Qlobal İqlim Dəyişmələri: - Ətraf Mühit və Təhlükəsizlik
Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi
Milli Hidrometeorologiya Departamenti
İqlim Dəyişmələri və Ozon Mərkəzinin
direktoru Gulmalı Süleymanov
Dünyanı narahat edən qlobal problemlərdən biri də İqlim dəyişmələridir.
İqlim dəyişmələri artıq baş verir və onun fəsadları özünü biruzə verir. Belə ki,
İqlim dəyişmələri üzrə Hökumətlərarası Ekspertlər Qrupunun 4-cü Hesabatında
göstərildiyi kimi son 100 ildə Yer kürəsində orta illik temperatur 0,8
0
C artmış,
Okeanın səviyyəsi 15-25 sm qalxmış və okeanların qızma dərinliyi 3000 metrə
çatmışdır.
Hesabatda qeyd olunur ki, Yer kürəsində 1,6Vt/m
2
artıq enerji qalır ki, bu da
okeanların və yer səthinin qızmasına sərf olunur. Bu enerjinin yalnız 1/5 hissəsi
təbii amillər hesabına baş verir. Yerdə qalanı isə antropogen mənşəlidir.
Antropogen təsirlərin əsas səbəbi troposferin yuxarı qatında yerləşən İstilik Effekti
Yaradan Qazlardır(İEYQ). Bunlardan Karbon qazının konsentrasiyası son 100 ildə
1,4 dəfə, Metan qazının konsentrasiyası 2 dəfə, Azot 1-oksidin konsentrasiyası isə
20-25% artmışdır. Bundan əlavə keçən əsrin 50-ci illərindən başlayaraq
hidroxlorfülorkarbonların atmosferdə konsentrasiyası sürətlə artmağa başlamış,
halbuki bundan əvvəlki dövrlərdə atmosferdə bu qazlar müşahidə olunmamışdır.
Yer səthində qalan artıq enerjinin qeyri-bərabər paylanması nəticəsində son
10 illiklərdə Təhlükəli Hidrometeoroloji Hadisələrin tezliyi və amplitudası
artmışdır. Belə ki, Yer kürəsinin müxtəlif ərazilərində sellər, daşqınlar, su
basmalar, güclü küləklər, çovğunlar, tufanlar, okeanlarda qasırğalar, torpaq
sürüşmələri və sairə daha tez-tez baş verir ki, bu da insan tələfatına və dağıntılara
səbəb olur.
Azərbaycan da qlobal iqlim dəyişmələrinin təsirindən kənarda qalmamışdır.
Son 100 ildə Azərbaycan ərazisində orta illik temperaturlar 0,4-1,3
0
C-yə qədər
artmışdır. Temperatur artımı regionlardan asılı olaraq qeyri-bərabər paylanır. Belə
ki, Böyük Qafqazın yüksək dağlıq ərazilərində orta illik temperatur 1,1-1,3
0
C
artması müşahidə olunmuşdur. Son 10 illiklərdə Azərbaycan ərazisində kiçik dağ
çaylarında sel və daşqınların sayı və gücü artmışdır. Buna səbəb isə bu ərazilərdə
aylıq yağış normalarının bir neçə gün ərzində düşməsi olmuşdur. Son illərdə, yəni
2003 və 2010-cu illərdə Kür və Araz çaylarının daşması nəticəsində çoxlu kəndlər
dağılmış, əkin sahələri və mal-qara tələf olmuşdur. Azərbaycan ərazisində baş
verən güclü küləklər nəticəsində elektrik və rabitə xətlərinin qırılması müşahidə
olunmuşdur.
Qlobal və regional İqlim Dəyişmələri ssenarilərinə əsasən 2100-cü ilə qədər
Yer kürəsində orta temperaturun artması gözlənilir. Orta temperaturun 2
0
C qədər
artması daha ciddi fəlakətlərə səbəb ola bilər. Hedli mərkəzinin araştırmalarına
görə yer səthində orta illik temperaturun 2
0
C artması şimala doğru temperaturun
daha çox(3-7
0
C) artmasına gətirib çıxara bilər ki, bu da buzlaqların daha sürətlə
əriməsinə səbəb olacaqdır. Hendli mərkəzinin araşdırmalarına görə ən təhlükəli
ərazilər Şimali Amerika, Qərbi Avropa, Hind-Çin yarımadası, Afrika qitəsinin bəzi
əraziləri və okeanlardakı adalar göstərilir.
Azərbaycan ərazisi üçün İqlim dəyişmələrinə uyğunlaşma tədbirlərinin
görülməsi ən prioritet məsələlərdən biridir. Bu məqsədlə qarşıdakı illərdə
Azərbaycan Respublikasının İqlim dəyişmələri üzrə 3-cü milli məlumatları
çərçivəsində uyğunlaşma üzrə Milli Fəaliyyət Proqramının hazırlanması nəzərdə
tutulur. Ən vacib məsələlərdən biri də Təhlükəli Hidrometeoroloji Hadisələrə
qabaqcadan xəbərdarlıq üzrə avtomatlaşdırılmış sistemin qurulmasıdır.