a) xursandlikda nafas olish bir minutiga 17 marta;
b) faol xafalikda 9 marta;
v) qo ’rqishda 64 marta;
d) jahl chiqqanda 40 marta.
Ikkinchidan,
emotsiya imo - ishoralarda, mimikada, ya’ni kishining yuzida
bo‘ladigan harakatlarda hamda butun badanning ma’nodor harakatlarida ko‘rinadi.
Uchinchidan
,
gumoral harakatlardagi, ya‘ni organizmning qon tarkibidagi va
boshqa suyuqliklardagi kimyoviy o‘zgarishlami va
shuning bilan birga modda
almashishida bo‘ladigan yanada chuqur o‘zgarishlami o‘z tarkibiga oladi.
Demak, emotsiyalaming tashqi ifodasiga mimika, imo-ishora, aft-bashara va
qad-qomatning o‘zgarishlari, ayrim tashqi sekresiya bezlarining faoliyati yosh,
so‘lak, ter ajralishi hamda ayrim harakatlaming xususiyatlaridagi o‘zgarishlar, ya'ni
ulaming teziigi, kuchi, koordinasiyasi va hokazolar kiradi. Emotsiyalaming eng aniq
va yaqqol ko‘rinishlaridan biri kulgi bilan yig‘idir.
L.N.Tolstcy o‘z asarlarida odamning ruhiy holatini ifodalovchi nigohlaming 85
xilini va kulishning 97 xilini tasvir etgan.
"Har xil sabab bilan yig‘lagan paytda
odamning boshi va og’zi har xil qiyofada o‘zgaradi"
- degan edi. Leanardo da-
Vinchi
.
Emotsional xossalar individning psixik ko‘rinishini
belgilaydilar, shaxs
emotsional tipini tashkil etadilar. Odamlar emotsional, o‘ta ta’sirchan, ehtirosli va
frigid mijozlilarga bo‘linadilar. Birinchisi oson qo‘zg‘aluvchan, emotsional
ta’sirchan, impulsiv; ikkinchisi - o‘z
sezgilarini mushohada qilish, ulardan
zavqlanishga moyil; uchinchisi - emotsional intiluvchan, o‘ta faol, maqsadga
erishishda sabotli; to‘rtinchisi - aql bilan ish ko‘radilar, qayg‘urish hissi ularga
yot.Biror ob’ektga nisbatan ishlab chiqilgan sezgilar ma’lum darajada bir jinsli
ob’ektlar sinfiga ko‘chirib o‘tkaziladi.
Shunday qilib, sezgilar qonuniyatlaridan biri
ularning umumlashtirilganligi va ko‘chirib o‘tkazish imkoniyati hisoblanadi. Boshqa
qonuniyat - sezgilarning davomli seskantiruvchilar ta’sirida sustlashishi. Xuddi
shunday sevimli qo‘shiq hadeb tinglansa, yoqmay qolishi mumkin; juda ko‘p marta
takrorlanadigan hazil kulgili bo‘lmay qoladi.
O‘smirlik davrida salbiy emotsional holatlar turlari.
Salbiy emotsional holatlar
barcha yosh kategoriyalari uchun xosdir. Ularning shu holda vujudga kelishi yosh
kategoriyaga mansub ehtiyojlardan qoniqmaslik holati bilan bog‘liq bo‘lib, asosiy
o‘ziga xos xarakteriga qo‘shimcha tarzda qoniqmaslik xususiyatini vujudga keltiradi.
Emotsiyalar - bu psixik jarayon bo‘lib, insonning atrof muhitga va o‘ziga nisbatan
sub’ektiv munosabatidir. Ular psixik faoliyatdagi va somatik namoyon bo‘lishdagi
o‘lchashlarning o‘zgarishida o‘z aksini topgan, psixik jarayonlarning vujudga
keladigan integrativ holatini (shaklini) bildiradi.
Salbiy emotsiyalar, ayniqsa
bezovtalik birinchi navbatda omadsiz muloqotlar bilan bog‘liq bo‘ladi. Bezovtalik
darajasi yuqori bo‘lgan o‘smirlarda asosan ajralib turish, atrofdagilardan o‘z fikri va
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
1550
hissiyotini yashirishga harakat qilish xususiyati mavjud bo‘ladi. Shu bilan birga,
ularga atrofdagilardan katta e’tibor talab qilish va ularning qo‘llab-quvvatlashiga
kuchayadi va o‘ziga tor, emotsional jihatdan qulay muloqot doirasidan hamkor
tanlash tashabbusi va faolligi kuchli bo‘ladi. Boshqa o‘smirlar singari muloqot ular
uchun ehtiyoj
va ijobiy emotsional manbaidir, lekin faqatgina o‘zi tanlagan kishilar
bilan.
O‘smirning bezovtaligi to‘g‘risidagi ko‘rsatkichlar va sotsiometrik statusi
(ijtimoiy holati) bir-biriga zid va turli xilda bo‘ladi. Masalan, A.M.Prixojyan bunday
bog‘lanishni kichik o‘smirlik yoshida juda past darajada namoyon bo‘ladi, deb
izohlaydi va bunda bezovtalangan bolalar o‘z tengdoshlari orasida har xil vaziyatda
bo‘ladilar - yoqimtoylikdan to jirkanchlik holatida bo‘lishi mumkinligini belgilab
beradi. Bezovtalanish mexanizmining rivojlanishi jarayoni bolani holsizlanishga va
apatiya, depressiya holatiga olib keladi.
Dostları ilə paylaş: