Şəkİ və onun TƏbabəT tarİxİ
Yüklə 0,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
dayanasan. Qollarını açasan, çağırasan. Özü də çağıranda səs verir. “Ay pir” deyəndə səs verir, ona nə sözün var, ürəyində deyirsən, apardığın ayın-oyunu da qoyursan yerə, dala baxmadan qayıdıb gəlirsən. Bugünkü dövrümüzə qədər bu inanclar qalıb və maraqlı burasıdır ki, hələ də buna inanan və riayət edən insanlar kifayət qədərdir. O zamanlar axar su canlı və müqəddəs hesab edilirdi. İndi də belə bir adət var ki, İlin axır çərşənbəsində gecəyarısı yuyunuf paklanannan sonra axar suyun qırağında oturuf, niyyətini ona danışsan, o niyyətinə çatarsan. Dərdini, ağrını, azarını suya söyləsən, su gecə hamısını özü ilə aparar. Bəs insan öz niyyətini suya kimin üçün danışır? Bu, maraqlı məsələdir. Burada əyələri xatırlamaq lazım gəlir. Niyyəti əyələrdən başqa kimə danışmaq olar ki?! Axı suların əyəsi var. Demək, axır çərşənbə gecəsi suyun sahibi insanı eşidir, onun niyyətlərini dinləyib, nəsibini verir. Su həm də insanın bütün ağırlıqlarını təmizləyir. Bununla yenə də təsdiq olunur ki, bu su ilkin-kosmoqonik sudur. Möcüzəlidir, insanın azar-bezarını götürür, sağlamlıq bəxş edir, onun arzularını yerinə yetirir. Bənzər inanc özünü suya münasibətdə belə göstərməkdədir: “Əzəl çərşənbədə sübh tezdən bulaq başına gəlirlər: Ağırlığım, uğurluğum suya, Azarım-bezarım suya” – deyib su üstündən atlanırlar. Sonra əl-üzlərini yuyur, bir-birlərinin üstünə su atır, sifətlərinə su çiləyirlər. Xəstəliyə tutulanları da su üstündən hoppandırırlar. “Su haqqı, pis əməl sahibi olmayacağam” deyirlər. Qədim türklərin inanclarına görə, bir çox xəstəliklərin səbəbkarı, yerdə və göylərdə yaşayan mifik varlıqlardan fərqli olaraq, yerin altında yaşayan ruhlardır. “Abaasılar” adlandırılan bu ruhların əksəriyyəti insanların ağlını əlindən alaraq dəliyə çevirə bilmək gücünə sahibdirlər. Onların qidasının əsasını insan vücudu, böcək və leş kimi iyli şeylər təşkil etməkdədir. İnsanlar abaasılardan qorunmaq üçün qurban verirdilər. Əldə olan məlumatlara görə, saklar inanırdılar ki, insanlar öldükdən sonra ölülər dünyasına köçsələr də və başqa dünyanın sakinlərinə çevrilsələr də, ruhları geri dönüb insanların arasında yaşaya bilirlər. Bu halda onlar yalnız şər ruhlara – üörlərə çevrilirlər. Ölən insanın ruhu (sür və qut) ölülər dünyasına köçdükdən sonra ruhlar ondan üörə çevrilmək istəyib-istəmədiklərini soruşurlar, cavab müsbət olduqda onu üç dəfə şəkildən şəklə salır, üörə çevirir və insanların yaşadıqları orta dünyaya qovurlar. Bu məqsədlə ona insan şəkli verir, içinə isə abaası yerləşdirirlər. Və bu abaası – üör yer üzünü ölən adamın şəklində dolaşmağa başlayır. Üörlər sırasına başıboş və axmaq adamların (dəlilərin), xüsusi amansızlıqla öldürülmüşlərin, intihar etmişlərin və cadugərlərin ruhları çevrilirlər. Dəlilər ona görə üörə çevrilirlər ki, onlar, bir qayda olaraq, qadınların şər ruhları ilə intim münasibətlərindən doğulmuşlar və bu üzdən də onların “normal ruh”a çevrilmələri mümkün deyil. Qəddarlıqla öldürülənlər isə üörə könüllü surətdə çevrilirdilər ki, öz qatillərindən qisas ala bilsinlər. İntihar edənlərə gəlincə isə, bunlar sağlıqlarında bədənlərinə bəd ruhlar girən və ağılları əllərindən alınanlardır ki, onların da üördən başqa bir şeyə çevrilməsi imkan xaricindədir. Tədqiqatçının yazdığına görə, ruhların bir qismi od saçır və onları xəstəliyin tüğyan etdiyi yerlərdə müşahidə etmək mümkündür. Bu bəd ruhlar adətən əyri-üyrü ağacların oyuqlarında məskunlaşırlar. Topladığım materiallardan belə məlum olur ki, əcdadlarımızın kökü minilliklərin dərinliklərinə gedən əski mifik təsəvvürlərində ruhların qeyri-adi qüvvəsinə inam xüsusi yer tuturdu. Belə ruhlar şeytanlar, cinlər, qulyabanı və hal anası kimi xeyirxah və şər ruhlara bölünürdü. Cinlər xalqın mifik təsəvvüründə onlara zərər vuran şeytana bənzədilirdi. Ona görə də qaynar suyu yerə və oda tökmək, cinlər üçün paltar hesab edilən soğan və sarımsaq qabığını yandırmaq olmazdı. Türk xalqlarının ənənəvi xalq həkimliyi kökü çox-çox qədim dövrlərə qədər uzanan şamanizmə, daha dəqiq desək, şamanların müalicə üsuluna dayanır. Xalq arasında bu gün də mövcud olan ovsunlar, cadu, dualar, yeni Ay görünməsi zamanı müxtəlif rituallar, odla xəstə orqanın təmasını saxlamaqla, qorxutmaqla edilən müalicə formaları, üzərlik yandırma, insanı yaman gözdən qorumaq üçün edilən ayinlər, talisman, göz muncuğu şamanlıqdan qalmadır. Xəstəliyə səbəb olan varlıqları xəstənin “bədənindən çıxartmaları” (cin çıxarmaq ritualları), bəzi ocaqların ruhi xəstələri sağaltması, dua oxumaqla ağrıları azaltmaq kimi metodların kökü şamanlıqdan qaynaqlanır. Xalq arasında cinçilərin, pis ruh qovucularının mövcud olması da şamanlıqla birbaşa bağlıdır. O dövrdə bəd ruhların qovulması ilə, yəni bilavasitə ruhlardan qaynaqlanan xəstəliklərin sağaldılması ilə qamlar, yəni şamanlar məşğul olurdular. Onlar, eyni zamanda, xalq həkimi rolunu da ifa edirdilər. Bir sözlə, şamanlıq elə bir fəaliyyət və düşüncə formasıdır ki, dünyanın, təbiətin və varlıqların ruhlarla idarə olunmasına, bütün mənəvi amillərin işıqdan, nurdan keçməsinə əsaslanır və insanların sağlamlığının qorunmasına, ekoloji fəlakətlərin qarşısının alınmasına yönəldilir. Şaman həyatdakı cəlbedici rollardan hər birini (rəssam, şair, meditasiya ustası, rəqs və mahnı oxumaq) özündə daşıya bilir, uzaqgörənlik və peyğəmbərliyi ilə yanaşı yeni və itirilmiş məlumatları əldə etməyin yollarını tapırdı. Şamanlar odun şər ruhları qovmaq gücündə olduğuna inanır və ondan daim bu məqsədlə istifadə edirdilər. Qədim türklər ruhların şərindən qorunmaq üçün qabaqlayıcı tədbir kimi onlara qurban verər, bu yolla özlərini onların şərindən-bəlasından kənar tutmağa çalışardılar. Deməli, xüsusi sehrli, tilsimli sözlərlə qurban kəsmək, onun ətinin birlikdə, ümumi mərasimlərdə yeyilməsi və ya paylanması bizim yerlərdə islamiyyətin gəlişindən xeyli əvvəl də mövcud idi. Sivilizasiya inkişaf etdikcə metal daşı əvəz edir. İnsanların inancında da dəyişiklik əmələ gəlir. Etno- qrafik materiallar və qədim dini təsəvvürlər əsasında demək olar ki, məhz bu dövrdə metallara yüksək dərəcədə ehtiram əmələ gəlir. Əmək alətləri və silahlar metaldan hazırlanır. Metaldan istifadə qədim insanların təbiət üzərində qələbəsi demək idi. Dəmirlə silahlanan insan özünü “məğlubedilməz” hiss edirdi. Metalın parıltısı, möhkəmliyi, ondan bəzək əşyalarının, alətlərin düzəldilməsi ona inam yaratmışdı. Şəkililərin təsəvvürlərinə görə, dəmir şər qüvvələrlə mübarizədə daha çox təsirli vasitə hesab olunurdu. Cin və şeytanların metal alətlərin səsindən bərk qorxduqlarına da böyük inam var idi. Ona görə də gecələr evdən çıxanda özləri ilə metal əşya götürərdilər. Onların inanclarına görə, ev-ocağı bədnəzərdən qorumaq üçün qapının üstünə və narahat yatan uşağın balı- şının altına iti metal əşyalar qoyulurdu. Günəş tutulması zamanı metal qab-qacağı bir-birinə vurardılar. Bu yolla metal əşyalar ilə şər qüvvələri uzaqlaşdırardılar. Əski türk inanclarına görə, şər ruhlara hökm edən qara şamanlar olduğu kimi, xeyirxah ruhların köməyi ilə şər ruhların əməllərini zərərsizləşdirən, insanları onların gətirdikləri bəla və xəstəliklərdən qoruyan ağ şamanlar da mövcuddur və onlar bədduaların təsirini heçə endirən xüsusi Yüklə 0,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|