Post Covid sindromi asoratlari va ularni diagnostika qilish

Post Covid sindromi asoratlari va ularni diagnostika qilish
Tursunaliev F.T., Farg`ona jamoat salomatligi tibbiyot instituti tibbiy profilaktika fakulteti 2-bosqich talabasi.,
Ilmiy raxbar: Xodjayeva G.A., Farg`ona jamoat salomatligi tibbiyot instituti Ichki kasalliklar propodevtikasi kafedrasi assistenti.,
Covid-19 kasalligi 2019-yildan buyon dunyo miqyosida dolzarb mavzu bo`lib kelmoqda. Covid-19 kasalligi bilan davolanib, sog`aygan bemorlarning ko`pchiligida bu sindrom yuzaga kelmoqda.
Post Covid sindromida quyidagi asorat kuzatilishi mumkin:

1. 
   Charchoq - ko'pincha kasallikdan keyin bir oy ichida yo'qoladi, lekin ba'zida u 3 oydan ortiq davom etishi mumkin. Ushbu alomatga ega bo'lgan odamlar koronavirusdan oldingiga qaraganda tezroq charchaganliklarini his qilishadi, ba'zilar uchun charchoq shunchalik kuchli bo'lishi mumkinki, kundalik mashg'ulotlarni bajarish yoki ishga borish deyarli imkonsiz bo'lib qoladi.
   
2. 
   Nafas qisilishi yoki nafas olish qiyinlishuvi - kasal bo'lganlarning 31,7 foizida uchraydi: ular organizmda kislorod etishmasligi tufayli nafas olish chastotasi va chuqurligini o'zgaradi. Ushbu asorat juda sekin o'tadi(2-3 oy ichida). Agar nafas qisilishi og'ir bo'lsa, unda odamning nafas olishi qiyinlashadi va puls tezlashadi. Bu kasallikdan keyin o'pkaning to'liq tiklanmaganligi va to'liq ishlay olmasligi tufayli yuzaga keladi. Agar simptom og'riq bilan birga bo'lsa, shifokor bilan maslahatlashish kerak, chunki nafas qisilishi yurak yetishmovchiligi, bakterial pnevmoniya, emfizema, o'pka emboliyasi tufayli rivojlanishi mumkin.
   
3. 
   Doimiy yo'tal - Koronavirusdan tuzalganlarning 13,5 foizi yo‘talni boshdan kechiradi. Odatda 3 oy yoki undan kamroq vaqt ichida o'z-o'zidan yo'qoladi, Yo'tal quruq yoki o'pkadan chiqadigan shilliq bilan bo'lishi mumkin.
   
4. 
   Ko'krak og'rig'i - Statistik ma'lumotlarga ko'ra, ko'krak og'rig'i kasal bo'lganlarning 12,7 foizida uchraydi va o'pkaning shikastlanishi tufayli rivojlanadi. Agar bunday alomat kuchli og'riq keltirsa, bosh aylanishi, nafas qisilishi bilan birga bo'lsa, kardiologga murojaat qilish kerak, chunki bu yurak kasalligini ko'rsatishi mumkin.
   
5. 
   Immunitet zaiflashuvi - Koronavirus inson immunitetini zaiflashtirishi mumkin: statistik ma'lumotlarga ko'ra, bu bemorlarning taxminan 83,2 foizida uchraydi. Ba'zi odamlarda tiklanish uchun 11 haftadan ko'proq vaqt ketishi mumkin. Immunitetning pasayishi virusning limfotsitlarga ta'sir qilishi tufayli yuzaga keladi, ularning darajasi immunitet reaktsiyasiga bevosita bog'liq. Bunday holda, odam boshqa infektsiyalarga nisbatan zaifroq bo'lib qoladi.
   
6. 
   Hid yoki ta'mni yo'qotish - Hidni yo'qolishi kasal bo'lganlarning 13 foizida sodir bo'ladi. Odatda bir oy ichida yo'qoladi va erkaklarda ayollarga qaraganda tezroq yo`qolishi kuzatilmoqda. Bunday asorat yuzaga kelganda, odam hidlarni umuman sezmasligi, qisman yoki buzilganligini his qilishi mumkin. Hozircha bu alomatni davolash mumkin emas, chunki uning qanday paydo bo'lishi to'liq aniq emas. Bir farazga ko'ra, hidning yo'qolishi burun shilliq qavatining shishishi bilan bog'liq.
   

Bu asoratlardan tashqari boshqa tizimli asoratlarga xususan, yurak, o'pka, miya, buyraklar, qon tomirlari va insonning boshqa hayotiy tizimlari va organlari uchun og'ir oqibatlarga olib kelishi mumkin. Masalan, yurak tizimida aritmiya, tromboz, yurak xurujlari va qon bosimi ortishi, nafas tizimida o'pkaning o'tkir va surunkali kasalliklari (pnevmoniya, bronxit, astma va boshqalar), buyraklarda buyrak etishmovchiligi, nefropatiya va buyraklar faoliyatining boshqa buzilishlarini o'z ichiga oladi.
Coviddan keyingi oqibatlarning jiddiyligi va davomiyligi koronavirusning og'irligiga bog'liq. Mutaxassislarning ta'kidlashicha, odamlarning taxminan 80% yengil yoki o'rtacha shaklda kasal bo'lgan, shuning uchun sindrom umuman bo'lmasligi mumkin yoki u juda ko'p namoyon bo'lmaydi.
Koronavirus bilan og'rigan bemorlarda o'pka to'qimasi kislorodning o'tishiga yo'l qo'ymaydigan qo'pol biriktiruvchi to'qima bilan almashtirila boshlaganida, o'pka fibrozining rivojlanish xavfi mavjud. Bu yurak va qon tomirlarining ishiga salbiy ta'sir qiladi, eng yomon holatda, odamga kislorod tsilindri kerak bo'ladi, ularsiz u nafas ololmaydi. Kasallikdan so'ng, hech qanday noqulaylik yoki nafas olish qiyinlishuvi bo'lmasa ham, o'pkaning kompyuter tomografiyasini o'tkazish kerak. Koronavirus o'pkaga ayniqsa kuchli ta'sir qiladi, buning natijasida fibroz paydo bo'ladi, nafas olish funktsiyasi yomonlashadi. Agar odamda kislorod tanqisligi bo'lsa, u asteniya, umumiy holsizlik, uyquchanlik, bosh og'rig'i, bosh aylanishi, sekin fikrlash shaklida o'zini namoyon qilishi mumkin. Koronavirusning oqibatlari jiddiyligi uning qay darajada kuzatilganligiga bog'liq.
Sog'aygandan so'ng, kasal bo'lganlarning barchasi tekshirilishi va tananing holatini bilish kerak. Buning uchun o'pkaning kompyuter tomografiyasini, EKGni, spirometriyani (o'pkadagi to'qimalarning elastikligini baholash uchun) o'tkazish kerak, siydikni umumiy tahlilini o'tkazish va umumiy qon tahlilini o'tkazilishi kerak. Post-covid sindromi yoki boshqa kasalliklarning alomatlari, hatto yengil belgilari ham paydo bo'lsa, tezda shifokor bilan maslahatlash kerak.

Shunday qilib, tanani to'g'ri ishlash rejimiga o'tkazish kerak - ko'p dam olish, iloji boricha uxlash, nafas olish mashqlarini bajarish, bundan tashqari, xonani tez-tez ventilyatsiya qilish kerak, mikroiqlimni yaxshilash uchun nam tozalashni amalga oshirish kerak bo`ladi. Sekin-asta jismoniy faollik darajasini tiklash, jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanish zarur. Shuningdek, spirtli ichimliklar, chekish va boshqa yomon odatlardan voz kechish, immunitetni oshirish uchun muvozanatli ovqatlanish, toza havoda, masalan, tog`li xududlarda sayr qilish kerak. Shunda yuqorida sanab o`tilgan belgilarning kelib chiqishini oldini olish mumkin.