Sevda ağAMİRZƏ qizi əHƏdova müASİr dünyada
Yüklə 259,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
şəkildə cəmiyyətin mənəvi dəyərlərində və struk turlarında təcəssüm olunur. Sivilizasiya əhalinin müxtəlif etnik və mədəni qrupları, inkişaf etmiş və inkişaf etməmiş xalqlar arasındakı ziddiyyətləri aradan qaldırır, varislik problemini - keçmiş- indi-gələcək zaman arasındakı nisbət problemini həll edir. O uzun sürən "ətalət" və "sükunət"dən sonra yenidən dirçəlməyə imkan verən potensiala malikdir. Məhz sosial-mədəni nizamlamanın çoxölçülülüyü və sistemliliyi ictimai proseslərin formalaşmasmda sivilizasiyaların əhəmiyyətini artırır və onu bəşəriyyətin tarixi inkişafının ən mühüm nailiyyətinə çevirir [122,187]. Sivilizasiya bir neçə mənada işlədilir. Birincisi: insanın təbii mühitdən və sosial gerçəklikdən ayrılma səviyyəsini əks etdirən və həyatın urba nizasiyası ilə əlaqəli olan, barbarlıqdan siviliza siyaya doğru xətti hərəkəti; ikincisi: həyat tərzi və davranış prinsiplərini, mənəvi-etnik dəyərlər sistemini müəyyən edən spesifik dini-mədəni ənənələr; üçüncü: daha çox mənəvi fəaliyyətin obyektivləşdirilmiş nəticəsi olan mədəniyyətin əksi kimi sivilizasiya əsasən insan fəaliyyətinin maddi tərəfləri kimi də qəbul edilir. Adi həyatda biz "mədəniyyət" və "siviliza siya" sözlərini sinonimlər kimi işlədirik. Ancaq bu məfhumların definisiyası heç də üst-üstə düş mür. Fəlsəfi ensiklopedik lüğətdə mədəniyyət geniş mənada "həyat təzahürlərinin, xalqm və xalqlar qrupunun nailiyyətlərinin və yaradıcı Sevda Ağamirzə qızı Əhədova 26 lığının məcmusu" kimi izah edilir [162, 229]. Bu lüğətdə sivilizasiya "texniki nailiyyətlərin və onunla bağlı olan komfortun məcmusu" kimi müəyyənləşdirilir. Sivilizasiya-mədəniyyət mü nasibətləri hissənin-tama münasibəti kimi də səciyyələndirilir. Digər müəlliflər əksinə, siviliza siyanı daha geniş və çoxkeyfiyyətli amil kimi qəbul edərək, mədəniyyəti onun tərkib hissəsi, komponenti kimi görürlər. Bu iki sosial fenomen arasında fərqləri aydın laşdırmaq baxımından müxtəlif müəlliflərin mülahizələri də mövqeyi də maraqlıdır. B. V.Markov "Mədəniyyət və sivilizasiya" əsərində mədəniyyəti insan fəaliyyətinin təşkili və inkişa fı sistemi kimi qəbul edərək bu məfhuma istehsal üsulu, təbiətlə qarşılıqlı əlaqə, şəxsiyyətlərarası ünsiyyət, idrak və mənəvi yaradıcılıq üsulu kimi komponentləri daxil edir. Mədəniyyəti ilkin olaraq tərbiyəlilik kimi qə bul edən yunanlar bununla sivilizasiyalı xalq ki mi özlərini barbarlardan fərqləndirirdilər. Orta əsrlərdə, İntibah dövründə, mədəniyyət, qanun lara riayət edən sivilizasiyalı davranış, humanitar biliklərə və incəsənətə malik olma kimi başa dü şülürdü. Sonralar, mədəniyyətliliyin daha geniş kıiteri- yaları təşəkkül tapmağa başlayır. Mədəniyyəti ra sional texniki nailiyyətlərlə məhdudlaşdırmağın əleyhinə çıxanlar bu sosial fenomeni insanın əsas tələbatlarının (maddi, mənəvi, fizioloji, psixoloji Müas/r dünyada mədəniyyətlərarası münasibətlər 27 və s.) təmin edilməsi üsulları sistemi kimi interp retasiya etməyə başlayırdılar. Bu isə mədəniyyətə münasibətdə avrosentrik yanaşmanın tədricən aradan qaldırılmasına, "qeyri-sivilizasiyalı" xalq ların adət-ənənələrinə, həyat tərzinə də mədəniy yətin bir təzahür forması kimi qəbul edilməsinə gətirib çıxardı. Mədəniyyətfaktorusivilizasiyalıcəmiyyətlərin dəyərlərinin mühüm tərkib hissəsi olaraq sosial- siyasi təməlləri, inancları, adət-ənənələri özündə əks etdirərək xalqların, millətlərin identikliyi- nin müəyyənləşməsində və inkişafında mühüm rol oynayır. Sivilizasiya ilə mədəniyyətin nisbəti ümumi ilə xüsusinin nisbətidir, hərçənd ki, adi halda bu sözlər bir-birini qarşılıqlı əvəz edən sözlər kimi işlədilir. Sivilizasiyaların, dövlətlərin təşəkkül tapması, onların mədəni məhsuldarlığı təkcə digər sivilizasiya əraziləri ilə çulğaşması nəticəsində deyil, həm də mədəni nailiyyətlərlə mübadilə, digər xalqlarla qarşılıqlı əlaqə, qarşılıqlı ticarət nəticəsində mümkün olmuşdur. Qarşılıqlı əlaqə həm sivilizasiyalar arasında, həm də sivi lizasiya daxilindəki müxtəlif mədəniyyətlər ara sında, dinc və ya münaqişə formasında baş verə bilər. Sivilizasiya fenomeni mədəniyyət fenome nindən daha geniş və mürəkkəb fenomendir. Sivilizasiyada tarixi amil mühüm rol oynayır. Bu zaman sivilizasiya "kənd təsərrüfatının, əhalinin yüksək sıxlığı, ailə və ya tayfadan daha Sevda Ağamirzə qızı Əhədova 28 M ü a s ir dü nyada m ədəniyyətlərarası m ünasibətlər yüksək səviyyəli siyasi strukturları, inzibati-di- ni iyerarxiyanı, sinfi-strafikasiya və urbaniza siyam yaradan cəmiyyətin inkişafı nəticəsində yaranmış mürəkkəb cəmiyyətin növü" kimi də müəyyənləşdirilir. Adətən mədəniyyət anlayışı daha geniş mə nada işlədilərkən, o, "sivilizasiya" anlayışı ilə qar şılaşdırdın Antropologiyanın pionerlərindən olan Edvard Teylor özünün "Primitiv mədəniyyət" (1871-ci il) əsərində yazırdı ki, mədəniyyət və ya sivilizasiya insanın cəmiyyətin üzvü kimi əldə et diyi bilikləri, inancları, incəsənəti, mənəviyyatı, ənənələri, adətləri özündə ehtiva edən mürəkkəb vahiddir. Bununla da o bu iki termin arasında fərq qoymadığını göstərirdi. Mədəniyyət dar mənada işlədilərsə, onda si vilizasiyanın bir neçə mədəniyyətlərdən ibarət ol duğunu göstərmək olar. Bəşər tarixi sübut edir ki, dünyada müxtəlif sivilizasiyalar mövcud olmuş dur. Bir çox antropoloqlar sivilizasiyaların tipolo giyası ilə məşğul olmuşlar. İstehsal üsulunun əsas götürüldüyü bir təsnifata görə sivilizasiyalar kənd təsərrüfatı, sənaye və postsənaye sivilizasiya- lanna bölünür. Digər tipologiya dini prinsipi əsas götürür və sivilizasiyaları islam, xristian, yəhudi və digər sivilizasiyalara bölür. Milli amilə görə sivilizasiyaların bölgüsünə də (Çin, İran, fransız, türk, rus-slavyan, ərəb və s.) rast gəlmək olar. Bir tipologiya isə dünya sivilizasiyasım qərb və şərq sivilizasiyasına bölür. Yüklə 259,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|