1
ƏCUBƏ VƏ MƏHCUBƏNİN
HEKAYƏTLƏRİ
2
ƏCUBƏ VƏ
MƏHCUBƏNİN
HEKAYƏTLƏRİ
“
Yeni Poliqrafist” MMC
BAKI - 2016
3
Redaktor: Mahmud Kamaloğlu
Korrektor: Nüşabə Əflatunqızı
ƏCUBƏ VƏ MƏHCUBƏNİN HEKAYƏTLƏRİ
Bakı, “Yeni Poliqrafist” MMC, 2016.- 190 səh.
Bu kitab şərq xalqlarının folklorundan götürülüb,
16-cı əsrə qədərki dövrdə fars dilində yazıya
alınmışdır. Həmin əsər 16-cı əsrdə Seyid Əhməd bin
Həsən Bali əd-Dəvadari adlı bir nəfər tərəfindən Oğuz
Türkcəsinə çevrilərək Dədə Qorqud dastanlarının bir
hissəsi ilə birlikdə bir cilddə yazılmışdır. Həmin kitab
nə vaxtsa sirli bir şəkildə Vatikan gizli arxivinə
düşmüşdür. "Kitabi-Dədə Qorqud"un elmə məlum olan
iki nadir nüsxəsindən biri budur. Bu kitabın içindəki
"Hekayəti lətifeyi Əcubə və Məhcubeyi zərifə" adlı bu
əsər ilk dəfə orijinaldan Əflatun Hüseynoğlu (Keşəli)
tərəfindən
Azərbaycan
türkcəsinin çağdaş yazı
qaydalarına uyğunlaşdırılaraq oxuculara çatdırılır.
Ümidvarıq ki, bu kitab ədəbi ictimaiyyətin diqqətini
cəlb edəcək, oxucuların rəğbətini qazanacaqdır.
ISBN: 978-9952-8023-8-9
© “Yeni Poliqrafist” MMC, 2016
4
ÖN SÖZ ƏVƏZİ
“Kitabi-Dədə Qorqud”. Bu kitab bütün türkdilli
xalqlara və avropalılara çox yaxşı tanışdır. Qədim
türklərin adət-ənənələrini, yaşayış tərzlərini, həyat
uğrunda mübarizələrini özündə əks etdirən bir
qəhrəmanlıq dastanıdır. Bu dastan hələ XVI əsrdə adı
bilinməyən bir katib tərəfindən naməlum bir nüsxədən
üzü köçürülmüşdür. Əvvəlki nüsxələrdən heç bir iz-
soraq qalmamış, üzü köçürülən bu tək nüsxə isə
bilinməyən bir səbəblə Almaniyanın Drezden şəhərində
Kral kitabxanasına düşmüşdür. “Kitabi-Dədəm Qorqud
əla lisani Taifeyi Oğuzan” (Oğuz tayfasının dilində
Dədəm Qorqudun kitabı) adı verilən bu əlyazma nüsxə
ilk dəfə H. O. Fleyşer adlı bir alman tərəfindən
aşkarlanmış və həmin adam o əsəri öz kataloquna daxil
etmişdir. Daha sonra bu kitabı 1815-ci ildə Henrix
Fridrix fon Diez (1751-1817) həmin kitabxanada
Fleyşerin külliyyatı içindən tapmış və bu haqda
məlumat
Avropaya
və
bütün Türk dünyasına
yayılmışdır. Bu nüsxə çox mükəmməl olub, 12 boy və
bir müqəddimədən ibarətdir. Kitab çox yaxşı şəkildə
mühafizə olunub.
Diezin məlumatından sonra italiyalı türkoloq alim
Ettore Rossi (1894-1955) bu kitabın ikinci bir əlyazma
nüsxəsini Vatikan kitabxanasının türk kitabları
5
bölməsindən tapmış və bu barədə geniş bir məqalə
yazaraq, onu dünyaya tanıtmışdır.
Ancaq burada maraqlı bir məqam var ki, E.
Rossinin tapdığı bu ikinci əlyazma “Hekayəti
Oğuznameyi Qazan bəy və qeyri” (Qazan bəy və
başqalarının Oğuznamə hekayətləri) adı altında altı boy
və bir müqəddimədən ibarət olub, ya Drezden
nüsxəsindən köçürülmüş, ya da onların hər ikisi
naməlum bir əlyazmadan yazılmışdır. Maraqlı cəhət isə
budur ki, E. Rossinin tapdığı bu Vatikan nüsxəsinin
içində tək Dədə Qorqud boyları deyil, bu boylardan
qabaq, kitabın əvvəlində başqa bir əsər də vardır.
Hər iki kitab Dədə Qorqud hekayələrinin hələ ki
yeganə orijinal nüsxələridir. Bu kitablar elm aləminə
bəlli olandan sonra istər Türkiyə və Azərbaycanda,
istərsə də Avtopa ölkələrində bütün araşdırmalar, tam
olduğu üçün, ancaq Drezden nüsxəsi əsasında
aparılmışdır. Vatikan nüsxəsindəki Dədə Qorqud
boyları isə həm yarımçıq yazıldığı üçün, həm də
əvvəllər o qədər də əhəmiyyət verilmədiyinə görə
düşünürük ki, Dədə Qorqud araşdırmaçılarının
diqqətindən elə bil kənarda qalmışdır. Bu kitabın
arxadan ikinci vərəqi də düşmüşdür.
Kitabların dili haqqında da müxtəlif ver-siyalar
vardır. Drezden nüsxəsinin Azərbaycan türkcəsi,
Vatikan nüsxəsinin isə Osmanlı türkcəsi ilə
köçürüldüyünü söyləyənlər də var. Drezden nüsxəsinin
6
“Doğu Anadolu ağız özəllikləri qarışmış əski Anadolu
türkcəsi”
1
olduğunu deyənlər də var. Fikrimizcə, ən
düzgün sözü Türkiyə Odalar və Borsalar Birliyinin
(TOBB) başqanı M. Rifat Hisarcıklıoğlu söyləmişdir:
“Kitabın orijinalları Oğuz Türkcəsi anlatımı ilə
Osmanlıca qələmə alınmışdır”
2
. Bunlar hər iki nüsxənin
adlarında da özünü göstərir.
Hər necə olsa da, bu kitablar ümumtürk xalqının
kimliyini ortaya qoyan bir şah əsərdir və bu xalqın
tarixi keçmişindən xəbər verən çox dəyərli mənbədir.
Mənim məqsədim Dədə Qorqudu araşdırmaq
deyildir. Bu iş, əlbəttə, ədəbiyyatçı və folklorçu
alimlərin, elm adamlarının, qorqudşünasların işidir. Bir
də ki, “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanları lazımi qədər
araşdırılıb, tədqiq olunmuşdur. Mən isə elm adamı filan
deyiləm. Sadəcə olaraq kitab həvəskarı və bir
oxucuyam. Bununla belə, yenə demək istəyirəm ki,
Dədə Qorqud dastanları indiyə kimi nə qədər
araşdırılıbsa, yenə də dərin tədqiqata ehtiyac vardır.
Bunlar öz yerində...
Mən ədəbiyyat həvəskarı olduğum üçün tez-tez
elmlə məşğul olan, eləcə də digər ziyalı dostlarımla
görüşür və onlarla ədəbi-bədii söhbətlər edirəm. Bir
gün belə söhbətlərimizin birində o dostlarımdan biri
1
DEDE KORKUD KİTABI – Ankara 2014 (iki cilddə)
2
Yenə orada
Dostları ilə paylaş: |