].
Qeyd edək ki, yeni sovet reciminin mahiyyətinə uyğun olaraq,
qadın klublarının fəaliyyətində əsas yeri köhnə adət-ənənələrə -
çoxarvadlılıq, kiçik yaşlı qızların ərə verilməsi, çadra örtmək,
ailədə qadınlara qarşı zorakılıq və s. hallara qarşı mübarizə
tuturdu. Bəzən bu mübarizə nümayişkaranə,' islam əxlaqına və
milli mentalitetə zidd şəkildə aparıldığından, əhalinin hiddət və
qəzəbinə səbəb olurdu. Buna görə də qadınların klublara və digər
mədəniyyət ocaqlarına cəlb olunması prosesi çox ləng gedirdi.
Partiya təşkilatlarının diqtəsi altında işləyən qadın şuraları və
klublarının işi bəzən həmin qadınların elementar hüquqlarının
pozulmasına
gətirib
çıxarırdı.
Kommunistlərdən,
komsomolçulardan, sovet və icra orqanlarında işləyən ‘kişilərdən
tələb edirdilər ki, onlar öz arvadlarını, bacılarını klublara və
mədəniyyət ocaqlarına getməyə, çadralarını atmağa məcbur
etsinlər.
Kənd yerlərində qadınları siyasi-maarifləndirmək və mədəni
işlə əhatə etmək üçün | daxma-qiratəxanaları, kitabxanalar,
qırmızı güşələr təşkil edilirdi. Bu mədəniyyət ocaqları təbliğat-
təşviqat və siyasi maarif işinin mərkəzləri hesab edilir və qadınları
yeni cəmiyyət quruculuğuna sövq etmək məqsədi1 güdürdü.
Burada qadınlar üçün savad kursları təşkil edilir, kollektiv
qəzetlər oxunur, onları kommunist ruhlu dərnəklərə (allahsızlar,
xor, hüquqi savad və s.) • yazdırırdılar. Naxçıvanda ilk kəndli
qadın güşəsi Naxçıvan stansiyasında (1924 dekabr), Təzəkənd və
Ağdər (sənəddə belədir-S.A) kəndlərində açılmışdı (1925 mart)
[153, s. 42-43]. 1925-ci ildə Naxçıvan ərazisində 20 qiraət koması
var idi ki, onlar da 7-dən 10-a qədər yaşayış məntəqəsinə xidmət
edirdilər. 1925-ci ilin iyun ayının 15-də Naxçıvan MİK və XKS
1925-1926-cı illərdə 15 belə koma açmaq haqqında qərar qəbul
etdi [182, s.75]. Bə'zi klub və qiraət komalarında kəndli qadınlar
, güşəsi, savad məktəbləri, sənətöyrətmə dərnəkləri də mövcud idi.
Burada olan həvəskar dram dərnəkləri faktiki olaraq teatr
məktəbləri rolunu oynayırdılar.
Naxçıvanlı qadınların incəsənət və teatrla bilavasitə təması və
kütləvi iştirakı da məhz 20-ci illərin əvvəlinə təsadüf edir. Sovet
hakimiyyəti qurulduqdan sonra Naxçıvanda ilk teatr tamaşası
1920-ci il avqustun 12-də «Hacı Qara» komediyası oldu ki, bu
1
41
tamaşada qadın rollarını yenə də kişilər oynamışdı və zalda bir
nəfər də olsun qadın yox idi.
Tezliklə Naxçıvanın ziyalı qadınlarından Xavər xanım
Vəlibəyova, Nəcibə xanım, Cənnət Talıbzadə, Nazlı xanım
Nəcəfova və başqalarının mütərəqqi işinin nəticəsində əvvəlki
dram dərnəyi yenidən bərpa olundu, onun ətrafına onlarca qadın
yığışdı.
1921-
ci ildə dərnək tərəfindən «Arşın mal alan» komediyası
tamaşaya qoyuldu. Tamaşada kişi rollarını qadınlar ifa edirdilər.
Tamaşadan sonra aktrisalar səhnənin qarşısına gələrək, «biz kişi
rollarını da ifa etməklə indiyə qədər qadın rollarını ifa edən
kişilərə öz borcumuzu ödəmək istəyirik»- deyə zaldakılara
müraciət etmişdilər [129, 1974, 19 aprel]. Dram dərnəyində fəal
iştirak edən bir çox qadınlar sonradan Naxçıvan teatrında
işləməyə yaşladılar. Belə qadınlardan bin də Zina Budaqova idi.
Zina xanım uzun müddət Naxçıvap teatrında çalışmış, Sevil,
Amalya, Dezdemona kimi zəngin xarakterli obrazlar yaratmışdır.
1922-
ci ildə Naxçıvanda milli dram teatrı fəaliyyətə başladı.
Qadınları teatr tamaşalarına cəlb etmək üçün partiya və sovet,
komsomol orqanları, qadın şuraları qadınlarla işin yeni
metodlarını axtarıb tapmalı, bir sıra tədbirlər həyata keçirməli
olurdular.
1921-ci ilin aprelində Naxçıvan ölkə fırqə təşkilatının qadın
şöbəsi və şəhər ziyalı qadınlarının təşəbbüsü ilə qadın klubunun
üzvləri qadınlar üçün «Arşın mal alan» musiqili komediyasını gö
stərdilər, Tamaşada kişi rollarını da qadınlar özləri ifa edirdilər.
Bu tamaşa qadınlar arasında təbliğat və təşviqat üçün ən müna
sib formalardan biri idi. Çünki tamaşadan qabaq qadm şöbəsinin
nıımayənləri, qadın klubunun rəhbərləri səhnəyə çıxıb təbliğat
aparır və qadınları mübarizəyə, öz hüququnu müdafiə etməyə
çağırırdı. 1928-ci ildə Səməd Mövləvinin recissorluğu ilə ilk dəfə
Naxçıvanda «Sevil» pyesi tamaşaya qoyulur. Naxçıvan teatr tari
xinin görkəmli tədqiqatçısı, uzun müddət teaLrın bədii rəhbəri iş
ləmiş Əli Xəlilov yazirdı ki, tamaşa o qədər təsir bağışlamışdı ki,
üçüncü pərdədə Sevil çadranı Balaşın üstünə atarkən, zalda
böyük həyacan əmələ gəlmiş, oradakı 100-ə qədər çadralı qadm
məhv olsun çadra - deyərək öz örtüklərini səhnəyə tullamağa
başlamışdılar. Sonradan onların bir çoxu ərlərindən qorxaraq
42
I
çadralarını geri alsalar da, 85 çadra siyahıya alınaraq, teatrın gey
im otağına təhvil verilmişdi [31].
1924-cü ildə qadın klubunun dram dərnəyində 24 qadın
iştirak edirdi. Həmin ildən başlayarq Naxçıvanda qadınlar nəinki
kişilərlə bərabər tamaşalara gedir, həm də teatrda bütün qadın
rollarını özləri ifa edirdilər.
Həmin dövrdə Naxçıvandan başqa Ordubad, Culfa, Şaxtaxtı,
Noraşen (Şərur), Yengicədə də xalq teatrları fəaliyyət, göstərirdi
[182, s. 100].
20-ci illərdə Naxçıvan teatrına gəlmiş Xədicə Qazıyeva, Telli
Əkbərova, Məhbubə Məmmədova, Səlbi Əliyeva, .Səkinə
Rzayeva, Zəhra Xanım, Asya Vəzirzadə, Kiş vər Axundova,
Cənnət Talıbzadə və başqaları Naxçıvan teatr tarixində silinməz
iz qoyublar. Azərbaycanın xalq artisti Xədicə xanım Qazıyeva
1927-ci ildə teatra gəlmiş, 60 ildən çox Naxçıvan Teatrında
çalışmış və bu müddətdə bir-birindən dolğun və zəngin obrazlar
yaratmışdır.
Azərbaycanın xalq artisti Firuzə xanım Əlixanova 1932-ci ildə
Ordubaddan Naxçıvan teatrına işə gələndə hələ çadra başında
idi. Məlahətli səsə malik Firuzə xanım tez bir zamanda
operalarda çıxış etməyə başladı və geniş tamaşaçı 1 kütləsinin
rəğbətini qazandı. Leyli, Əsli, Şahsənəm, Gülcöhrə, Gülnaz kimi
obrazlar ona şöhrət və hörmət gətirdi. 1937-ci ildə Azərbaycan
opera sənətinin böyük ustadı H.Sərabski Naxçıvana qastrola
gələrkən Firuzə xanım onunla «Leyli və Məcnun», «Əsli və
Kərəm», «Aşıq Qərib» operelarmda çıxış edir. O, bu müddətdə
həmçinin dramatik rolların da fəal ifaçısı kimi şöhrət tapmışdı
[132].
Artıq 1928-ci ildən Naxçıvanda iki teatr və bir çox özfəaliyyət
kollektivlərində çoxlü qadınlar bədii özfəaliyyətlə məşğul
olurdular.
20-ci illərdən başlayaraq Naxçıvanda qadınların həyätmdan
bəhs edən ideoloci xarakterli bədii əsərlər, teatr tamaşaları
qoyulmağa başladı. Bu dövrdə M.S.Ordubadinin «Toy gecəsi»,
«Sona və Aslan», «Arvad», «Analıq». «Beş manatılq gəlin»,
G.Məmmədquluzadənin «İki ər» və b. əsərləri, H.Cavidin faciələ
ri Naxçıvanda geniş yayılmışdı. Onları klublarda qadınlar üçün
ucadan oxuyurdular.
\
4 3
I
Dostları ilə paylaş: |