Renessans dövründə maşınqayırma
Yüklə 953 b. Pdf görüntüsü
|
Sənaye inqilabı 259 ölkədən çixarmalarına məhdudiyyət qoyulmuşdur. X Ι X əsrin əvvəlində buxar maşını Böyük Britaniyada əsas istehsal maşını kimi tətbiq olunmağa başlayır. 1800-cü ildə Vatta mənsub patentin ləğvindən sonra, bu maşınlara qoyulan məhdudiyyətlər aradan qaldırılır. Bununla istismarda olan buxar maşınlarının sayı 1800-cü ildə 2200-dən 1822-ci ildə 10 000-ə çatır [2.7]. X Ι X əsrdə mexaniki emalın inkişafı buxarla işləyən gəmilərin yayılması və dəmir yolunun tikintisi ilə bağlı idi. 1807-ci ildə ilk dəfə olaraq amerikalı Fulton carxla işləyən buxar gəmisini düzəldir. 1836-cı ildə Smit və Errikson spiralformalı pərlə işləyən gəmini layihələndirirlər. Gəmi mühərriklərinin düzəldilməsi və təkmilləşdirilməsi sahəsində yeni mühəndislərin formalaşması başlayır. Mançester və Liverpul arasında dəmir yolunun açılması metal emal edən dəzgahına qoyulan tələbləri artırır. Bir çox müəssisələr lokomotivlərin hazırlanması ilə məşğul olur. 1802-ci ildə düzəldilmiş, yüksək təzyiqlə işləyən buxar maşınlarının tətbiqi böyük sürətlər əldə etməyə imkan verirdi. Ancaq bu maşınların hazırlanması emal texnologiyası qarşısında yeni məsələlər qoyurdu [2.9]. 1847-ci ildə dəmir yolu sahəsi özünün ən yüksək pilləsinə çatır. Bu sahə o dövrdə İngiltərə maşınqayırmasının 20 %-ni təşkil edirdi. Dəzgahların geniş tətbiqi olmadan qatarların düzəldilməsi mümkün deyildi. Ona görə də, sənayeləşmə dövründə dəzgahların tətbiqi ön plana çıxaraq, aparıcı rollardan birini oynamağa başlamışdır. Bu baxımdan dəzgahqayırma artıq ümumi maşınqayırmanın hər hansı bir alt təbəqəsinə aid olmaqdan uzaqlaşmağa başlayaraq, ayrıca sahə kimi formalaşmağa qədəm qoyur. İlk dəfə olaraq Modsli dəzgahların bir məhsul kimi istehsalına başlayıb, onu satışa çıxarır. İngiltərədə dəzgahqayırmanın inkişafında əsas rollardan birini Modsli ilə bərabər Mark Brunel oynamışdır. O, 1769-cu ildə Fransada anadan olmuş, bir müddət Amerikada yaşayandan sonra 1799-cu ildə İngiltərəyə köçmüşdir. 1814-cü ildə öz şəxsi hava dəyirmanına malik olan Brunel öncə ağac emalı dəzgahları ilə məşğul olmuş və bu sahədə Sənaye inqilabı 260 çoxlu sayda ixtiralar etmişdir. O, bundan əlavə, ilk dəfə olaraq buxar maşını ilə işləyən gəmini düzəldir və 1816-cı ildə toxucu maşınını ixtira edir. Ancag onun ingilis maşınqayırmasında yeri “Portsmout” dəzgahlarının düzəldilməsi ilə başlanır. Brunelin iştirakı ilə düzəldilmiş şaquli üstyonuş dəzgahının görünüşü şəkil 2.22-də verilmişdir. Şəkil 2.22. Brunel və Modslinin birgə hazırladıqları üstyonuş dəzgahı. Sənaye inqilabı 261 Diqər aparıcı mühəndislərdən biri də Yozef Klement (ingl. Joseph Clement) idi. O, 1779-cu ildə anadan olmuş, Modsli məktəbini keçmişdir. 18 yaşında olan Klement Qlasqo şəhərinə gələrək torna emalatxanasında işləməyə başlayır. 1814-cü ildə o Maudsley&Fild firmasına keçərək mühəndis kimi fəaliyyətini davam etdirir. 1817-ci ildə Klement öz müəssisəsini yaratmaqla məşğul olur. Klement pis vəziyyətdə olan bir emalatxananı kirayəyə götürərək, orada kiçik ölçülü presizion dəzgah düzəldir. O, hələ Qlazqoda işləyərkən yivkəsən alətlərin və oxboyu hərəkətli şpindelə malik dəzgahın layihələndirilməsi ilə məşğul olur. Bu dəzgah alət supportuna malik idi. Klement öz emalatxanasını təşkil edəndən sonra o supporta və avtomatik korreksiyaya malik olan yivkəsən dəzgah düzəldir. Sonralar dəzgahda özü mərkəzləyən patron tətbiq edir və buna görə 1827-ci ildə “İncəsənət cəmiyyəti”nin qızıl medalına layiq görülür. Bundan əlavə o ilk dəfə olaraq yivlərin standartlaşdırılmasına cəhd edir. Bu işdə ona şagirdi Vitvoz köməklik edir. Ancaq bu işi onun özü sona çatdıra bilməsə də, Vitvoz yivlərin normativlərini hazırlayaraq praktikada həyata keçirir. Maşınlarda dəmir hissələrin geniş tətbiq olunması, xüsusilə dəzgahlarda tətbiq olunan prizmalar, tekstil maşınların yönəldiciləri və buxar maşınlarının itələyiciləri müstəvi səthlərin tətbiqinə olan tələbatı artırmışdır. Müstəvi səthlərin bülövlərlə emal olunması artıq nə keyfiyyət, nə də kəmiyyətcə zamanın tələblərinə cavab vermirdi. Buna görə də, X Ι X əsrin ortalarında İngiltərədə üstyonuş dəzgahlarının düzəldilməsi və tətbiqi sürətlə yayılmağa başlayır və müstəvi səthlərin emalında tətbiq olunur. Bu dəzgahlardan birini 20-ci illərdə Klement düzəldir. Klementin dəzgahqayırmanın inkişafındakı fəaliyyəti təkcə mühəndisliklə məhdudlaşmırdı. Onun emalatxanası da, bir məktəb olaraq neçə-neçə mühəndislərin yetişməsində böyük rol oynamışdır. Modsli, Brunel və Klement dəzgahqayırmanın bir sənaye sahəsi kimi formalaşmasında mühüm rol oynasalar da, bu sahənin İngiltərədə inki- Yüklə 953 b. Dostları ilə paylaş:
|