Alek san dra Bu jacz Psychologia JakoÊci ˚ycia

105

daw czych. W opra co wa niu tym nie kon cen tru je my si´ jed nak na dys ku sji w ra mach po -

szcze gól nych wàt ków ani nie su ge ru je my jed ne go słusz ne go roz wià za nia dy le ma tu he -

do ni stycz nej lub eu daj mo ni stycz nej de fi ni cji szcz´ Êcia. Trak tu je my oba po glà dy ja ko

rów no le głe i kom 

pa ty bil ne, nie zaÊ opo 

zy cyj ne. Ce 

lem te 

go ar 

ty ku łu jest przede

wszyst kim wska za nie ob sza rów pro ble mo wych, któ re wy da jà si´ nam wa˝ ne w kon tek -

Êcie ba daƒ nad psy cho lo gicz nym do bro sta nem. 

Filozoficzne podstawy definiowania

hedonizmu i eudajmonizmu

He do nizm to kon cep cja obec na za rów no w my Êle niu fi lo zo ficz nym, jak  i w sze ro ko

rozumianej kul tu rze. Pod sta wo wym jej za ło ˝e niem jest stwier dze nie, ˝e przy jem noÊç

to  je dy na rzecz, któ ra sa ma w so bie po sia da war toÊç do dat nià (Ta tar kie wicz, 1990).

W cià gu wie ków kla sycz ne za ło ˝e nia po dej Êcia he do ni stycz ne go by ły mo dy fi ko wa ne

po przez m.in. włà cze nie w za kres de fi ni cyj ny po j´ cia nie ego istycz nej for my he do ni zmu

(przy jem no Êci in nych lu dzi sà tak sa mo wa˝ ne jak wła sne) oraz uzna nie przy jem no Êci

du cho wych, nie tyl ko fi zycz nych (np. w he do ni zmie epi ku rej skim) (Ta tar kie wicz, 1990). 

Współ cze Ênie po dej Êcie he do ni stycz ne w ba da niach psy cho lo gicz nych czer pie

przede wszyst kim z XIX-wiecz nych idei uty li ta ry stycz nych, wpro wa dzo nych przez

Je re my Ben 

tha ma oraz Joh 

na Stu ar ta Mil 

la. Ety 

ka uty 

li ta ry stów od 

no si ła si´

do szcz´ Êcia ja ko ze 

spo łu przy jem no Êci, uto˝ sa mia nych z ko rzy Êcia mi (Ta tar kie -

wicz, 1999). Od sta ro ˝yt no Êci trwa jed nak spór do ty czà cy te go, czy przy jem noÊç

trak to waç na le ˝y ilo Êcio wo (wa˝ ne jest, jak wie le ma my przy jem nych do znaƒ w ˝y -

ciu) czy te˝ ja ko Êcio wo (istot ne sà ro dzaj i ka te go ria tych do znaƒ – por. Vit tersø,

2009; Ri ley, 1993). Obie de fi ni cje ma jà ak tu al nie od zwier cie dle nie w ba da niach

nad do bro sta nem, przy czym ja ko Êcio we uj mo wa nie przy jem no Êci zbli ˝a ba da czy

do eu daj mo ni stycz ne go ro zu mie nia szcz´ Êcia (np.

Şimşek, 2008). 

Eu daj mo nizm ma rów nie gł´ bo kie fi lo zo ficz ne ko rze nie jak he do nizm. Po j´ cie

to wy wo dzi si´ ze sta ro ˝yt nej Gre cji, gdzie ozna cza ło etycz nà kon cep cj´ ˝y cia w zgo -

dzie z sa mym so bà, ze swo im praw dzi wym „ja” (gr. 

da imon

). Okre Êle nie eu daj mo -

nizm w li te ra tu rze an glo j´ zycz nej by wa ło za st´ po wa ne po pro stu sło wem „szcz´ -

Êcie” (

hap pi ness

), a cza sem rów nie˝ „roz kwit” (

flo uri shing

, por.  Ti be rius i Ma son,

2009). Au to rzy kon cep cji eu daj mo ni stycz nych twier dzà o szcz´ Êciu to sa mo, co he -

do nizm o przy jem no Êci, czy li ˝e jest to je dy na (lub wi´k sza ni˝ in ne) war toÊç sa ma

w so bie (Ta tar kie wicz, 1990). Mo˝ na trak to waç szcz´ Êcie ja ko ob fi toÊç przy jem no -

Êci czy te˝, w in nym uj´ ciu, in ten syw noÊç przy jem no Êci, przez co tak na praw d´ sta -

wia si´ eu 

daj mo nizm prak 

tycz nie rów 

no le gle do idei he 

do ni stycz nych. Sen 

sem

szcz´ Êcia po zo sta je bo wiem na dal przy jem noÊç, z tym ˝e bar dziej in ten syw na (Ta -

tar kie wicz, 1990). Ak tu al nie prze ciw ni cy wpro wa dza nia roz gra ni cze nia na he do -

nizm i eu 

daj mo nizm w ba 

da niach psy 

cho lo gii po 

zy tyw nej rów 

nie˝ od 

wo łu jà si´

He do nizm i eu daj mo nizm w ba da niach psy cho lo gii po zy tyw nej

PJZ 01 12_PJZ 01 12.qxp  3/4/13  4:44 PM  Page 105

---

do te go ar gu men tu. Twier dzà oni, ˝e nie ma dwóch ja ko Êcio wo ró˝ nych ro dza jów

szcz´ Êcia, ale eu daj mo ni stycz ne za sa dy pro wa dzà do ilo Êcio wo wy˝ sze go (w swej

ob fi to Êci bàdê in 

ten syw no Êci) po 

zio mu he 

do ni stycz ne go szcz´ 

Êcia (Ka 

sh dan, Bi 

-

swas -Die ner i King, 2008; King, Hicks, Krull i Del Ga iso, 2006). W sta ro ˝yt nym uj´ -

ciu eu daj mo ni zmu, po j´ cie szcz´ Êcia od no si si´ jed nak do in nej ka te go rii ni˝ przy -

jem noÊç. Oso ba kie ru jà ca si´ za sa da mi eu daj mo ni stycz nej fi lo zo fii dà ˝y nie ty le

do by cia po pro stu za do wo lo nym z wła sne go ˝y cia, ale do po sia da nia te go, co uzna -

je ona za war to Êcio we i sen sow ne w ˝y ciu. Eu daj mo nizm de fi niu je wi´c szcz´ Êcie

w kon tek Êcie re 

ali za cji okre 

Êlo nych za 

let, któ 

re sta 

no wià war 

to Êci obiek 

tyw ne

w tym sen sie, ˝e zwià za ne sà z wła sno Êcia mi rze czy i in nych lu dzi, zaÊ przy jem noÊç

jest war to Êcià po le ga jà cà na su biek tyw nym prze ˝y ciu (Ta tar kie wicz, 1990). Obec -

nie ró˝ ni ce w de fi nio wa niu eu daj mo ni stycz ne go do bro sta nu do ty czà pod sta wo wej

kwe stii, ja kà jest od po wiedê na py ta nie, czy ozna cza on spe cjal ne za do wo le nie z ˝y -

cia (bio rà ce si´ z kształ to wa nia za let, a przez to po czu cia sen su ˝y cia), czy te˝ jest

to ta kie sa mo za do wo le nie jak w kon cep cjach he do ni stycz nych, ale po cho dzà ce z in -

nych êró deł (ró˝ nie okre Êla nych w za le˝ no Êci od kon cep cji). In ny mi sło wy, py ta nie

to brzmi, czy szcz´ Êcie czer pa ne z ak tyw no Êci uzna wa nych przez jed nost k´ za wa˝ -

ne i war to Êcio we jest in ne (lub lep sze) ni˝ po czu cie szcz´ Êcia ma jà ce swo je êró dło

w dzia ła niach na sta wio nych na ty po wo he do ni stycz nà przy jem noÊç. 

War to te˝ zwró ciç uwa g´ na za sad ni czà ró˝ ni c´ mi´ dzy fi lo zo ficz nym a psy cho lo -

gicz nym ro zu mie niem eu daj mo ni zmu – psy cho lo gia zaj mu je si´ szcz´ Êciem czło wie -

ka ja ko sta nem jed nost ki, nie od no si si´ do oce ny ˝y cia ja ko ca ło Êci, co jest do me nà

etycz ne go ro zu mie nia eu daj mo ni zmu. W zwiàz ku z tym, psy cho lo gów in te re su jà ak -

tu al ne ce le jed nost ki, a przez to po j´ cie eu daj mo ni zmu sta je o wie le bar dziej su biek -

tyw ne (Ka sh dan i in., 2008; Ti be rius i Ma son, 2009). Co wi´ cej, Co rey Key es i Ju lia

An nas (2009) wy 

raê nie pod 

kre Êla jà, ˝e ory 

gi nal ne, ary 

sto te le sow skie ro 

zu mie nie

eudaj mo ni zmu od no si si´ do ak tyw no Êci, nie zaÊ sta nu jed nost ki. War to za sta no wiç

si´ jed nak, czy de fi ni cje przyj mo wa ne w psy cho lo gii rze czy wi Êcie po win ny ide al nie

odzwier cie dlaç fi lo zo ficz ne za ło ˝e nia czy te˝ mo gà byç ni mi tyl ko in spi ro wa ne (por.

dys ku sja w Bi swas -Die ner, Ka sh dan i King, 2009)

.

Ba da nia psy cho lo gicz ne wy ma ga -

jà bo wiem zu peł nie in ne go j´ zy ka opi su, któ ry cz´ sto nie jest w sta nie jed no znacz nie

od zwier cie dlaç idei fi lo zo ficz nych. 

Psychologiczne teorie dobrostanu

W tra dy cji he do ni stycz nej

He do ni stycz na idea przy jem no Êci ma dłu gà hi sto ri´ w psy cho lo gii. Obec na by ła w teo -

riach stwo rzo nych cho cia˝ by przez Wund ta, Ja me sa czy Freu da. Naj moc niej ko ja rzyç

si´ mo ˝e jed nak z be ha wio ry zmem (ze wzgl´ du na fun da men tal ne dla nie go po j´ cia

A. Bu jacz, E. Hor now ska

106

PJZ 01 12_PJZ 01 12.qxp  3/4/13  4:44 PM  Page 106

---