S. K. Ganiyev, A. A. Ganiyev, D. Y. Irgasheva ma’lumotlar bazasi xavfsizligi
Yüklə 13,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
| talbiqiy dasturiy ta ’minot
hisoblanuvchi, ya’ni muayyan tatbiqiy masalalami yechishga mo‘Ijallangan MBBT awal boshdan tizimli funksiyalarini bajargan - tizimli dasturiy ta’minotning fayl tizimi imkoniyatlarini kengaytirgan. Umuman MBBT amalga oshi- ruvchi quyidagi fimksiyalami ajratish mumkin: - ma’lumotlami mantiqiy strukturasini (ma’lumotlar bazasi sxemalarini) tashkil etish va madadlash; - tashqi xotiradagi ma’lumotlaming fizik strukturasini tashkil etish va madadlash; - ma’lumotlardan foydalanishni tashkil etish va ulami asosiy va tashqi xotirada ishlash. Ma’lumotlaming mantiqiy strukturasini (ma’lumotlar bazasi sxemalarini) tashkil etish va madadlash ma’lumotlarni tashkil etish modeli (“ma’lumotlar modeli”) vositaiari yordamida ta’nrmlanadi. Ma’lumotlar modeli ma’lumotlami tashkil qilish usuli, yax- litlikning cheklanishlari va ma’lumotlami tashkil qilish obyektlari ustida joiz amallar to ‘plami orqali aniqlanadi. Ma’lumotlar modeli uchta tarkibiy qismga - strukturali, yaxlitli va manipulyatsion qismlarga ajratiladi. 7 Ma’lumotlami tashkil etishning quyidagi uchta asosiy modellari mavjud: - ierarxik; - tarmoqli; - relyatsion. Ma’lumotíami tashkil etish modeli, aslida, avtomatlashtirilgan axborot tizimini amalga oshiruvchi avtomatlashtirilgan ma’lumotlar bankining ichki axborot tilini belgilaydi. MBBT orqali madadlanuv- chi ma’lumotlar modeli MBBTni tasniflashda ko‘pincha mezon si- fatida ishlatiladi. Unga binoan ierarxik MBBT, tarmoq MBBT va relyatsion MBBT farqlanadi. MBBTning boshqa muhim fimksiyasi - tashqi xotiradagi ma’lumotlaming fizik strukturasini tashkil etish va madadlash. Ushbu fimksiya ba’zida ma 'lumotlar bazasining fayllar formati deb ataluvchi m a’lumotlar bazasi fayllarining ichki strukturasini tashkil etadi va madadlaydi hamda ma’lumotlardan samarali va tartibli foydalanish uchun maxsus strukturalami (indekslami, sahifalami) yaratadi va madadlaydi. Ushbu jihatdan bu fimksiya MBBTning uchinchi funksiyasi —ma’lumotlar bazasidan foydalanishni tishkil etish bilan uzviy bog‘langan. Tashqi xotiradagi ma’lumotlaming fizik strukturasini tashkil etish va madadlash fayllar tizimining shtatga oid vositalari asosida hamda tashqi xotira qurilmalarining MBBTni bevosita boshqarish sathida amalga oshirilishi mumkin. Ma’lurnotlardan foydalanishni va ulami asosiy va tashqi xo- tirada ishlashni tashkil etish tranzaksiya deb ataluvchi jarayonlarni amalga oshirish orqali bajariladi. Tranzaksiya - ma’lumotlar bazasi ning joriy holatiga nisbatan alohida ma’noli qiymatga ega amal- laming ketma-ket majmui. Masalan, ma’lumotlar bazasidagi alohida yozuvni olib tashlash tranzaksiyasi quyidagilami o‘z ichiga oladi: ko‘rsatilgan yozuv bo‘lgan ma’lumotlar fayli sahifasini aniqlash; mos sahifani o‘qish va asosiy xotira buferiga uzatish; asosiy xotira buferidagi yozuvni olib tashlash; olib tashlangandan so‘ng bog‘la- nishlar va boshqa parametrlar bo‘yicha yaxlitlikni tekshirish; ma’lu motlami mos sahifasining yangi holatini ma’lumotlar bazasi faylida qaydlash. 3 Tranzaksiyaning ikki xilini ajratish qabul qilingan - tranzak- siya tugallanganidan so‘ng ma’lumotlar bazasi holatini o‘zgartiruv- chi va ma’lumotlar bazasi holatini vaqtincha o‘zgartiruvchi (tran- zaksiya tugallanganidan so‘ng dastlabki holat tiklanadi). MBBTning tranzaksiyalami tashkil etish va boshqarish bo‘yicha funksiyalari- ning niajmui tranzaksiya monitori deb ataladi. Ma’liimotlar bazasiga nisbatan tranzaksiyalar ma’lumotlar ban- ki foydalanuvchilari harakatlariga tenglashtiriluvchi tashqi jarayon- lar bilan ishtirok etadi. Bunda tranzaksiyalaming manbai, boshlab beruvchisi bitta yoki birdaniga bir nechta foydalanuvchi bo‘lishi mumkin. Ushbu mezon bo‘yicha bitta odam foydalanuvchi MBBT va ko 'pchilik foydalanuvchi MBBT farqlanadi. Odatda, bitta odam foydalanuvchi MBBTlarida tranzaksiyalar monitori MBBTning alo- hida funksional elementi sifatida amalga oshirilmaydi. Ko‘pchilik foydalanuvchi MBBTlarda tranzaksiyalami monitorlashning asosiy vazifasi - birdaniga bir nechta foydalanuvchilaming umumiy ma’lu motlar ustida tranzaksiyalaming birgalikda samarali bajarishlarini ta’minlash. Aksariyat MBBTlarda ma’lumotlardan foydalanish va ulami ishlash asosiy xotirada operatsion tizimning shtatga oid vositalari yoki tizimning vositalari yordamida asosiy xotira buferlarini tashkil etish orqali amalga oshiriladi. Ma’lumotlardan foydalanish va ulami ishlash vaqtida ma’lumotlar bazasi faylining alohida tashkil etuv- chilari asosiy xotira buferlarida joylashtiriladi. Shu sababli, MBBT ning ma’lumotlardan foydalanish va ulami ishlashini tashkil etish bo‘yicha funksiyasining boshqa bir tarkibiy qismi asosiy xotira buferlarini boshqarish hisoblanadi. MBBTning ma’lumotlardan foydalanish va ulami ishlashini tashkil etish bo‘yicha funksiyasining yana bir muhim tarkibiy qismi ma’lumotlar bazasining barcha joriy o‘zgarishlarini jumallashtirish hisoblanadi. Jumallashtirish ma’lumotlaming bo‘lishi mumkin bo‘lgan yanglishishlar va buzilishlarda but saqlanishini ta’minlovchi asosiy vosita hisoblanadi. Aksariyat MBBTlarda bunday tahdidlami neytrallash uchun saqlash va joylashtirishning o‘zgacha rejimli ma’lumotlar bazasining o‘zgarishlari jumali tashkil etiladi. 9 Ma’lumotlar bazasining o‘zgarishlar jumalining zaxirali nusxa- si, odatda, ma’lumotlar bazasining asosiy faylidan alohida eltuv- chilarda joylashtiriladi. Quyida MBBT komponentlarining o‘zaro bog‘lanish sxemasi keltirilgan. Ma’lumot- Yüklə 13,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|