Postêpy Psychiatrii I Neurologii 2005; 14 (supl. 1/20): 127–131

---

Postêpy Psychiatrii i Neurologii 2005; 14 (supl. 1/20): 127–131

Opis przypadku

Case report

Przedstawiam proces terapii m³odego pacjenta leczo-

nego w Klinice Nerwic z rozpoznaniem zaburzeñ lêko-

wych, który w wywiadzie przy przyjêciu ujawni³, ¿e jest

homoseksualist¹. Powsta³a hipoteza, ¿e u tego pacjenta

orientacja seksualna mia³a istotn¹ rolê w patogenezie

zaburzeñ lêkowych. Byæ mo¿e zachowania homosek-

sualne powodowane s¹ chêci¹ zaspokajania innych po-

trzeb, niedotycz¹cych sfery i orientacji seksualnej? Byæ

mo¿e wyst¹pienie zaburzeñ lêkowych u osoby z zacho-

waniami homoseksualnymi œwiadczy o nieœwiadomej

niechêci i potrzebie wycofania siê z tych zachowañ?

OdpowiedŸ na te pytania w procesie psychoterapii mog-

³a pomóc pacjentowi w kszta³towaniu w³asnej identyfi-

kacji zgodnej z jego orientacj¹ seksualn¹.

Imieliñski [1] opisuje hetero- i homoseksualnoœæ jako

dwa bieguny kontinuum. Wiêkszoœæ osób gromadzi siê

przy biegunie heteroseksualnym, czêœæ przy homoseksu-

alnym, czêœæ pozostaje miêdzy biegunami i okreœla siê

ich jako biseksualnych. Boczkowski [2] twierdzi, ¿e ho-

moseksualista to osoba, której poci¹g p³ciowy jest wy-

³¹cznie lub prawie wy³¹cznie skierowany do osób w³as-

nej p³ci i która wy³¹cznie lub prawie wy³¹cznie w ten

sposób uzyskuje zadowolenie seksualne. John Money

[cyt. za 2] podaje, ¿e orientacja seksualna to generalne

odzwierciedlenie atrakcyjnoœci dla kogoœ tej samej p³ci,

innej, lub obu. Sk³ania siê do relatywnego postrzegania

granicy miêdzy indywidualn¹ homofili¹ i heterofili¹, nie

dychotomi¹, lecz dwoma równoleg³ymi aspektami orien-

tacji. St¹d homoseksualizm oznacza niski poziom hetero-

filii i wysoki poziom homofilii, heteroseksualizm od-

wrotnie, biseksualizm – relatywnie wysoki poziom obu,

zaœ aseksualizm – niski poziom obu. Sumuj¹c, orienta-

cja seksualna jest wypadkow¹ obu tych aspektów.

Freud [cyt. za 3] uwa¿a³, ¿e dziecko jest z natury

biseksualne, w wieku ok. 13–14 lat okreœla siê orienta-

cja seksualna. Starowicz [3] prawdopodobnie tak inter-

pretuje tezê Freuda, ¿e dziecko jest „polimorficznie per-

wersyjne”. Rozwa¿ania tradycyjnej psychoanalizy wi¹¿¹

homoseksualnoϾ z wczesnymi fazami rozwoju psycho-

seksualnego. HomoseksualnoϾ jest tu postrzegana jako

Psychoterapia pacjenta z tendencjami homoseksualnymi leczonego

z powodu zaburzeñ lêkowych

Psychotherapy of a patient with homosexual tendencies treated for anxiety disorder

LILIANNA ENGEL

Z Kliniki Nerwic Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

STRESZCZENIE

Cel. Za przyczynê homoseksualizmu uwa¿a siê najczêœciej czynniki biologiczne, nastêpnie spo³eczne, kulturowe i psychologiczne,

z uwzglêdnieniem rodzinnych. Przeprowadzono analizê uwarunkowania tendencji homoseksualnych u m³odego pacjenta, z pod-

kreœleniem znaczenia wystêpuj¹cych u niego objawów lêkowych.

Przypadek. M³ody pacjent z zaburzeniami lêkowymi, który przy przyjêciu na terapiê poinformowa³, ¿e jest homoseksualist¹.

Komentarz. Podkreœlono istotne znaczenie postawy rodziców, zw³aszcza ojca, dla kszta³towania siê tendencji homoseksualnych.

Zachowania homoseksualne by³y w przypadku opisanego pacjenta zwi¹zane z zaspokajaniem potrzeb – nie tylko seksualnych. Zabu-

rzenia lêkowe chroni³y go przed realizacj¹ tendencji homoseksualnych. M³ody wiek i faza rozwoju pacjenta wskazuj¹ na nieukoñ-

czony proces kszta³towania siê orientacji seksualnej.

SUMMARY

Objective. Biological factors are usually considered as the cause of homosexuality, with social, cultural, and psychological, (also

familial) determinants coming next. An analysis of factors determining homosexual tendencies in a young male patient was conducted,

with an emphasis on the role of his anxiety symptoms.

Case. A young male patient with anxiety disorder who disclosed his homosexual tendencies after being admitted to therapy.

Commentary. A significant role of parental attitudes, especially these of the father, in the development of the patient’s homosexual

tendencies was stressed. His homosexual behaviours were associated with gratification of his needs, not only sexual ones. Anxiety

disorder protected him against realization of the homosexual tendencies. The patient’s young age and his developmental stage suggest

that the process of shaping his sexual orientation has not been completed yet.

S³owa kluczowe: psychoterapia / homoseksualizm / lêk

Key words:

psychotherapy / homosexuality / anxiety

---

Lilianna Engel

zatrzymanie rozwoju psychoseksualnego na wczeœniej-

szym stadium.

Obok teorii psychoanalitycznych, wiele przypadków

homoseksualizmu mo¿na wyt³umaczyæ teori¹ uwiedze-

nia, wdrukowania, wyuczenia w okresie pierwszych do-

œwiadczeñ seksualnych. Z badañ Kinseya (1953) [cyt.

za 3] wynika, ¿e 1/3 mê¿czyzn i 1/4 kobiet hetero-

seksualnych ma homoseksualne doœwiadczenia w ¿yciu.

Imieliñski [1] stwierdza, ¿e zjawisko zorientowania po-

pêdu seksualnego w kierunku w³asnej p³ci jest typowe

dla okresu rozwojowego pokwitania. A jako utrwalone

zjawisko w postaci homoseksualizmu wystêpowa³o we

wszystkich epokach i kulturach.

Jak zatem kszta³tuje siê orientacja homoseksualna

cz³owieka? Najwiêcej doniesieñ dotyczy roli czynników

biologicznych. Starowicz [3] wymienia trzy grupy pod-

stawowych biologicznych przyczyn homoseksualizmu:

predyspozycje genetyczne i hormonalne, uwarunkowania

prenatalne wp³ywaj¹ce na rozwój mózgu, zespó³ stresu

prenatalnego. Wielu autorów widzi wp³yw czynników

spo³eczno-kulturowych, rodzinnych, psychologicznych

na kszta³towanie siê orientacji seksualnej. Czêsto uwa-

runkowania s¹ wieloczynnikowe. Imieliñski [4] pisze, ¿e

poprzez czynniki genetyczne cz³owiek dziedziczy

mo¿liwoœci rozwojowe. Jedne z predyspozycji s¹ przez

œrodowisko pobudzane i rozwijaj¹ siê, inne hamowane.

U ka¿dego oddzia³uje ró¿norodnoœæ predyspozycji dzie-

dzicznych i niezliczona iloœæ czynników œrodowi-

skowych o charakterze pobudzaj¹cym lub hamuj¹cym.

U ka¿dego przebiega wiêc indywidualny rozwój emo-

cjonalno-seksualny. Wœród czynników œrodowiskowych

najwiêksz¹ rolê w rozwoju emocjonalno-seksualnym

odgrywaj¹ czynniki natury psychologicznej oraz spo-

³eczno-kulturowej, wœród nich potrzeba kontaktu emo-

cjonalnego oraz potrzeba seksualna. Nale¿yte zaspoko-

jenie potrzeby kontaktu emocjonalnego ma zasadnicze

znaczenie dla rozwoju emocjonalno-seksualnego i dla

rozwoju osobowoœci. Boczkowski [2] na podstawie do-

stêpnych wyników doœwiadczeñ i obserwacji naukowych

wymienia dwie grupy przyczyn homoseksualizmu: zwi¹-

zane z nieprawid³ow¹ czynnoœci¹ hormonaln¹ w okresie

p³odowym (wywieraj¹c¹ wp³yw na oœrodki mózgowe)

oraz zwi¹zane z czynnikami psychicznymi i emocjonal-

nymi wywieraj¹cymi wp³yw g³ównie w okresie dzieciñ-

stwa lub dojrzewania w œrodowisku spo³ecznym, a g³ów-

nie rodzinnym. W okresie kszta³towania psychiki g³ówn¹

przyczyn¹ rozwoju nastawienia homoseksualnego jest

splecenie siê dwóch czynników: nadmiernie silny zwi¹-

zek uczuciowy z matk¹ (w sensie pozytywnym lub ne-

gatywnym) oraz brak wzorca mêskiego lub niechêæ, lub

niezdolnoœæ do naœladowania go. Dawniej s¹dzono, ¿e

zasadnicz¹ rolê odgrywa tutaj nieprawid³owa wzajemna

relacja pomiêdzy matk¹ i synem, ale obecnie uwa¿a siê,

¿e wiêksze znaczenie maj¹ relacje miêdzy synem a oj-

cem. Na patologiê w relacji matka – syn ojciec ma

olbrzymi, niweluj¹cy wp³yw, jeœli pe³ni sw¹ rolê wobec

syna. Nadopiekuñczoœæ matki nie wp³ywa wtedy równie¿

ró¿nicuj¹co. Ju¿ od 1936 r. datowane s¹ badania struktu-

ry rodzinnej osób o orientacji homoseksualnej u obu p³ci.

W 1936 r. Terman i Miles [cyt. za 2] analizowali rodziny

77 homoseksualistów mêskich. Bardziej wspó³czesne

badania potwierdzaj¹ te zale¿noœci. (Wspominam tylko

o mêskich homoseksualistach ze wzglêdu na analizowa-

ny przypadek). Zasadniczym czynnikiem prowadz¹cym

do homoseksualizmu by³a nieprawid³owa relacja z ojcem,

któr¹ opiszê zgodnie z obserwacjami badaczy. Dodatko-

wy wp³yw predystynuj¹cy mia³y postawy matek. Bieber

(1962) [cyt. za 2] wymienia³ u matek homoseksuali-

stów: 70% relacji „ciep³ych”, polegaj¹cych na uwodze-

niu synów, wchodzeniu w intymne relacje, traktuj¹ce jak

powierników, nieœwiadomie pobudzaj¹ce seksualnie,

czasem t³umi¹ce heteroseksualne zainteresowania syna,

utrudniaj¹ce kontakty rówieœnicze, feminizuj¹ce syna;

30% matek homoseksualistów to matki „wrogie”: odrzu-

caj¹ce, nie daj¹ce poczucia bezpieczeñstwa, egocentrycz-

ne. Oba rodzaje matek ingerowa³y negatywnie w relacje

synów z ojcami. Relacje homoseksualnych synów z oj-

cami by³y wg badañ nastêpuj¹ce. W badaniach Saghira

i Robinsa (1973) [cyt. za 2] 84% homoseksualistów i 18%

heteroseksualistów stwierdzi³o, ¿e ich ojcowie byli obo-

jêtni i nie interesowali siê nimi w okresie dzieciñstwa.

Obojêtnoœæ by³a raczej rysem dominuj¹cym a nie spo-

radycznym brakiem uwagi. Ich ojcowie rzadko siê

z nimi bawili, rzadko te¿ dzielili z nimi zainteresowa-

nia, czêsto natomiast byli szorstcy i brutalni, u¿ywaj¹c

w stosunku do swych synów okreœleñ poni¿aj¹cych ich

godnoœæ. Brak zainteresowania i zwi¹zku z synem unie-

mo¿liwia³ synowi wzorowanie siê na ojcu, traktowanie

go jak modelu, z którym móg³by siê identyfikowaæ.

Wed³ug danych Saghira i Robinsa [cyt. za 2] jedynie

13% homoseksualistów identyfikowa³o siê ze swoim oj-

cem w porównaniu do 2/3 heteroseksualistów, u których

ten proces nastêpowa³. Badania Biebera i wsp. (1962)

[cyt. za 2] jednoznacznie wykaza³y nieprawid³owy sto-

sunek ojciec–syn u mêskich homoseksualistów. W ba-

daniach tych stwierdzono, ¿e ojciec by³ oddalony od

syna i spêdza³ z nim ma³¹ iloœæ czasu. Ojcowie homo-

seksualistów w przewa¿aj¹cej wiêkszoœci przypadków

mieli obojêtny, wrogi, lekcewa¿¹cy i jawnie odrzucaj¹-

cy stosunek do syna. Najczêœciej wystêpuj¹cym nasta-

wieniem homoseksualnych synów w stosunku do ojców

by³a nienawiœæ i strach. Badania te wykaza³y, ¿e syno-

wie tych ojców szukali u partnerów homoseksualnych

tych w³aœciwoœci, jakich nie znaleŸli u ojców: ciep³a,

¿yczliwoœci, kontaktu, prowadz¹c do wniosku, ¿e wszel-

kie warunki, które powoduj¹ u mê¿czyzn patologiczne

potrzeby, które mog¹ byæ zaspokojone tylko przez

innych mê¿czyzn, przyczyniaj¹ siê do rozwoju homo-

seksualizmu lub problemów homoseksualnych.

OPIS PRZYPADKU

W. wówczas 23-letni student dwóch wydzia³ów,

przebywa³ w Klinice Nerwic na prze³omie 2000/2001 r.,

przyjêty z rozpoznaniem zaburzeñ lêkowych. W ci¹gu

---

Psychoterapia pacjenta z tendencjami homoseksualnymi leczonego z powodu zaburzeñ lêkowych

4 lat przed przyjêciem, podczas wyjazdów za granicê

wyst¹pi³y 3 napady panicznego lêku. Podczas ostatnie-

go napadu paniki dzwoni³ do ojca, chcia³ powiedzieæ

mu o swojej homoseksualnej orientacji, nie potrafi³ naz-

waæ przyczyn tego zachowania. Ojciec nie odbiera³ te-

lefonu. Pacjent powiedzia³ o tym matce prosz¹c, aby nie

mówi³a ojcu i niezw³ocznie wyjecha³ do Polski. Pytany

przy przyjêciu o dotychczasowe leczenie poinformowa³,

¿e dwukrotnie, w roku 1998 i 1999, po kilka miesiêcy

bra³ udzia³ w spotkaniach grupy terapeutycznej dla osób

zorientowanych homoseksualnie. Przyczyn¹ podjêcia

leczenia w Klinice Nerwic by³a obawa przed wyst¹pie-

niem napadu lêku.

Stan przy przyjêciu: niepokój, pobudzenie i towarzy-

sz¹ce im objawy somatyczne: ko³atanie serca, poty, dusz-

noœæ. W wywiadzie okresowo wystêpowa³y te¿ jedno-

dwutygodniowe stany obni¿onego nastroju.

Stan somatyczny: pacjent ogólnie zdrowy. Od 1996 r.

ma alergiê na py³ki traw. Przyznano mu kategoriê zdro-

wia A, w wojsku nie by³. Alkohol pije sporadycznie,

papierosów nie pali.

Wywiad: pacjent pochodzi z rodziny pe³nej, ma m³od-

sz¹ siostrê. Matka (obecnie 49 lat, in¿ynier) po urodze-

niu krótko siê nim opiekowa³a. Od 6 tygodnia by³ pod

opiek¹ babci ze strony matki, oddany do ¿³obka Ÿle siê

tam adaptowa³ i znowu wróci³ pod opiekê babci. Mo-

czenie nocne wystêpowa³o do 4 roku ¿ycia. Jako dziec-

ko nadpobudliwy, obgryza³ paznokcie, mia³ napady

bólów brzucha i g³owy. Wystêpowa³y napady z³oœci

z rzucaniem siê na pod³ogê, sk³onny do k³ótni. W przed-

szkolu po okresie p³aczliwoœci, nauczy³ siê zwracaæ na

siebie uwagê odmiennoœci¹ zachowañ, oryginalnoœci¹,

uzyska³ szczególne traktowanie przez nauczycielki,

przewodzi³ dzieciom. W domu sta³ siê powiernikiem

matki, która oczekiwa³a od niego wsparcia, prosi³a aby

wp³ywa³ na siostrê. Matka stosowa³a strategiê przemil-

czania, przeczekiwania problemów, tworzenia tajemnic.

Pacjent farbowa³ w³osy na intensywny kolor, aby spro-

wokowaæ emocje w matce i aby zainteresowa³a siê nim.

Ojciec (obecnie 50 lat, in¿ynier) sztywny, krytyczny,

wymaga³ bezwzglêdnego pos³uszeñstwa, wiecznie nie-

zadowolony z syna, zmusza³ go do nauki biciem, znêca³

siê psychicznie nad nim, lekcewa¿y³. By³ silnie zwi¹zany

emocjonalnie z w³asnym ojcem. W 1995 r., gdy pacjent

mia³ 17 lat, u nich w domu le¿a³ ob³o¿nie chory dzia-

dek, któremu ojciec poœwiêca³ ca³y czas. Pacjent patrz¹c

na ojca i dziadka myœla³, ¿e ojciec jest homoseksualist¹.

By³ bardzo zazdrosny o bliskoœæ ojca z dziadkiem. Pa-

cjent wróci³ w tym okresie póŸno z prywatki i ojciec nie

wpuœci³ go do domu. Od tej pory mieszka³ z dziadkami,

rodzicami matki. Ma ¿al, ¿e babcia nalega³a czêsto, aby

wraca³ do rodziców. Rodzice pacjenta zawsze wzmac-

niali osi¹gniêcia intelektualne syna.

Wywiad seksualny: rozwój psychoseksualny nie od-

biega³ od norm dla p³ci i wieku. Pacjent w szkole pod-

stawowej i w pocz¹tkach œredniej podkochiwa³ siê

w dziewczêtach, wyobra¿enia par heteroseksualnych

dzia³a³y na niego pobudzaj¹co seksualnie. W 1995 r.,

w wieku 17 lat zacz¹³ odczuwaæ potrzebê bliskoœci emo-

cjonalnej z mê¿czyzn¹, fascynowa³ siê mêskim cia³em.

Od ok. 1996 r. prze¿ywa³ lêk, wstyd, myœl¹c o mê¿czyz-

nach i stara³ siê nie dopuszczaæ do takich myœli. Marzy³

o zwi¹zku uczuciowym z mê¿czyzn¹, jednoczeœnie ba³

siê opinii spo³ecznej, napiêtnowania. Znalaz³ w gazecie

og³oszenie o grupie wsparcia dla gejów i lesbijek

i uczêszcza³ na spotkania, które dotyczy³y akceptacji

tendencji homoseksualnych w sobie. W 1999 r. podj¹³

próbê poznania ch³opaka i zbudowania zwi¹zku, sko-

rzysta³ z og³oszenia w gazecie „Inaczej”, oczekiwa³

pieszczot, przytulenia, czu³ brak wzajemnoœci uczucio-

wej. Po rozstaniu wyst¹pi³y stany obni¿onego nastroju.

Podobnie wygl¹da³y kolejne próby budowania bliskoœci

i zwi¹zków, zakoñczenie powodowa³o depresyjny na-

strój. Pacjent bardzo aktywnie kontaktowa³ siê listow-

nie i przez internet z osobami o orientacji homoseksual-

nej w kraju i za granic¹. Od 1999 r. do 2000 r. mia³

siedmiu partnerów, w kolejnych, krótkotrwa³ych zwi¹z-

kach. Kontakt seksualny polega³ na wzajemnej mastur-

bacji bez stosunków analnych i innych form wspó³¿ycia,

których odmawia³, co zniechêca³o partnerów. Pacjent

marzy³ o zwi¹zku uczuciowym, bliskoœci, przytulaniu

siê, fascynacji cia³em atrakcyjnego mê¿czyzny. Marzy³,

aby zamieszkaæ za granic¹ i prowadziæ swobodne satys-

fakcjonuj¹ce ¿ycie seksualne w bardziej tolerancyjnym

spo³eczeñstwie. Jednak¿e w czasie wyjazdów, gdy ist-

nia³a mo¿liwoœæ nieukrywania siê i swobodnego ¿ycia

seksualnego, doznawa³ napadów lêków, co powodowa³o

powrót do kraju.

Pobyt w Klinice Nerwic

Pacjent oczekiwa³ od terapii pomocy w radzeniu so-

bie z objawami lêkowymi. W trakcie pobytu zauwa¿y³

cel pracy terapeutycznej nad poznawaniem i rozumie-

niem motywów swego zachowania oraz nad relacjami

w rodzinie i z innymi ludŸmi. Uwa¿a³, ¿e orientacja ho-

moseksualna jest u niego uwarunkowana biologicznie,

otwarcie i chêtnie o tym informowa³. Zwraca³ na siebie

uwagê farbowanymi w³osami, kolorowym strojem, eks-

presj¹ w zachowaniu. Chcia³ szokowaæ, prowokowaæ,

nie byæ przeciêtnym. By³ bardzo widoczny w spo-

³ecznoœci terapeutycznej. Zwyk³e, codzienne czynnoœci

budzi³y w nim niechêæ i znudzenie. Wœród pacjentek

by³ lubiany, chêtnie przebywa³ ze starszymi kobietami,

by³ ich doradc¹, powiernikiem. W kontaktach z m³ody-

mi mê¿czyznami wchodzi³ w rywalizacjê. Unika³ star-

szych mê¿czyzn. Na spotkaniach psychoterapii grupo-

wej bardzo aktywny, by³ liderem, czasem b³aznowa³ lub

demonstracyjnie drzema³. Na zewn¹trz pokazywa³ siê

jako silny, niezale¿ny. W trakcie psychoterapii indywi-

dualnej mówi¹c o swojej samoocenie wysoko ocenia³

swoj¹ sprawnoœæ intelektualn¹, zaradnoœæ, kulturê oso-

bist¹. Fizycznie czu³ siê gorszy od innych mê¿czyzn,

mniej interesuj¹cy. Mimo wysokiego wzrostu i przeciêt-

nej budowy cia³a czu³ siê s³aby fizycznie, bezbronny.

W rozmowach z terapeut¹ wyra¿a³ negatywne emocje

do ojca: ¿al i ból z powodu odrzucenia, braku mi³oœci

---

Lilianna Engel

i akceptacji, niedoceniania. Twierdzi³, ¿e boi siê ojca

i nienawidzi go, myœli o odwecie na nim. Po kilku tygo-

dniach w Klinice pacjent zadzwoni³ do ojca i przez tele-

fon powiedzia³ mu, ¿e jest homoseksualist¹. Ojciec mil-

cza³ zaskoczony, nastêpnego dnia przyszed³ na rozmowê

z terapeut¹ bardzo wstrz¹œniêty, ca³¹ noc nie spa³. Roz-

mowa rodziców z terapeut¹ dotyczy³a ich relacji z sy-

nem. Podczas tzw. treningu domowego w weekend mia³a

odbyæ siê rozmowa ojca z synem na ten temat. Ojciec

podj¹³ rozmowê z w³asnej inicjatywy. Powiedzia³, ¿e nie

bêdzie ingerowa³ w jego zachowania i kontakty, przyj-

muje to co powiedzia³ syn, próbowa³ byæ akceptuj¹cy

i bli¿szy. Pacjent, jak zwykle w czasie weekendu, mia³

zaplanowane spotkanie z mê¿czyzn¹ o orientacji homo-

seksualnej. Poszed³ na spotkanie niepewny, z w¹tpliwoœ-

ciami czy tego chce. Po kolacji, przy próbie przybli¿ania

siê partnera poczu³ nagle olbrzymi¹ niechêæ, wrêcz wstrêt

fizyczny i obrzydzenie. Noc spêdzi³ siedz¹c w fotelu,

aby nie dosz³o do próby zbli¿enia z inicjatywy partnera.

By³ zdziwiony swoim zachowaniem. Przy kolejnej

próbie nast¹pi³a ta sama reakcja, wiêc zaprzesta³ spot-

kañ. Przez ostatni miesi¹c pobytu w Klinice sposób

bycia, wypowiadania siê, ubierania pacjenta stopniowo

siê zmienia³: przesta³ farbowaæ w³osy, strój mia³ mniej

kolorowy, nastrój by³ bardziej wyrównany, by³ bardziej

powa¿ny. Nast¹pi³o nawi¹zanie bli¿szego kontaktu pa-

cjenta z ojcem. Co jakiœ czas pojawia³ siê impuls do

nawi¹zania kontaktu z homoseksualist¹ przez internet.

Zachowania te wystêpowa³y coraz rzadziej, pacjent

prze¿ywa³ je jako kompulsywne, przymusowe. Uma-

wiaj¹c siê ju¿ wiedzia³, ¿e nie dojdzie do tych spotkañ.

Umówi³ siê na wyjazd za granicê wiedz¹c, ¿e objawy

lêkowe go powstrzymaj¹. Chêæ nawi¹zania takiego kon-

taktu wystêpowa³a przy pogarszaniu siê relacji z ojcem.

Zastanawia³ siê czy jest homoseksualist¹, czu³, ¿e sam

nie wie i potrzebuje czasu aby siê okreœliæ. W trakcie

terapii rysowa³y siê dwie nitki problematyki: znaczenie

wystêpowania objawów za granic¹ oraz relacja z ojcem.

Pomocne dla diagnozy i terapii pacjenta w Klinice

by³y metody niewerbalne: psychodrama, psychorysu-

nek, muzykoterapia, choreoterapia. Tak¿e poprzez tech-

niki projekcyjne mo¿na by³o przybli¿aæ siê do stref kon-

fliktowych pacjenta. Wynika³o z nich, ¿e pacjent szuka

to¿samoœci – kim jest i swego miejsca w rodzinie i spo-

³eczeñstwie.

W koñcowym etapie terapii zadawa³ sobie pytanie

o swoj¹ orientacjê seksualn¹, czy mo¿e jest biseksualny?

Twierdzi³, ¿e nie czuje niechêci ani wstrêtu do kobiet.

Spodoba³a mu siê jedna dziewczyna. Wyobra¿a³ sobie

siebie we wspó³¿yciu seksualnym z kobiet¹ jako aktyw-

nego. Natomiast wyobra¿ona rola bierna w kontakcie

homoseksualnym analnym budzi³a z³oœæ i bunt, aktyw-

nej sobie nie wyobra¿a³. Po wypisaniu z Kliniki pacjent

zg³asza³ siê na rozmowy z terapeut¹ w takich trudnych

emocjonalnie sytuacjach, jak: przeprowadzka do samo-

dzielnego mieszkania, obrona pracy magisterskiej, a po-

tem licencjackiej na drugim wydziale, podjêcie pracy.

W trakcie wizyt ambulatoryjnych nie ró¿ni³ siê wygl¹-

dem i zachowaniem od innych mê¿czyzn, zaniecha³ far-

bowania w³osów, jaskrawych kolorów, nosi³ okulary. Po

roku przerwy w wizytach ambulatoryjnych, we wrzeœ-

niu 2003 r. pacjent nadal mia³ trudnoœci w znalezieniu

partnera i zwi¹zku odpowiadaj¹cego jego potrzebom.

Nadal unika³ innych form kontaktów seksualnych poza

wzajemn¹ masturbacj¹, z tej formy te¿ zrezygnowa³

w ostatnim czasie. Podczas zachowañ autoerotycznych

pojawia³y siê te¿ wyobra¿enia seksualne kobiet i kon-

taktów heteroseksualnych. Pacjent nie podj¹³ prób zbli-

¿enia z kobietami. Od kilku miesiêcy myœla³ o tym, ¿eby

mieæ rodzinê, dziecko. Objawy lêkowe nadal wystêpo-

wa³y, szczególnie w nowych sytuacjach. By³y o wiele

mniej nasilone i pacjent sobie z nimi radzi³. Od 2 lat nie

wystêpowa³y objawy paniki.

Hipotezy dotycz¹ce kszta³towania siê osobowoœci

pacjenta i przyczyn zaburzeñ

Pacjent przejawia³ bardzo du¿e potrzeby mi³oœci i ak-

ceptacji niezaspokajane od dzieciñstwa. Silna potrzeba

osi¹gniêæ wynika³a z nagradzania przez rodziców suk-

cesów intelektualnych. Pacjent t³umi³ potrzebê domina-

cji, prze¿ywa³ konflikt miêdzy zale¿noœci¹ a dominacj¹.

Mia³ wysok¹ samoocenê w sferze intelektu, zani¿on¹

w roli mêskiej. W toku rozwoju osobowoœci wyst¹pi³y

tendencje homoseksualne, które mog³y ukszta³towaæ

orientacjê seksualn¹ pacjenta w kierunku homoseksual-

nym lub biseksualnym.

Niezaspokojona potrzeba afiliacji, bliskoœci z ojcem

mog³a byæ zaspakajana w zachowaniach homoseksual-

nych. Pacjent nie podj¹³ pe³nych zbli¿eñ seksualnych

z penetracj¹ z kobietami ani z mê¿czyznami. Z mê¿-

czyznami homoseksualnymi podejmowa³ przytulanie,

pieszczoty, odmawiaj¹c kontaktów analnych. Zaspaka-

ja³ w³asne potrzeby, nie spe³nia³ oczekiwañ i potrzeb

seksualnych partnerów. Mo¿na przypuszczaæ, ¿e pacjent

zaspakaja³ przede wszystkim inne swoje potrzeby, nie

tylko seksualne.

KOMENTARZ

Opisany przypadek ukazuje znaczenie wp³ywu czyn-

ników psychologicznych na kszta³towanie siê tendencji

homoseksualnych w rozwoju psychoseksualnym m³ode-

go pacjenta. Konflikty emocjonalne wynikaj¹ce z rela-

cji rodzinnych, deprywacji uczuæ wp³ywa³y na kszta³to-

wanie siê niedojrza³ej osobowoœci z niezaspokojonymi

potrzebami mi³oœci g³ównie ze strony ojca. Potrzeby te

mog³y byæ zaspokajane w marzeniach i pragnieniach

bliskoœci z mê¿czyzn¹. Zachowania homoseksualne,

fizjologicznie prawid³owe w okresie rozwojowym, przed

pokwitaniem, kiedy popêd seksualny ukierunkowuje

siê, nie uleg³y zmianie w kierunku p³ci przeciwnej.

Brakowa³o czynników sprzyjaj¹cych prawid³owemu

rozwojowi zwi¹zanych z postawami rodziców, a szcze-

gólnie ojca. Przedstawiona tu analiza przypadku po-

twierdza tezy Ziemskiej [5], wymieniaj¹cej postawy

---

Psychoterapia pacjenta z tendencjami homoseksualnymi leczonego z powodu zaburzeñ lêkowych

rodziców wœród psychologicznych mechanizmów pato-

gennych wp³ywaj¹cych na zachowania seksualne ich

dzieci. Jest zgodna tak¿e z pogl¹dami Imieliñskiego [1],

który wœród czynników wp³ywaj¹cych na seksualnoœæ

wymienia tak¿e psychospo³eczne, a wœród nich zwi¹zane

z œrodowiskiem rodzinnym, z postawami przedstawicie-

li p³ci w³asnej i przeciwnej w rodzinie. W opisywanym

przypadku mo¿na wysun¹æ hipotezê, ¿e w zachowa-

niach homoseksualnych pacjent chcia³ zaspokoiæ potrze-

by bliskoœci, których nie doœwiadczy³ od ojca. Poniewa¿

chcia³ zaspokoiæ niedojrza³¹ potrzebê zale¿noœci, a nie

seksualn¹, unika³ wspó³¿ycia z partnerami. Lêki „chroni-

³y” go przed rol¹ dojrza³ego homoseksualnego partnera,

przed podjêciem decyzji dotycz¹cej w³asnej orientacji

seksualnej. Dlatego podczas wyjazdów zagranicznych,

gdy by³ sam i móg³ siê realizowaæ w sferze seksualnej,

ataki lêku zmusza³y go do powrotu do domu. Pacjent

prze¿ywa³ ambiwalentne uczucia wobec w³asnej orien-

tacji seksualnej w okresie dojrzewania. W okresie lê-

ków homoseksualnych czêstych w tej fazie dojrzewania

oraz pod wp³ywem grup dla gejów i lesbijek, przyj¹³ za

fakt swoj¹ orientacjê homoseksualn¹. Dostosowa³ do

tego zachowanie – zacz¹³ nawi¹zywaæ kontakty z mê¿-

czyznami homoseksualnymi. Warunki sprzyjaj¹ce reali-

zacji zachowañ homoseksualnych nasila³y konflikt emo-

cjonalny pacjenta, co prowadzi³o do napadów paniki.

W toku psychoterapii pacjent uzyska³ wgl¹d w powy¿-

sze mechanizmy, lepsze rozumienie w³asnych potrzeb,

szczególnie têsknoty za silnym opiekuñczym mê¿czy-

zn¹, pozytywnym modelem mêskoœci. Pacjent identyfi-

kowa³ siê z twierdzeniem Eichelbergera [6], ¿e ukierun-

kowaæ homoseksualnie mo¿e odrzucenie syna przez

ojca. Ojciec nie ma czasu dla syna, postrzega go jako

kompromituj¹cego jego mêsk¹ reputacjê. S³aba i pod-

porz¹dkowana ojcu matka, wprawdzie stara siê zaspokoiæ

potrzeby uczuciowe syna, ale i sama oczekuje wsparcia

i pomocy. Syn spragniony wiêzi uczuciowej z ojcem,

szuka jej u innych mê¿czyzn. Eichelberger [6] twierdzi,

¿e coraz powszechniejszy mêski homoseksualizm jest

wielkim wo³aniem o prawdziwego ojca.

PIŒMIENNICTWO

1. Imieliñski K. Zarys seksuologii i seksiatrii. Warszawa: PZWL;

1986.

2. Boczkowski K. Homoseksualizm. Warszawa: PZWL; 1988.

3. Starowicz ZL, Starowicz M. Homoseksualizm. Warszawa:

PZWL; 1999.

4. Imieliñski K. Seksuologia spo³eczna. Warszawa: PWN; 1984.

5. Ziemska M. Postawy rodzicielskie. Warszawa: Wiedza Po-

wszechna.

6. Eichelberger W. Zdradzony przez ojca. Warszawa: Wydaw-

nictwo Do; 1998.

Adres: Mgr Lilianna Engel, Klinika Nerwic Instytutu Psychiatrii i Neurologii, ul. Sobieskiego 9,

02-957 Warszawa, tel. [phone], e-mail: [e-mail]