Reja: L. N. Tolstoyning hayoti va ijodi

Lev Nikolayevich Tolstoyning “M o‘ysafid olma ekdi” hikoyasida ilgari surilgan g‘oyalar haqida. Tolstoyning bolalarga bag’ishlab yozgan barcha katta-kichik asarlarida oddiy inson obrazi ko’zga yaqqol tashlanib turadi. Buning isboti tariqasida adibning bir qator asarlariga nazar tashlab o’tishga to’g’ri keladi. Bir bog’bon bolalari ishyoqmas, yalqov bo’lib o’sayotganliklaridan qattiq iztirob chekadi. U o’limi oldidan o’g’illarimni bir aldasam, zora ishlab, o’zlarida mehnat ko’nikmasi hosil bo’lsa, degan o’y, xayol bilan: „Bolalar, men tok tagiga oltin ko’mib qo’ydim, uni mendan keyin qazib olinglar”, degan g’oyani „Bog’bon va bolalar“ hikoyasida juda qoyil qilib yozadi.
Ko’chat ekish, bog’ qilish juda og’ir va mashaqqatli ish. Bu bog’bondan og’ir mehnat, sabr-toqat talab qiladi. Bog’bon o’zi uchun, kelajak avlod uchun ko’chat ekadi. Shu nuqtayi nazardan adibning „Mo’ysafid olma ekdi” hikoyasi diqqatga loyiqdir.
„Keksa berilib ko’chat o’tqazar edi. Odamlar uning keksaligidan va qilayotgan ishidan kulib:
— Sizga olma ekish nega kerak bo’lib qoldi? Bu daraxt o’sib voyaga yetguncha bu dunyoda yashaysizmi yoki yo’qmi? — deyishdi.
— Men olmasini yemasam o’zgalar yeyishadi va menga rahmat deyishadi. Nima bo’lganda ham olmani ekkanim foyda, — debdi“.
Tolstoy ochko’z, faqat o’z manfaatlarini o’ylaydigan ba’zi odamlarni ko’pgina asarlarida tanqid qiladi, ularning ustidan ochiqdan ochiq kuladi. „Odamga qancha yer kerak?” degan hikoyaning sarlavhasini o’qigan odam hayron bo’lib qoladi. Rostdan, odamga qancha yer kerak? Fomaga mulkdor yer beradi. „Bugun qancha o’lchasang, hammasi seniki,“ — deydi. Foma yugurib-yelib, odimlab, kun bo’yi yer o’lchaydi. Oxiri ochlik va
charchaganidan yiqiladi-yu, o’sha joyning o’zida jon beradi. Adib Foma cho’zilib yotgan yerni ko’rsatib, odamga ikki metr yer kerak bo’ladi, xolos, deydi.
Tolstoy asarlari orasida hayvonlar, jonivorlar, parrandalar haqida yozilganlari ham ko’p. Do’stlik, birodarlik, do’stga sado-qat, mehr-oqibat faqat odamlar o’rtasida emas, balki hayvonlar o’rtasida ham mavjud ekanligini biz adibning „Arslon bilan it” hikoyasi misolida bilib olamiz.
Tolstoyning „Bolalik“, „Kavkaz asiri” kabi povestlari ham bolalar sevib o’qiydigan asarlar sirasiga kiradi.
L. N. Tolstoyning ibratli hikoya, ertak va masallari hali ham o’zining badiiy hamda tarbiyaviy kuchini yo’qotgan emas. Uning bu mavzudagi asarlari qator darslik va majmualarga kirgan, alohida kitob holida ham chop etilgan.
Tolstoyning bolalar uchun yozgan asarlari o'qish uchun foydalidir, chunki ular adabiy tilda yozilgan va tushunish oson. Yozuvchi ularga tushunarli shaklda chuqur axloqiy me'yorlarni qo'ydi.
L. Tolstoy o'z uyida dars bergan dehqon bolalarini o'qitish uchun "ABC" va darsliklar yozishni boshladi. Uning bolalar asarlari hayratlanarli va yozuvchi bolalarga etkazmoqchi bo'lgan g'oyalarni o'z ichiga oladi. Uning kitoblari ta'lim beradi. Siz yirtqich va kulgili cho'chqa o'rtasidagi mustahkam do'stlik haqidagi "Arslon va it" hikoyasini eslay olasiz. Hayvonning his -tuyg'ulari shu qadar aniq yozilganki, ular "jon bilan qabul qilishadi". Tolstoyning bolalar uchun asarlari har qanday yoshda qiziq. "Mushukcha" asari bolalar tarbiyalagan mayda hayvon haqida hikoya qiladi. O'rmonda o'ynab, ular uy hayvonlarini unutdilar va ovchi itlarning qichqirayotganini eshitib, o'zlarini tutdilar. Jasur bola erga yiqilib, mushukchani tanasidan yopib, itlardan himoya qildi. Kichkintoylar uchun yozuvchi ibratli hikoyalar yaratdi. "Uch ayiq" kitobi o'rmonda adashib, ayiq oilasida tugagan Masha qizi haqida hikoya qiladi. Muallif badiiy tarzda qizning 3 ta plastinkadan qanday yeb, 3 to'shakda yotganini, ayiqlar qanday hayratda qaytganini tasvirlab beradi. Takrorlanadigan iboralar va syujetlar gapirishni o'rganayotgan chaqaloqlar uchun qulaydir. Tolstoy rus o'quvchisi uchun kashf etgan ertaklar yosh bolalar uchun ham ma'lumotli. "Chumoli va kaptar" asarining qahramonlari yaxshilikka yaxshilik bilan javob berishga va boshqalarning muammolariga befarq qolmaslikka chaqiradilar. "Bo'ri va Qo'zi" ertakida aytilishicha, agar bu dunyoning qudratli odamlari kimnidir jazolashlari kerak bo'lsa, buning sababini topishadi. "Filippok" asari juda ko'p narsani o'rganishni xohlagan bola haqida bo'lib, u so'ramasdan juda uzoqdagi maktabga bordi. U o'qituvchini shunchalik qiziqtirdiki, u bolaning onasi bilan gaplashib, uni maktabga qo'yib yuborishiga va'da berdi. Dehqon oilasining og'ir hayotini tasvirlab, muallif bola shuncha to'siqlarni engib o'tishi uchun bilimga chanqoqlik nima bo'lishi kerakligi haqida gapiradi. Leo Tolstoy ta'limni juda yuqori baholadi, shuning uchun bu hikoya eng mashhur bolalar asarlaridan biriga aylandi. Buyuk ustozning barcha asarlarini sanab o'tish uchun ko'p vaqt kerak bo'ladi, lekin bu mavzularni unutib bo'lmaydi. Ular umr bo'yi odam bilan qoladilarAmmo Tolstoy muallifligiga nafaqat roman va hikoyalar kiradi. Shuningdek, u oʻnlab falsafiy va axloqiy hikoyalar va masallar yaratgan, ulardan biri “Boʻrilar oʻz farzandlarini qanday oʻrgatadi”.