Alek san dra Bu jacz Psychologia JakoÊci ˚ycia

107

wzmoc nieƒ po zy tyw nych i ne ga tyw nych). Wy ja Ênie nia, skàd si´ bie rze i od cze go za -

le ˝y afekt po zy tyw ny, uto˝ sa mia ny z he do ni stycz nym szcz´ Êciem, naj cz´ Êciej nie ma -

jà cha rak te ru spój nej teo rii, ale ra czej sà kom pi la cjà wy ni ków ba daƒ nad kon struk tem

su biek tyw ne go do bro sta nu (

sub jec ti ve -well be ing

, da lej SWB – np. Die ner i in., 1999).

Po mi mo, ˝e ak tu al nie w ba zie PsycINFO pod ha słem 

sub jec ti ve -well be ing

fi gu ru je po -

nad trzy ty sià ce ar ty ku łów, to nie wie le jest kon cep cji in te gru jà cych ten ogrom da nych,

a ba da cze kon cen tru jà si´ ra czej na szcze gó ło wych usta le niach po je dyn czych za le˝ no -

Êci (po dob ny wnio sek pre zen tu jà np. Cza piƒ ski, 2004; Ry an i De ci, 2001). Teo rie two -

rzo ne w tym nur cie sku pia jà si´ przede wszyst kim na okre Êla niu, skàd si´ bie rze

i z czym si´ wià ˝e sa tys fak cja z ˝y cia (bàdê po szcze gól ne tzw. sa tys fak cje czàst ko -

we – z pra cy, zwiàz ków itd.). W za le˝ no Êci od przy j´ te go kie run ku za le˝ no Êci mo˝ na je

po dzie liç na (por. Cza piƒ ski, 2004; Du ray ap pah, 2010):

• Teo rie dół -gó ra, w któ rych przyj mu je si´ za ło ˝e nie, ˝e po czu cie szcz´ Êcia bie rze si´

z po myÊl no Êci ˝y cio wej, np. im jed nost ka ma wy˝ sze za rob ki, lep sze re la cje z in ny -

mi ludê mi, lep szà pra c´, tym jest bar dziej szcz´ Êli wa (ze sta wie nie czyn ni ków o tym

de cy du jà cych przed sta wia np. Die ner i in., 1999; Ar gy le, 1999/2004). 

• Teo rie gó ra -dół, w któ rych twier dzi si´ do kład nie od wrot nie, czy li ˝e to lu dzie

szcz´ Êli wi ma jà bar dziej po myÊl ne ˝y cie. W tym uj´ ciu o po czu ciu szcz´ Êcia de -

cy do waç ma jà za so by oso bi ste, ta kie jak war to Êci i ce le, ale tak ˝e uwa run ko wa -

nia oso bo wo Êcio we (np. eks tra wer sja) oraz  umie j´t no Êci spo łecz ne (np. aser -

tyw noÊç – por. Ar gy le, 1999/2004). 

Za traf ne mo˝ na praw do po dob nie uznaç obie teo rie, ja ko ˝e za le˝ noÊç mi´ dzy

szcz´ Êciem a po wo dze niem w ˝y ciu mo ˝e mieç cha rak ter obu stron ny i cy klicz ny.

Przy kła do wo, po zy tyw ne na sta wie nie i do bry na strój pro wa dzà do osià ga nia lep szych

wy ni ków w pra cy, zaÊ suk ces za wo do wy wzmac nia do bre sa mo po czu cie (np. Bo ehm

i Ly ubo mir sky, 2008; Coté, 1999). Z te go wzgl´ du ak tu al nie szu ka si´ mo˝ li wo Êci po -

łà cze nia obu per spek tyw, a przez to ho li stycz ne go spoj rze nia na su biek tyw ny do bro -

stan. Przy kła dem mo ˝e byç ce bu lo wa teo ria szcz´ Êcia Ja nu sza Cza piƒ skie go (2004),

któ ra me ta fo rycz nie „usta wia” su biek tyw ny do bro stan (co cie ka we, w uj´ ciu za rów -

no he do ni stycz nym, jak i eu daj mo ni stycz nym) na „Êrod ko wym” po zio mie ana li zy. 

W tra dy cji eu daj mo ni stycz nej

Eu daj mo nizm mo ˝e byç trak to wa ny ja ko fi lo zo ficz na pod sta wa kon cep cji hu ma ni -

stycz nych np. Ma slo wa (1986) czy Erik so na (1985/2002), czy li teo rii uzna jà cych sa -

mo re ali za cj´ za wa˝ ny kom po nent opty mal ne go funk cjo no wa nia czło wie ka (Wa ter -

man, 1993). Kon cep cje eu daj mo ni stycz ne sà zde cy do wa nie bar dziej za awan so wa ne

teo re tycz nie ni˝ he do ni stycz ne, dla te go w ra mach tych pierw szych pro wa dzo ne sà

ba da nia kie ro wa ne pro ble ma mi teo re tycz ny mi (

re se arch dri ven by the ory

), w dru -

He do nizm i eu daj mo nizm w ba da niach psy cho lo gii po zy tyw nej

PJZ 01 12_PJZ 01 12.qxp  3/4/13  4:44 PM  Page 107

---

gich zaÊ te wy 

zna cza ne wy 

ni ka mi ba 

daƒ em 

pi rycz nych (

re se arch dri 

ven by

data

– por. Ka sh dan i in., 2008). W po rów na niu z he do ni stycz nym SWB, nie ma jed -

ne go spój ne go, re pre zen tu jà ce go eu daj mo nizm kon struk tu. U˝y wa si´ po j´ç psy -

cho lo gicz ny do bro stan (np

. 

Ryff i Sin ger, 1998), au to de ter mi na cja, ina czej sa mo sta -

no wie nie (np. De 

ci i Ry 

an,  2000), praw 

dzi we szcz´ 

Êcie (Se 

lig man, 2005),

sa mo re ali za cja (Wa ter man, 1993), prze pływ (Csik szent mi ha lyi, 2005) i in ne. Roz -

wa ˝a nia w kon cep cjach eu daj mo ni stycz nych do ty czà przede wszyst kim wa run ków,

któ re mu szà byç speł nio ne dla osià gni´ cia do bre go ˝y cia. Przez to mo gà one przyj -

mo waç mo ra li stycz ny i nor ma tyw ny cha rak ter, ja ko ˝e cz´ stà prak ty kà w tym nur -

cie jest przy zna wa nie pra wa do okre Êla nia przez au to ry te ty (np. na ukow ców, fi lo zo -

fów, prze wod ni ków du cho wych), co jest do bre, a co złe dla czło wie ka.

A. Bu jacz, E. Hor now ska

108

Ta be la 2. Naj wa˝ niej sze eu daj mo ni stycz ne teo rie szcz´ Êcia

Kon cep cja

Za ło ˝e nia

Teo ria au ten tycz ne go

szcz´ Êcia Mar ti na

Se lig ma na (2005)

Osià gni´ cie szcz´ Êcia jest mo˝ li we po przez re ali za cj´ sie bie

w ob r´ bie sze Êciu cnót: mà dro Êci i wie dzy, odwa gi, mi ło Êci

i hu ma ni ta ry zmu, spra wie dli wo Êci, wstrze mi´ê li wo Êci, du -

cho wo Êci i trans cen den cji. W naj bar dziej ak tu al nej kon cep cji

do bro sta nu (w od ró˝ nie niu od szcz´ Êcia) Mar tin Se lig man

zwra ca z ko lei uwa g´ na na st´ pu jà ce ele men ty: po zy tyw ne

emo cje, za an ga ˝o wa nie, po zy tyw ne re la cje, sens oraz osià ga -

nie ce lów (

ac com pli sh ment) (Se lig man, 2001). 

Teo ria psy cho lo gicz ne go

do bro sta nu Ca rol Ryff

i Bur to na Sin ge ra 

(1998; 2002/2004)

Kon cep cja ta rów nie˝ obej mu je 6 ele men tów do bro sta nu

psy chicz ne go: cel ˝y cio wy, pa no wa nie nad oto cze niem, po zy -

tyw ne re la cje z in ny mi, sa mo ak cep ta cj´, roz wój oso bi sty

oraz au to no mi´. W tej teo rii naj sil niej pod kre Êla na jest na tu -

ra eu daj mo ni stycz ne go szcz´ Êcia, któ re mo ˝e byç osià ga ne

na wet po mi mo bra ku od czu wa nia przy jem no Êci. 

Teo ria sa mo sta no wie nia

Ri char da Ry ana 

i Edwar da De cie go

(2000; Ry an, Hu ta 

i De ci, 2008)

Do bre ˝y cie w kon cep cji sa mo sta no wie nia mo ˝e byç scha rak -

te ry zo wa ne przez na st´ pu jà ce czte ry ele men ty:

1) dà ˝e nie do re ali za cji ce lów mo ty wo wa nych we wn´trz nie,

po dej mo wa nych ze wzgl´ du na ich war toÊç sa mà w so bie,

ta kich jak roz wój oso bi sty, bu do wa nie re la cji, pra ca spo -

łecz na i dba nie o zdro wie;

2) dzia ła nie w spo sób au to no micz ny, z wła snej wo li lub

za obo pól nà zgo dà part ne rów/gru py;

3) by cie uwa˝ nym i po dej mo wa nie Êwia do mych dzia łaƒ;

4) po dej mo wa nie ak tyw no Êci, któ re za spo ka ja jà pod sta wo we

po trze by psy cho lo gicz ne – au to no mii, kom pe ten cji i re la cji.

Teo ria sa mo sta no wie nia przyj mu je teo re tycz ne za ło ˝e nie, ˝e

trzy pod sta wo we po trze by sta no wià ba z´ dla wszyst kich po -

zo sta łych ele men tów wa˝ nych dla do bro sta nu psy chicz ne go. 

èró dło: opra co wa nie wła sne na pod sta wie li te ra tu ry wska za nej w ta be li.

PJZ 01 12_PJZ 01 12.qxp  3/4/13  4:44 PM  Page 108

---