15
müsəlmanların əqidələrini qorumağa çalışan bir kimsədir. İmam,
dahi, müttəqi biridir. Şəriəti iftiraçıların ortaya atdığı fikirlərdən
qorumuşdur. İslam millətinin yardımına qalxmış, onlara çox güclü
bir şəkildə yardım etmişdir".
9
9
Tacuddin əs Subki, Tabaqatuş Şafiiyyətil Kubra, 3/347.
16
Risalə Haqda
Risalənin adı “İstihsənul Xavdi Fi İlmil Kəlam”dır. Hərfi mənası
kəlam elminə dalmanın bəyənilməsi deməkdir. Lakin uyğun
səslənən bir ad olsun deyə onu “Kəlam Elminə Dalmanın Önəmi”
kimi tərcümə etdim.
Risalənin mövzusu adından da göründüyü kimi kəlami üslubu
müdafiə xarakterlidir. Müəllif risalədə kəlami üslubu bidət və
zəlalət sayanların əsas şübhələrini çürüdür.
Kitab bir neçə dəfə çap edilibdir. İlki hicri 1323-cü ildə (miladi
1905) Heydərabadda aşağıdakı sənədlə çap edilmişdir:
İmam Cəmaluddin Əbul Həsən bin İbrahim bin Abdullah əl
Quraşi ----- Fəqih Fəxruddin Əbul Məali Muhəmməd bin Əbul Fərəc
bin Muhəmməd bin Bərakə əl Mövsili ----- İmam Əbu Mansur əl
Mübarək bin Abdullah bin Muhəmməd əl Bağdadi ----- İbnul İxva
adıyla tanınan Hafiz Cəmaluddin Əbul Fadl Abdur Rahim bin Əhməd
bin Muhəmməd bin Muhəmməd bin İbrahim bin Xalid ----- Şeyx
Əbul Fadl Muhəmməd bin Yəhya ən Natili ----- Əbu Nasr Abdul
Kərim bin Muhəmməd bin Harun əş Şirazi ----- Əli bin Rüstəm -----
Əli bin Mehdi ----- Əbul Həsən əl Əşari.
İkinci dəfə yenə Heydərabadda “Məclisu Dəiratil Məarifin
Nizamiyyə”nin mətbəəsində hicri 1344-cü ildə (miladi 1924)
yuxarıdakı sənədlə çap edilmişdir.
Xristyan şərqşünas Riçard Yusuf Makkarsi də ikinci çapa
əsaslanaraq hicri 1372-ci ildə (miladi 1953) risaləni müəllifin “əl
Lumə” kitabıyla birgə çap etmişdir.
Eyni sənədə əsaslanaraq hicri 1415-ci ildə (miladi 1995)
Beyrutun Darul Məşari nəşr evində edilən çapa müqəddimə yazan
Muhəmməd Vəli risaləni öz şeyxi Abdullah əl Hərariyə hərfbəhərf
17
oxuduğunu qeyd etmiş, şeyxinin də onu bir neçə sənədlə rəvayət
etdiyini demişir. O sənədlərdən biri aşağıdakı kimidir:
Əhməd bin Abdul Muttalib əl Həbəşi əş Şafi ----- Babası Davud
bin Əbu Bəkr əş Şafi ----- Zəbid şəhərinin müftisi Abdur Rahmən bin
Süleyman bin Yəhya əl Əhdəli əş Şafi ----- Atası Süleyman bin Yəhya
əş Şafi ----- Şafi fəqihi Məsəvi bin İbrahim əl Huşeybəri ----- Şafi
fəqihi İsmail bin Muhəmməd əl Huşeybəri ----- Şafi fəqihi Abdul
Vahid əl Huşeybəri ----- Şafi fəqihi Yəhya bin Əhməd əl Huşeybəri --
--- Şafi fəqihi Muhəmməd bin Əbu Bəkr əl Əşxar ----- İmam İbn
Həcər əl Heytəmi ----- Şeyxul İslam Zəkəriyya əl Ənsari -----
Muhəmməd bin ən Nəcm Muhəmməd bin Fəhd əş Şafi ----- Dilçi
Məcduddin əl Feyruzabadi ----- Hafiz Siracuddin əl Qəzvini ----- Qazi
Əbu Bəkr Muhəmməd bin Abdullah ət Taftazani ----- Şərafuddin
Əbu Bəkr bin Muhəmməd əl Həravi ----- İmam Fəxruddin ər Razi ---
-- Atası Ziyauddin Ömər bin Hüseyin ----- Əbul Qasim Süleyman bin
Nasir əl Ənsari ----- İmamul Hərameyn Əbul Məali əl Cuveyni -----
Əbul Qasim əl İsfərayini ----- Ustad Əbu İshaq əl İsfərayini ----- Əbul
Həsən əl Bəhili ----- Əbul Həsən əl Əşari.
10
Risalənin Əbul Həsən əl Əşarinin ən son qələmə aldığı
risalələrdən olduğu da deyilir.
11
Lakin ilk sənəddə risaləni Əşaridən
Əli bin Mehdinin rəvayət etdiyini nəzərə alsaq onun Əşari Bəsrədə
ikən qələmə alındığını demək olar. Çünki Əli bin Mehdi, Əşarinin
məşhur tələbəsi Əbul Həsən ət Tabəridir. Tacuddin əs Subkinin
təhqiq etdiyi kimi doğru olan Mehdinin onun atası yox babası
olmasıdır. Yəni əslində adı Əli bin Muhəmməd bin Mehdidir. Əbul
Həsən ət Tabəri isə Əşariyə Bəsrədə ikən tələbəlik etmişdir.
10
Muhəmməd Vəlinin bu risaləyə yazdığı müqəddiməsi, 34-35.
11
Əhməd Abdur Rahim əs Səyih, İbn Furakın “Məqalat”ına yazdığı
müqəddimə, 5.
18
Bəzi araşdırmaçılar risalənin Əşariyə aid olmadığını demişlər.
Misal üçün filosof Abdur Rahmən Bədəvi bunu iki səbəbə
əsaslandırır:
1. Risalənin üslubu Əşarinin bizə gəlib çatmış digər kitablarının
üslubundan fərqlidir.
2. Kəlam elminə dalmaq və yaxud dalmamaq problemi Əşarinin
dövründən sonrakı zamana aiddir. Buna görə də Əşarinin bu haqda
xüsusi bir risalə qələmə alması məqul deyil.
12
Bunları qeyd etdikdən sonra isə belə deyir:
“Bu səbəbdən tərcih etdiyimiz budur ki, bu risalə Əşarinin
zamanından çox da sonra yaşamamış əşari birisinin yazdığıdır.
Risalə Əşarinin tərzinə yaxındır. Ola bilər daha tez bir zamanda hicri
beşinci və yaxud altıncı əsrlərdən artıq Əşariyə nisbət edilməyə
başlamışdır”.
13
Deyirəm: Abdur Rahmən Bədəvinin gətirdiyi birinci əsasa gəlincə
bu yanlışdır. Risalə tam Əşarinin üslubuna uyğun yazılıb. Hətta bəzi
yerləri Əşarinin “əl Lumə Fir Raddi Alə Əhliz Zeyği Vəl Bidə” və
“Risələtun İlə Əhlis Səğr” kitabında dediklərinə çox bənzəyir. Bəzi
yerləri birinci kitabdakılarla hərfən eynidir. O bənzər yerləri risalədə
qırmızı və yaşıl rənglə qeyd etmişəm. Üstəlik gördüyünüz kimi
Bədəvi özü də risalənin Əşarinin tərzinə uyğun olduğunu bu
sözündə elə bir bənd sonra deyir. Eyni kitabın başqa yerində də
risalənin Əbul Həsən əl Əşarinin üslubuyla yazıldığını qeyd edir.
Allahın izni ilə aşağıda onun bu sözünü də qeyd edəcəyəm.
12
Abdur Rahmən Bədəvi, Məzəhibul İsləmiyyin, 520.
13
Eyni qaynaq, 521.
Dostları ilə paylaş: |