Ola bilsin ki, Uruz nəsli VI əsrdə Albaniyanın İr
oba vilayətindən İberiyanın Metex şəhəri ətrafına
gəlmişdir. Çünki sasanilər Albaniya və İberiyanın
özlərinə tabe edə bilmədikləri nəsillərini öz torpaqla-
rından şimala sıxışdırırdılar. Nəticədə İberiyanın etnik
xəritəsi albanların hesabına dəyişirdi.
Pompeyin zamanında (I əsr) Uruz Albaniyanın
hakim nəsli idi. T.İ.Hacıyev hələ 1984-cü ildə yazırdı
ki, erməni dilli mənbələrdə Oroys kimi yazıya alınmış
Albaniya çarının adı Uruz olmuşdur (Hacıyev 1984.
131). T.İ.Hacıyevin fikri Pompeyin yürüşlərini qələ-
mə alan son antik tarixçilərin məlumatları ilə təsdiq
olunur. Onlar Albaniya çarının adının Oroys yox,
Oroz olduğunu
göstərirlər (Армения и Рим. 2765,
156).
Qeyd etmək lazımdır ki, heç də bütün erməni
salnaməçiləri Uruz nəslinin adını Oroys kimi yazıya
almamışlar. Onların bəziləri 943-944-cü illərdə Bərdə-
ni tutan rosları
Uruz və
Ruzik adlandırırlar (Акопян
1987. 233-234).
Şota və Uruz adlarının hər ikisi türk mənşəlidir.
Uruz Turan ilə yanaşı e. ö. I minillikdə etrusk tayfa
ittifaqının sevgi və incəsənət ilahəsi idi (Марр 505.
35-36; Марр 1927
. 122, 124).
Uruz daha qədim mənbələrdə tanrı
Arazla eyni-
ləşdirilir. Bəzən də Uruz və Araz qohum etnosların
tanrıları kimi təqdim edilir. Uruz və Araz qədim Ön
Asiyanın döyüş tanrıları olmuşlar (Марр 1920. 34-35;
Блейхштейнер 1936. 182, 188). B.B.Piotrovski yazır
ki,
Araz Urartunun qəbilə tanrılarından biri idi. Ayin
zamanı ona 1 buğa, 2 qoç qurban kəsərdilər (Пиот-
ровский 1944. 272; Меликишвили 1960. 417).
Sonra tanrı Araz
Ares şəklində indiki Türkiyə
ərazisindən Elladaya keçdi. Suriyadan tapılan yunan
dilində bir kitabədə göstərilir ki, Araz Kiçik Asiyada
Urartu
kitabələrində çar
Rusanın adı dinqir
Rusaşe – tanrı
Uruzun övladı
kimi yazıya
alınmışdır.
Gürcülərin
Kosidze və
Kozişvili nəsilləri
Pompeylə vuruşan
Albaniya
sərkərdəsi
Quzunun
törəmələridir.
Urusların bir hissəsi slavyanlar arasında əriyib
itmiş, bir hissəsi isə qırğız və qazax xalqlarının mən-
şəyinə daxil olmuşdur. Çokan Valixanov yazır ki,
Urus xan ilk qırğız sultanı və Ak Orda dövlətinin
banisidir. Ak Ordanın mərkəzi Sıqnax şəhərini o sal-
mışdır (Валиханов 1984. 165. 391).
Ellada və Urartu panteonunda olduğu kimi, əski
türk inancında Urus kultu müharibə ilə bağlıdır. Van
qaya yazılarında silaha
uriş deyilir ki, həmin sözün
kökündə türk dillərindəki
ur “vur” feili durur.
Mahmud Kaşğarinin “Divan”ında
urus sözü “vu-
ruş” mənasında verilmişdir (MK I. 1939. 61; MK I.
2006. 136). Dədəmiz Qorqudun kitabında ur sözü vur-
maq mənasında işlənmişdir (KDQ 1988. 100, 102).
Türk dillərində Urus sözünün başqa bir mənası
“bəxt”, “uğurlu tale”dir (Казахско-русск. 1954. 938;
Каракалпакского-русск. 1958. 759). Belə hesab edi-
rik ki, bu sözün hər iki mənası bir-biri ilə bağlıdır. At
üstə doğulan və at üstündə ölən əcdadlarımız üçün
uğurlu döyüşlər həyat, uğursuz savaşlar ölüm rəmzi
idi. Ona görə də onlar həm döyüşə, həm silaha, həm
də silahla qazanılan
uğurlara uruş, uruz deyirdilər.
Şota Rustavelinin adı, atasının adı və soyadı türk
dillərinin tarixi leksikası əsasında izah olunur. O ki
qaldı şairin mənşəcə Mesx, yəni Metex olmasına (əgər
doğrudan da olubsa), metexlər baqrationlar kimi sami
deyillər. Bibliyanın “Xalqlar cədvəli”ndə göstərilir ki,
meşex, yəni metexlər şimal xalqı olub, kumerlər, ti-
berlər və b. kimi Qoq və Maqoq nəslindəndirlər. Yə-
hudi tarixçisi İosif Flaviyə (I əsr) görə, metexlər indiki
gürcülərin yox, iberlərin əcdadlarıdır (Барамидзе, Ва-
тейшвили 1978. 156).
Şota Uruztaveli “Bars dərisi” poemasını hansı
dildə yazmışdır? Gürcüstan Təhsil Nazirliyinin dərs-
liklərinə inansaq, əsər gürcü dilində yazılmışdır. Əs-
Urus türk
tayfasıdır
(Əbdürrəşid
Bakuvi).
“Bars dərisi”
Qurd dilində
yazılmışdır.