arasında gərginliyin artmasına, beynəlxalq terro
rizmin və hətta nüvə müharibəsinə gətirib çıxara
bilər. Bu yanaşmalar antiqlobalizm hərəkatının
əsas ideya mənbəyidir.
Universal sivilizasiya ideyasını müdafiə edən
lər də qloballaşmaya istinad edir, qloballaşma
prosesi ilə vahid sivilizasiyanın təşəkkül tapması
arasında birbaşa əlaqə olduğunu göstərirlər [147].
Çoxlu sayda sivilizasiyaların mövcudluğu
haqqında mif günümüzün ən geniş yayılmış yan
lışlıqlarından biridir. Əlbəttə, keçmişdə müxtəlif
cəmiyyətlər həqiqətən bir-birindən müstəqil ola
raq mövcud olmuşlar. Lakin yeni dövr bu avto-
nomluğu tamamilə dəyişmişdir. XX əsrdə ümumi
texnologiyaya, ümumi problemlərə və təməl də
yərlərə malik vahid sivilizasiya yaranmışdır. Lakin
bu vahid sivilizasiya çox milli və çoxmədəniyyətli
(polikultur) dünyada mövcuddur. Antiqloba-
lizmin müsbət tərəflərindən biri də məhz sosial
bərabərsizliyə, mədəni fərqlərin aradan qaldırılma
sına, bütün dünyanı qərbin kütləvi mədəniyyətini
primitiv standartlarına uyğunlaşdırmaq cəhdlə
rinə qarşı etirazdır. Xalqların tarixi ənənələrini
və həyat tərzlərinin müxtəlifliyinə əsaslanan
dünyanın çoxçalarhğını qoruyub saxlamaq üçün
məhz polikulturalizm (çoxmədəniyyətlilik) ən
optimal forma hesab edilə bilər. Bəşəriyyəti səna
yeyə qədərki keçmişə və dini dözümsüzlüyə
qaytarmağa çalışan fundamentalizmdən fərqli
olaraq, polikulturalizm gələcəyə və beynəlxalq.
Sevda Ağamirzə qızı Əhədova
əməkdaşlığa yönəlmişdir.
Əgər sivilizasiyanın struktur vahidini etnos
lar, xalqlar, dövlətlər təşkil edirsə, mədəniyyətdə
bu qisimdə insanın özü çıxış edir.
Sivilizasiya prosesinin müasir mərhələsi in
kişafın ekstensiv tipindən intensiv tipinə keçdi
yini sübut edir. Ərazi işğalı, qonşu xalqlara qarşı
təcavüz nə mənəviyyata, nə də beynəlxalq hüquqa
uyğun hərəkət hesab edilir. Ölkənin böyüklüyü,
ərazisinin ölçüləri, əhalinin sayı, hərbi
qüdrəti ilə
deyil, texnoloji, mənəvi, intellektual potensialı ilə
müəyyən edilir.
Azərbaycan filosofu Səlahəddin Xəlilov ■"si
vilizasiya" və "mədəniyyət" anlayışları arasında
fərq qoyulmasının zəruriliyinə diqqəti cəlb edərək
vurğulayır ki, əslində müxtəlif sivilizasiyalar
yoxdur, sivilizasiya bütün bəşəriyyət üçün eyni
dir və bəşəriyyət də onu qoruyub saxlamalıdır.
Mədəniyyətlərə gəlincə isə, S.Xəlilovun fikrincə,
onlar tarixi prosesləri ayrica götürülmüş hər bir
xalqm milli mənlik şüuru ilə bağlı hadisələri
özündə əks etdirir. Bu mənada dialoq sivilizasi
yalar arasında deyil, yalnız mədəniyyətlər arasın
da gedə bilər [31].
S.Xəlilov "sivilizasiya" anlayışına münasibət
bildirərkən onun yalnız dini dəyərlərlə əlaqə
ləndirilməsinə qarşı çıxış edir və göstərir ki,
belə halda müxtəlif dinlərə uyğun olan müxtəlif
dinlərdən danışmaq lazım gələrdi. O sivilizasiya
nın təşəkkül tapmasının ilkin şərtinin şəhərlərin
Müasir dünyada mədəniyyətlərarası münasibətlər
д?