46
bunlardan heç bir məsələ barədə elmsiz deyildi. Sadəcə olaraq bu
məsələlər, onun zamanında müəyyən bir şəkildə zahir olmadığı
üçün haqqında danışmamışdır.
78
Baxmayaraq ki, bu məsələlərin
78
Bu cavab çox məqul bir cavabdır. Baxmayaraq ki, imam Ğazəli “İlcamul
Avam” kitabında bu cavabı keçərsiz sayır və iddiasını aşağıdakı nöqtələrə
əsaslandırır:
1. Səhabələr fiqhdən olan məsələlərdə vaxtlarında çıxmayan şeylər
haqqında belə danışmışdılar. Halbuki bidəti və zəlaləti dəf etmək daha
önəmli məsələdir. Əgər lazımlı bir şey olsaydı zamanlarında olmayan fiqhi
məsələlər haqda hökm verdikləri kimi zamanlarında çıxmayan etiqadi
şeylər haqda da danışardılar.
2. Onlar öz zamanlarında xristyan və yəhudilərə Muhəmmədin –sallAllahu
aleyhi və əlihi və səlləm- Peyğəmbərliyini isbatlamaq istəyirdilər. Həmçinin
yenidən dirilişi inkar edənlərə cavab verməli idilər. Halbuki bu yöndə sadəcə
Qurani Kərimin dəlilləriylə kifayətlənmişdilər. (Bax: Əbu Hamid əl Ğazəli,
İlcamul Avam an İlmil Kəlam, 25-26).
İmam Ğazəli əgər bu sözüylə kəlami üslubu bir kənara qoymağı qəsd edirsə
bu dedikləri yanlışdır. İddiasını əsaslandırdığı birinci nöqtəyə gəlincə, fiqhi
məsələlərlə kəlami məsələlərin qiyaslanması düzgün deyil. Çünki vaqe
olmamış bir fiqhi məsələdən danışmaq insanın etiqadına zərər verməz.
Lakin vaqe olmayan kəlami bir bidət, kəlami bir məsələ haqda danışmaq az
sonra gələcək olan Qarafinin Əbu Hənifədən nəql etdiyi sözdə də keçdiyi
kimi eşidənlərin etiqadını zədələyə bilər. Birincidə təhlükə olmadığı halda
ikincidə təhlükə var.
Həmçinin bu işkalı əksinə çevirib belə deyirəm: O zaman Quranın məxluq
olmadığı fikrini dəstəkləmək də əbəs bir şeydir. Çünki lazım olsaydı
səhabələr zamanında çıxmamasına baxmayaraq bu məsələ haqda da
danışardılar.
İkinci nöqtəyə gəlincə, o məsələlər barədə Qurani Kərimdə gələn ayələr
muxatablarını ağıl işlətməyə sövq edirdi. Məsələn Allah Rəsulunun –
47
sallAllahu aleyhi və əlihi və səlləm- Peyğəmbərliyini inkar edənlərə qarşı
Allah –azzə və cəllə- belə buyurur:
“Sən bundan öncə nə bir kitab oxuya bilirdin, nə də yaza bilirdin. Əgər elə
olsaydı batil əhli şübhəyə düşərdi”. (Ankəbut: 48).
Bu ayədə açıq-aydın Allah Təala inkarçıları məntiqlərini, ağıllarını işlətməyə
səsləyir. Onlara “Sırf elə deyir deyə inanın” demir. Yazıb oxuma bilməyən
birisi sonradan yer üzünün ən bəlağətli kəslərini aciz duruma düşürəcək bir
kitab necə ortaya qoya bilər?! Bu tam əqli bir dəlildir. Sadəcə olaraq o əqli
dəlili istifadə etmə əmri nəqli yolla gəlmişdir.
Başqa bir ayəyə nəzər salaq. Allah Təala buyurur:
“Biz onların “Onu birisi öyrədir” dediklərindən xəbərdarıq. Qəsd etdikləri
adamın dili əcəmi bir dildir. Bu Quran isə açıq-aydın ərəbcədir”. (Nəhl: 103).
Bu ayədə də Allah –azzə və cəllə- inkarçıları ağıla və məntiqə dəvət edir.
Onların qəsd etdikləri kəs ərəb olmayan bir əcnəbidir. Belə olduğu halda
ərəbləri heyrətə sala biləcək bəlağətə sahib bir kitab necə yaza bilər? Bu da
tam məntiqi və əqli bir dəlildir. Lakin onu istifadə etmə əmri nəqli olaraq
gəlibdir.
Dirlilişi inkar edənlərə qarşı enən ayələr də həmçinin. Məsələn bir ayədə
Allah –azzə və cəllə- buyurur:
“Məxluqatı ilk dəfə yaradan və sonra da (yaradılışı) təkrar edəcək olan Odur.
Sonradan yaratmaq (sizə görə) Ona daha asan (olmalı)dır”. (Rum: 27).
Bu ayədə Allah Təala müşrikləri ağıl işlətməyə sövq edir. İkinci dəfə diriliş
necə qeyri-mümkün ola bilər ki, O sizi yoxdan yaradıbdır?! Axı sizin də qəbul
etdiyiniz əqli qaydalara əsasən misli görünməmiş şəkildə yaranan bir şeyi
sonradan yaratmaq daha asan olmalıdır.
Bax belə! Səhabələr Quran ayələrindən istifadə edərkən əslində müşrikləri
əqli yolla dəvət edirdilər. Yəni o ayələrin hamısında təfəkkürə, məntiq
istifadə etməyə, və ağlı çalışdırmağa təşviq edən şeylər var. Dolayısıyla
vəziyyət heç də imam Ğazəlinin –rahiməhullah- dediyi kimi deyil. Sonradan
48
əslləri Quranda və sünnədə mövcuddur. Bu məsələlərdən ortaya
çıxan və fiqhi yöndən dinlə əlaqəsi olan şeylər haqqında danışmış,
bu barədə bəhsə dalmış, bu yöndə münazərə etmiş, cidala girmiş və
dəlillər ortaya qoymuşlar. Bunlara misal olaraq, fəraiz
mövzusundakı avl,
79
nənələrə düşən pay və başqa hökmləri göstərə
bilərik. Eləcə də “Mənə haramdır/haram olsun” deyərək qadından
uzaqlaşma, bain talaq, qəti boşama, “İstədiyin yerə get, azadsan”
sözüylə boşamaq və saydıqca uzanan talaq məsələlərini göstərmək
olar. Həmçinin saydıqca uzanan bir çox hədd məsələlərini misal
vermək olar. Bu məsələlərin hər biri (səhabə və sonrakı nəsildən
olan alimlərin) zamanında baş verən və hər biri haqda
Peyğəmbərdən -sallAllahu aleyhi və əlihi və səlləm- açıq-aydın nass
varid olmayan məsələlərdir. Əgər Peyğəmbər –sallAllahu aleyhi və
əlihi və səlləm– bütün bunlar haqda açıq-aydın danışsaydı alimlər
bu mövzularda ixtilafa düşməz və bu ixtilaf günümüzə qədər davam
etməzdi.
Bu məsələlər haqda Allah Rəsulundan –sallAllahu aleyhi və əlihi
və səlləm– açıq-aydın nass varid olmasa da alimlər onları, haqqında
Allah Təalanın Kitabı və Rəsulunun –sallAllahu aleyhi və əlihi və
səlləm– sünnəsində açıq-aydın nass varid olan məsələlərə
döndərmiş, onlara qiyas etmiş və ictihad etmişlər. Bu fiqhi yöndən
ortaya çıxan məsələlərin hökmləridir. Bu səbəbdən bunları fiqhə aid
olan və hökmləri nəql və Rəsullar vasitəsiylə bilinən şərii məsələlərə
döndərmişlər.
gələn mütəkəllimlər də bu ayələrə əsaslanaraq, onlardan bəhrələnərək əqli
qaydalar qoymuş və müxaliflərlə münazərə zamanı onlardan istifadə
etmişdir. O qaydaların və Qurani Kərimdə, eləcə də sünnədə olan əsllərinin
bir qismini müəllif az öncə keçdiyi kimi qeyd etmişdir.
79
Ölünün tərk etdiyi mirasın varislərə düşəcək paydan az olduğu zaman
uyğulanan bir sistemdir.
49
Üsul/etiqadla əlaqəli müəyyən şəkildə ortaya çıxan məsələlərə
gəlincə, hər ağıllı müsəlman birisi onların hökmünü, ağıl, hiss,
zərurət və bənzəri şeylər yoluyla üzərində ittifaq edilmiş əsllərə
döndərməlidir. Çünki təsbit yolu nəql olan şərii məsələləri, Şəriətin
təsbit yolu nəql olan əsllərinə döndərmək gərək. Elə bunun kimi əqli
və hissi məsələləri də hərəsini öz babına döndərmək gərək. Əqli
məsələləri nəqliyə, nəqli məsələləri də əqlilərə qarışdırmaq olmaz.
Əgər Peyğəmbərin –sallAllahu aleyhi və əlihi və səlləm–
zamanında Quranın yaradılması, cüz, tafra kimi məsələlər haqda elə
bu ləfzlərlə mövzu açılsaydı, zamanında çıxan bəzi məsələlərin
hökmlərini təyin edib açıqlıq gətirdiyi kimi bu ləfzlər haqda da
danışar və açıqlıq gətirərdi.
80
80
Bu şübhə, “yəni əvvəlkilər susubsa susmalıyıq“ məntiqi də özündən
əvvəlki şübhələr kimi çürükdür. Məgər sonradan çıxan bir bidət barədə
“bizdən əvvəlkilər danışmayıb” deyərək susmalı və bidət əhlinə öz fikirlərini
yaymaq üçün macalmı verməliyik?! Bunu hansı ağıl sahibi təklif edər?!
Məgər Quranın məxluq olmadığını Allah Rəsulu -sallAllahu aleyhi və əlihi və
səlləm– deyibmi?! Yoxsa ki, sonradan çıxan bir məsələ olduğu üçün elm əhli
bu barədə danışıb?! Nəyə görə onlar bu əməllərində qınanmayıblar? Bu da
kəlamı inkar edən hənbəlilərin və onlardan təsirlənənlərin düşdüyü çox
saylı ziddiyyətdən biridir.
Maliki alimlərindən olan məşhur üsulçu imam Şihəbuddin əl Qarafi özünün
“əz Zəxira” adlı möhtəşəm kitabında deyir:
“Əbu Hənifənin – radiyAllahu anhu – Malikin ona yazdığı bir yazıya cavabını
gördüm. Malik – radiyAllahu anhu- yazır: “Sən usuluddin/əqidə məsələləri
haqda danışırsan. Halbuki sələf bu mövzuda danışmayıb”.
Əbu Hənifə belə cavab verir: “Sələfin – radiyAllahu anhum – zamanında bu
bidətlər ortaya çıxmamışdı. Bu səbəbdən (ortada olmayan) o məsələlər
haqda danışmaq o bidətlərin ortaya çıxmasına şərait yaradardı. Bu da
50
Həmçinin müxaliflərə belə deyilər: Peyğəmbərdən –sallAllahu
aleyhi və əlihi və səlləm– Quranın qeyri məxluq və ya məxluq olması
haqda heç bir səhih hədis yoxdur. Bəs siz nəyə görə onun məxluq
olmadığını deyirsiniz?!
Əgər “Bunu bəzi səhabə və tabiun nəslindən olanlar deyib”
desələr belə cavab verilər: Sizin qaydalara görə səhabənin də
tabiunun da sizin kimi bidətçi və zəlalət əhli olması lazımdır. Çünki
Allah Rəsulunun –sallAllahu aleyhi və əlihi və səlləm– demədiyi bir
şeyi demişlər.
Əgər biri qalxıb “Mən bu məsələdə durur, məxluq və ya qeyri
məxluqdur demirəm” deyərsə ona belə deyilər: (Sənin etiqadına
böyük bir münkərə yol açardı. Buna görə də bu haqda danışmaq, onların
zamanında tərk edilmişdi.
Bizim zamanımızda isə bu bidətlər ortaya çıxıb. Əgər susarıqsa bidəti
iqrar/təsdiq etmiş olarıq. Sələflə aramızdakı hal fərqlidir”.
Bu tutarlı bir cavabdır. O bidətlərin Əbu Hənifənin yaşadığı yerdə, İraqda
çıxmasını (buna görə də Əbu Hənifənin bu məsələlər haqda danışmasını),
Malikin yaşadığı yerdə, Mədinədə isə çıxmadığını və bu səbəbdən o
məsələlər haqda danışmağı inkar etdiyini göstərir. Bu hər iki imamın
sözlərinin cəmi yoludur”. (Şihəbuddin əl Qarafi, əz Zəxira, 13/243).
Eyni mənalı sözü İmam Əbu Hənifə -radiyAllahu anhu- özünün məşhur “əl
Alim Vəl Mutəallim” kitabında da qeyd edir. Bu şanlı imam adı keçən
kitabda belə deyir:
“Əgər onlar “Sənə Allah Rəsulunun –sallAllahu aleyhi və əlihi və səlləm-
əshabının susduğu bir şeydə susmaq düşməzmi?” deyərlərsə belə de:
Əlbəttə! Əgər mən də onların durumunda olsa idim onlara düşən susmaq
mənə də düşərdi. Lakin mənim mübtəla olduqlarımla onların zamanında
yaşayanlar bir deyil. Biz bizə tənə edən və qanımızı halal görən kəslərlə
imtahan olunuruq”. (Əbu Hənifə, əl Alim Vəl Mutəallim, 9).
51
görə) sən bu məsələdə durmağınla bidətçi və zəlalət əhli olursan.
Çünki Peyğəmbər –sallAllahu aleyhi və əlihi və səlləm– “Məndən
sonra belə bir məsələ çıxarsa o barədə susun və heç bir şey
söyləməyin” buyurmayıb. Həmçinin “Məxluq olduğunu və yaxud
olmadığını deyəni zəlalət əhli sayıb təkfir edin” də buyurmayıb.
Yenə belə deyilər: Deyin görək əgər bir nəfər “Allahın elmi
məxluqdur” deyərsə bu məsələdə durarsınız ya yox? Əgər “yox”
desələr onlara belə deyilər: Peyğəmbər –sallAllahu aleyhi və əlihi və
səlləm- və əshabı bu barədə heç nə deməyib.
Həmçinin birisi qalxıb Rəbbiniz (haşa) ... və ya cism və ya arazdır
desə, ... və buna bənzər şeylər sorsa
81
sizin əqidəyə görə bütün
bunlar haqda susmalısınız. Çünki Peyğəmbər –sallAllahu aleyhi və
əlihi və səlləm– və əshabı bu şeylər haqda danışmayıb.
Yaxud da susmayıb öz sözünüzlə bu sadalananlardan heç nəyin
şanı müqəddəs Allah –azzə və cəllə– haqqında filan (əqli və nəqli)
dəlillərə görə mümkün olmadığını deməlisiniz.
Əgər biri “Bu barədə susar və ona heç nəylə cavab vermərəm,
və ya onu tərk edərəm və yaxud da onun olduğu yerdən qalxar ya
da ona salam vermərəm, yaxud xəstələndiyi zaman ziyarət etməz
və yaxud da öldüyü zaman cənazəsinə qatılmaram” deyərsə ona
belə deyilər: Sizin qaydaya görə bu zikr etdiyin bütün cavab
növlərində bidətçi və zəlalət əhli olmalısan. Çünki Allah Rəsulu –
sallAllahu aleyhi və əlihi və səlləm– “Kim bu şeylərdən hər hansı biri
haqda sorarsa susun” buyurmayıb. Həmçinin “Ona salam verməyin,
81
Müəllif nöqtə qoyduğum yerlərdə Allah haqda söylənə bilmə ehtimalı
olacaq şeylər qeyd etmişdir. Onları sildim. Onsuz da iki üç kəlimədir və
silinməsi mövzunu anlamağa təsir etmir. Allah haqda fərziyyə mahalında
olsa belə bu cür şeylər işlənməməliydi. İki üç kəliməylə izah etmək olardı.
Allah müəllifi əfv etsin.
52
olduğu yerdən qalxın” da buyurmayıb. Bu sadalananlardan heç
birini əmr etməyib. Siz bunu edərsizsə sizin qaydalara əsasən
bidətçi olursuz. Nəyə görə Peyğəmbərdən –sallAllahu aleyhi və əlihi
və səlləm– Quranın məxluq olmasını nəfy edən və məxluq olduğunu
deyəni təkfir edən bir səhih hədis belə olmadığı halda Quranın
məxluq olduğunu deyən kəs haqda susmadınız? Onu niyə təkfir
etdiniz?
Əgər “Çünki Əhməd bin Hənbəl –radiyAllahu anhu– məxluq
olduğunu nəfy etmiş və belə deyəni təkfir etmişdir” deyərlərsə
onlara bu cür cavab verilər: Niyə Əhməd bu haqda susmayıb? Niyə
bu barədə danışıb?
Əgər “Çünki Abbas əl Anbəri,
82
Vaki bin əl Cərrah,
83
Abdur
Rahmən bin Mehdi
84
və başqaları onun məxluq olmadığını və
məxluq olduğuna etiqad edənlərin kafir olduğunu deyiblər”
deyərlərsə belə cavab verilər: Niyə onlar Peyğəmbərin –sallAllahu
aleyhi və əlihi və səlləm– susduğu məsələdə susmayıblar?
82
Abbas bin Abdul Azim əl Anbəri əl Bəsri. Yəhya bin Səid, Əhməd bin
Hənbəl, Abdur Rahmən bin Mehdi və başqalarından hədis dinləmişdir.
Həmçinin ondan Muslim, Əbu Hatim ər Razi, Əbu Davud və başqaları hədis
dinləmişlər.
83
Vaki bin əl Cərrah əl Kufi. İraq hafizlərindəndir. Fiqhdə Əbu Hənifənin rəyi
ilə fətva verirdi. İmam Şafiinin iraqlı şeyxlərindəndir.
84
Abdur Rahmən bin Mehdi bin Hassan əl Bəsri. İmam Malik, Hişam əd
Dustuvai, Muaviyə bin Saleh, Şubə, Sufyan və başqalarından hədis
dinləmişdir. Ondan İbn əl Mubərak, Əhməd bin Hənbəl, İshaq bin Rahaveyh
və başqa zatlar hədis dinləmişlər.
53
Əgər “Çünki Amr bin Dinar,
85
Sufyan bin Uyeynə, Cəfər bin
Muhəmməd
86
–radiyAllahu anhum– və başqaları “Nə xalqdir nə
məxluq” demişlər” deyərlərsə onlara bu cür cavab verilər: Niyə
onlar Allah Rəsulunun –sallAllahu aleyhi və əlihi və səlləm–
haqqında danışmadığı bir məsələ haqda susmayıblar?
Əgər məsələni səhabəyə və yaxud onlardan bir topluluğa
döndərərlərsə bu inad olar. Onlara bu cür deyilər: Nəyə görə onlar
bu məsələdə susmayıblar? Axı Peyğəmbər –sallAllahu aleyhi və əlihi
və səlləm– bu məsələ barədə danışmayıb. Nə də “Bunu deyəni
təkfir edin” buyurmayıb.
Əgər “Alimlərin yeni çıxan məsələ haqda danışmaları zəruridir ki,
cahil insanlar o şeyin hökmünü bilsinlər” deyərlərsə onlara belə
deyilər: Biz də sizdən bunu istəyirik. Bəs nəyə görə kəlamı
əngəlləyirsiz? Siz istədiyiniz zaman (əvvəlkilərin danışmadığı
məsələlərdə) danışırsınız, cavab verə bilməyib kəsildiyiniz an isə
“Kəlamdan nəhy olunmuşuq” deyirsiniz. İstədiyiniz zaman (etiqadi
məsələlərdə) özünüzdən əvvəlkiləri dəlilsiz və açıqlamasız təqlid
edirsiniz. Bu şəhvətə tabe olmaq deyil də nədir?
Peyğəmbər –sallAllahu aleyhi və əlihi və səlləm– nəzirlər
(növləri), vəsiyyətlər, qul azad etmək eləcə də munəsəxatların
hesablanması
87
haqda (təfsilatlı şəkildə) danışmayıb, Malikin,
85
Amr bin Dinar əl Məkki. Tabiun nəslindəndir. Əbu Hureyrə, İbn Ömər,
Cabir və başqa səhabələrdən hədis rəvayət etmişdir. Ondan isə Əbu Hənifə,
Həmmad bin Zeyd, Şubə, İbn Uyeynə və başqaları hədis rəvayət etmişlər.
86
Qəsd olunan Əhli Beytdən olan məşhur imam Cəfər əs Sadiqdir.
87
Fiqhdə fəraiz mövzularındandır. Ölənin mirası bölüşdürülmədən öncə
varislərdən hər hansı birinin ölməsi zamanı dövrəyə girən hökmdür.
54
Sövrinin, Şafinin və Əbu Hənifənin yazdığı kimi kitablar yazmayıb.
88
Sizə görə onlar da bidətçi və zəlalət əhli olmalıdılar. Çünki
Peyğəmbərin –sallAllahu aleyhi və əlihi və səlləm– etmədiyini edib,
müəyyən şəkildə açıq-aydın demədiyi bir şey haqda danışıb,
Peyğəmbərin –sallAllahu aleyhi və əlihi və səlləm- yazmadığı
kitabları yazmışlar. Eləcə də Peyğəmbərin –sallAllahu aleyhi və əlihi
və səlləm– hökm etmədiyi halda Quranın məxluq olduğunu
deyənlərin təkfirinə hökm etmişlər.
Bu zikr etdiyimizdə hər ağıl sahibi və inadkar olmayan biri üçün
kifayət qədər izah var.
Risalə burada bitdi. Həmd Allaha məxsusdur. Allahın salamı və
rəhməti Peyğəmbərin, onun pak Əhli Beytinin, səhabələrinin və
Qiyamətə qədər onların yolu ilə gedənlərin üzərinə olsun.
88
Zahir olan müəllifin fiqhi kitabları qəsd etdiyidir. Çünki öncədən fiqhi
məsələləri qeyd edir. Bu da onu göstərir ki, onun zamanında Əbu Hənifənin
fiqhi sahədə yazdığı kitablar var idi. Doğrusunu Allah bilir.
55
Qeydlərdə İstifadə Olunmuş Qaynaqlar
1. Qurani Kərim.
2. Əbu Hənifə; Əl Alim Vəl Mutəallim; Qahirə, Mətbəatul Ənvar,
1368 h./1949 m; Təhqiq: Hafiz Muhəmməd Zahid əl Kövsəri.
3. Buxari; Səhih; Dəməşq, Dar İbn Kəsir, birinci nəşr, 1423 h./2002
m.
4. Muslim; Səhih; Riyad, Darut Taybə, birinci nəşr, 1427 h./2006 m;
Təhqiq: Əbu Quteybə Nazr Muhəmməd əl Fəryabi.
5. Əbul Həsən əl Əşari; Əl Lumə Fir Raddi Alə Əhliz Zeyği Vəl Bidə;
Mətbəatu Misr Şərikə Musəhəmə Misriyyə, 1955; Təhqiq: Həmudə
Ğarabə.
6. Əbul Həsən əl Əşari; Risələtun İlə Əhlis Səğr; Mədinə, Məktəbətul
Ulumi Vəl Hikəm, ikinci nəşr, 1422 h./2002 m; Təhqiq: Abdullah
Şakir əl Cuneydi.
7. Əbul Həsən əl Əşari; Məqalətul İsləmiyyin; Beyrut, Məktəbətul
Asriyyə, 1411 h./1990 m; Təhqiq: Muhəmməd Muhyiddin Abdul
Həmid.
8. Vahidi; Əsbəbu Nuzulil Quran; Beyrut, Darul Kutubil İlmiyyə,
birinci nəşr, 1411 h./1991 m; Təhqiq: Kamal Bəsyuni Zəğlul.
9. Əbul Yusr əl Bəzdəvi; Usuluddin; Qahirə, Darul Əzhəriyyəti Lit
Turas, 1424 h./2003 m; Təhqiq: Hans Peterlans.
10. Əbu Hamid əl Ğazəli; İlcamul Avam An İlmil Kəlam; Hindistanda
nəşr edilmiş qədim nüsxə.
56
11. İbn Asəkir; Təbyinu Kəzibil Muftəri; Dəməşq, Mətbəatut Tövfiq,
1347 h./1929 m; Naşir: Husəmuddin əl Qudsi; Təqdim və təliq:
Muhəmməd Zahid əl Kövsəri.
12. İbnul Cövzi; Mənaqibul İməm Əhməd bin Hənbəl; Qahirə, Dar
Həcr, ikinci nəşr, 1409 h./1988 m; Təhqiq: Abdullah bin Abdul
Muhsin ət Turki.
13. Qarafi; əz Zəxira; Beyrut, Darul Ğarbil İsləmi, birinci nəşr 1414
h./1994 m; Təhqiq: Muhəmməd Hicci, Səid Ərab, Muhəmməd Bu
Xabzə.
14. Tacuddin əs Subki; Tabaqatuş Şafiiyyətil Kubra; Qahirə, Dar
Həcr, ikinci nəşr, 1413 h./1992 m; Təhqiq: Mahmud Muhəmməd ət
Tannəhi və Abdul Fəttah Muhəmməd əl Hulv.14.
15. Suyuti; Lubəbun Nuqul Fi Əsbəbin Nuzul; Beyrut, Muəssəsətul
Kutubis Səqafiyyə, birinci nəşr, 1422 h./2002 m. 15. Abdur Rahmən
Bədəvi; Məzəhibul İsləmiyyin; Beyrut, Darul İlm Lil Mələyin, 1997.
38
16. Fuad Sezgin; Tərixut Turasil Arabi; Səudiyyə Ərəbistanı, İdəratus
Səqafəti Vən Nəşri Bil Cəmiətil İməm Muhəmməd bin Suud əl
İsləmiyyə, 1411 h./1991 m. 39
58
Mündəricat
Tərcüməçinin Müqəddiməsi ....................................................... 5
Əbul Həsən əl Əşari ..................................................................... 9
Risalə Haqda .............................................................................. 16
Müəllifin Müqəddiməsi ............................................................ 25
Müxaliflərin Ortaya Atdıqları Şübhələr .................................... 27
Müəllifin Bu Şübhələrə Verdiyi Cavablar ................................. 30
Qeydlərdə İstifadə Olunmuş Qaynaqlar .................................. 55
Mündəricat ................................................................................ 58
Dostları ilə paylaş: |