11
Məhdəviyyət haqqında nəzərlər
ortaya çıxmayıb. Çünki İslamdan öncəki müasir dinlərin biri
digərini tanımırdı. Hər bir din özündən savayı digər dinləri bi-
dətçi və azğın hesab edirdi. Buna ən yaxşı misal yəhudilərin
nəsranilərə, nəsranilərin də yəhudilərə qarşı tutduğu mövqe-
dir. Müsəlmanlara gəlincə, Qurani-kərim dinlərin müqayisə
sahəsi barədə metodoloji incələmə və ilk obyektivlik irəli sü-
rüb. Belə ki, bir çox ayələr qarşılaşdırmaya işarə etmişdir. İstər
səmavi olsun, istər düzəldilmə orada bir çox dinlərdən söz açı-
lıb: Yəhudi və məsihilərdən söz açarkən, bütlərə və tağuta iba-
dətdən də söz açıb. Quran batil olsalar da, onları din adlandırıb.
Allah-təala buyurub: “Sizin öz dininiz var, mənim öz dinim”.
1
İslam irqələrində müxtəlif Məhdəviyyət tezislərinin
araşdırılmasının əhəmiyyəti
1 – Tədqiqatçılar və ümumi müsəlmanlara təqdim olunan
araşdırma sağlam İslamın məhdəviyyət əqidəsini müda iə et-
mək üçün ən əhəmiyyətli ünsürüdür və buna yönələn qarşı-
durmanın ziddinədir. O qarşıçıxmalar ki, yalnız səhv təsəvvür-
lərə uymaq deyil. Əksinə, İslam aləmində yayılan şübhəli və
sapqın cərəyanların meydan oxuması da buna aiddir.
2 – Şüurlu, intellektual və müvəffəq araşdırmaçı kəs Məh-
dəviyyət məsələsində cumhur (müxtəlif tezislərin məsul şəxs-
ləri) ilə ən gözəl şəkildə mübahisə apara bilməz. Bir halda ki,
onların nəzərindəki Məhdəviyyət barədə ikir və təsəvvürləri
tədqiq edib inandıqları ixtila lara son qoysun.
3 – Məhdəviyyət əqidəsi üçün müqayisəli araşdırma mö-
minlər üçün sağlam İslam əqidəsi barədə qiymətli bilgi, qüv-
vətli dəlil, açıq bürhan, möhkəm höccət təqdim edir. Onun yeri
İslam və insani düşüncə fəzasında füsunkar və əzəmətlidir.
4 – Məhdəviyyət əqidəsinin müqayisəli şəkildə araşdırıl-
ması alim və tədqiqatçıların üzərinə düşən elmi zəruriyyətdir
1
“Ka irun” surəsi, ayə 6.
12
Müctəba Sadət
ki, nəfsi istək və məzhəbi mənfəətlərdən uzaq olaraq sağlam
elmi yolla haqq insanlara izah olunsun.
5 – Qarşılaşdırıcı araşdırma möminlərin Məhdəviyyət əqi-
dəsi, məzhəbinin əsasları, habelə əqidəsini qurmaq baxımın-
dan etimadını möhkəmləndirir. Bu, üstünlük və imtiyaz ünsür-
lərindəndir.
6 – Müxtəlif Məhdəviyyət tezisləri barədə məlumatın
hal-hazırkı zamanda möminlər üçün təchizatdır. Necə ki, keç-
mişdə də sağlam Məhdəviyyət əqidəsini müda iə etmək üçün
onlar üçün təchizat olub.
7 – Müxtəlif Məhdəviyyət tezislərini araşdırmaq məzhəbin
dayanıqlılığını və insanların hidayətinə səbəb olacaq amilləri
əldə etməyimizə səbəb olacaq. Habelə mömin və araşdırmaçı
kəs (mücadilə aparan və təəssübkeş kəslərlə) uzunömürlülük,
erkən imamlıq, qeyb dövrü, sərdabə və s. kimi məzhəbin zəif
nöqtələrindən hesab etdikləri yollardan hücuma keçdikləri
vaxt qarşılaşma üçün bundan yararlana biləcək. Habelə araş-
dırmaçı, şüurlu möminin təkcə müda iə mövqeyində durması
keçərli deyil. Əksinə, bəzən necə hücum etməli olduğunu da
bilməyi vacibdir. Buna isə müxtəlif tezis və təsəvvürlərlə tanış
olmadan, onları araşdırmadan, uğradığı dəyişiklik və illər keç-
dikcə üzləşdiyi təhri ləri dərk etmədən nail ola bilməz.
Məhdəviyyət əqidəsi bizi bir yerə cəm edib birləşdirir
Dinlərin müqayisəli elmi İslamdan öncə tanınmırdı. Çün-
ki “müqarinə” (qarşılaşdırma) digərini hesaba almaq və eti-
raf etməkdir. Bu İslamdan öncə yox idi. Belə ki, hər bir din və
məzhəb digərini etiraf etmirdi. İslam düşüncəsi və mədəniy-
yətinin çoxaldığı din azadlığı və çoxluğu düşüncə tolerantlığı
mühitinin yaranmasına gətirib çıxartdı. Bu isə dost kimi dav-
ranmağa, bir-birilə əlaqə saxlamağa, cəm şəkildə yaşamağa sə-
bəb oldu. Hansı ki, bundan dialoq və münaqişə yarandı. Sonra
çox keçmədən dərk, vəsf, təhlil və müqarinə baxımından din
13
Məhdəviyyət haqqında nəzərlər
və s. məzhəbin tədqiqatı istiqamətinə aid olacaq qədər məsələ
genişləndi. Belə ki, nəticə etibarilə elmin bir qolu yarandı ki,
dinlərin müqarinəsi elmi adlandı. Yəni dinlər və məzhəblər
tədqiqatının əsası oldu. Beləcə müqarinə elminin kökləri bit-
di. İslam gəldiyi yerlərdə özündən öncə gələn dinləri nəzəri və
praktiki olaraq tanıdı:
Nəzəriyyə baxımından bildirilir ki, səmavi risalət silsiləsin-
dəki sonuncu mərhələ nəticə olaraq dinlərdə əhəmiyyətli olanı
irs aparıb. Buna həm də bəşəriyyətin Qiyamət gününədək öz
yolunda ehtiyac duyduğu şeyləri əlavə edib. Məhdəviyyət əqi-
dəsi islami ideologiyası olaraq, səma risalətlərinin xülasəsi sa-
yılır.
Aktuallıq baxımından isə İslam müsəlman olmayan cə-
miyyətinin həqiqi varlığını tanıyır. O, əhli-kitab, zimmə əhli
haqqında söz açır, onların hüquq və vacib məsələlərini nizama
salır. Bəşər tarixinin son dövründə isə Məhdəviyyət məsələsi-
nin praktiki tətbiqi gəlir. Beləliklə, tövhid, haqq-ədalət bütün
yer üzünə yayılır. Habelə bütün peyğəmbər və rəsulların hədəf-
ləri tətbiq olunaraq gerçəkləşmiş olur.
Məhdəviyyət məsələsi və xilaskarın həqiqəti – adı hallan-
madan – bütün din və fəlsə i məzhəblərin nəzərində birləşən
müştərək qaydadır. Onlar bu düşüncənin əsasında yekdil ikir-
dədirlər. Təkcə adlandırılmada ikir ayrılığındadırlar... Habelə
müxtəlif İslam irqə və məzhəbləri də bu cürdür. Məhdəviyyət
müsəlmanları bir-birinə yaxın edə qaydadır, nəzəri və əməli
baxımdan ümidverici formada onların gələcək vəhdətini bəxş
edir. Əksər irqələr Mehdinin doğruluğuna iman bəsləyir. Axır-
zamanda onun zühur edəcəyini gözləyirlər ki, ona tabe olub
bayrağının altında yığılsınlar.
Məhdəviyyət əqidəsi bir yerə cəm edib bəşəriyyətin hamısı-
nı birləşdirir. O, elə həqiqətlərdəndir ki, səmavi dinlərin etiqad
bəslədiyi ideologiyada müştərək xüsusiyyət daşıyır. Həmçinin
Dostları ilə paylaş: |