O‘quvchilarni matematik savodxonlik bo’yicha pisa tadqiqotlari bilan tanishtirishni tashkil qilish tajribasi haqida
Yüklə 168,15 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Abstract:
In this article is given information of PISA International research program conclusions and methodical recommendation for students in field of mathematical literacy preparation for PISA-2021 research program.
research of PISA, mathematical literacy, PISA assignments, mathematical competence, estimation
Bu va shunga o’xshash muammolar borki, PISA tadqiqotlarida ilk bor qatnashayotgan mamlakatimiz ta’lim tizimi oldida bir qator qo’shimcha vazifalarni ko’ndalang qilib qo’yadi. Bu muammolarni oldindan bilish va ularni hal qilish bo’yicha kompleks chora-tadbirlar grafigi va rejasini ishlab chiqish lozim bo’ladi. PISA - o’quvchilar yutuqlarini xalqaro baholash dasturi doirasida ko’p yillar davomida olib borilgan tadqiqotlar natijasi o’laroq, quyidagi xulosalarga kelingan: - Dunyoning aksariyat o’quvchi yoshlari XXI asrda yashashga tayyor emas, ya’ni zamonaviy jamiyat ehtiyojlaridan kelib chiqqan kompetentsiyalariga to’liq ega emaslar; "Science and Education" Scientific Journal Volume 1 Issue 2 May 2020
457 www.openscience.uz - maktab ta’limi ko’p jihatdan bu kompetentsiyalarni shakllantirishga yo’naltiril- magan;
- o’quvchilar egallagan bilim va ko’nikmalarini qayerda ishlatilishini bilishmaydi; - hali ham ko’p maktablarda eskicha usullarda ta’lim berilayapti, ya’ni tayyor bilimlar berilayapti. Aslida maktab o’quvchilarni “o’rganishga o’rgatish” ya’ni mustaqil bilim olishga o’rgatishi kerak bo’ladi; - darsliklar va undagi o’quv topshiriqlari mazmuni ham bunday vazifani bajarish- ga mo’ljallanmagan. Yuqoridagi bu xulosalardan kelib chiqib, O’zbekistonda 2021-yilda o’tkazilishi mo’ljallanayotgan PISA tadqiqotlari doirasida matematik savodxonlikni baholashda quyidagi muammolarga duch kelishimiz mumkin: - darsliklarda PISA topshiriqlariga o’xshash masalalarning yo’qligi yoki kamligi sababli, o’quvchilarda bunday amaliy faoliyatlarni amalga oshirish tajribasining yetishmasligi oqibatida PISA tadqiqotlari natijalari past bo’lishi mumkin; - PISA topshiriqlari odatda uzundan-uzun matnlar yordamida tasvirlanib, ulardagi real vaziyat va muammolarni hal qilish usulini tanlash uchun matematikaning qaysi bo’limiga murojaat qilish haqida ko’rsatmalar yo’q; - PISA topshiriqlari (matnli, rasmli, diagramma va jadvallar, real bog’lanishlar grafiklari kabi) turli shakllarda taklif qilinadi. Ularni matematik tilga o’girish va yechim topilgandan so’ng uni yana real sharoit bilan bog’lab baholash va talqin qilish talab qilinadi. Masalani yechish uchun zarur bo’lgan ma’lumotlar matnning turli qismlaridan olinishi kerak bo’ladi. Ba’zi masalalarda “aylana” so’zi topshiriq matnida qayd etilmasada, o’quvchilarning o’zlari ob’ektning aylana shaklida ekanligini topishlari kerak bo’ladi. - odatda matematika darsliklarida standart masalalar beriladi va ular standart usullar yordamida yechiladi, ya’ni o’quvchilar muayyan turdagi masalalarni ma’lum algoritmlar asosida yechishga o’rgatiladi. PISA topshiriqlarida esa unday emas. Odatda matematika darsliklaridagi masalalar muayyan bobda beriladi va bu bilan ularni yechish usullari ham shu bobda ko’rilgan usullarga bog’langan holda beriladi, ya’ni muayyan bo’limining masalalari qanday yechilishi haqida ko’rsatma beriladi, bundan tashqari, darslikdagi masalalar sof matematik masalaning tavsifidan iborat bo’lib, odatda ularning mazmuni hayotdagi real vaziyatlardan ancha uzoqda bo’ladi; - o’quvchilarda o’qish va tushunish savodxonligining pastligi, aksariyat masalalarda ko’rilayotgan vaziyatni tavsiflovchi juda katta hajmdagi keragidan ortiq axborot berilib, ularda juda ko’p yangi matnli ma’lumotlarning borligi - masalani tushunish, kerakli ma’lumotlarni ajratib olish va uni yechishni yanada og’irlashtiradi; - mamlakatimiz maktablari matematika fani o’quv dasturi PISA tadqiqotlarining matematik savodxonlikni baholash dasturi mazmuni va ketma-ketligidan farq qiladi. "Science and Education" Scientific Journal Volume 1 Issue 2 May 2020 458
www.openscience.uz PISA sinovlarida hali o’tilmagan mavzular bo’yicha topshiriqlar ham berilishi mumkin;
- PISA topshiriqlarining berilishi va unga javob berishning o’zgachaligi ham o’quvchilarda ma’lum qiyinchiliklarni tug’diradi. - sinovning kompyuter asosida o’tkazilishi esa kompyuterda ishlash va ba’zi maxsus ilovalardan foydalanish ko’nikmalarini ham talab etadi. Ba’zi intraktiv topshiriqlarni bajarish oldindan bunday topshiriqlar bilan tanish bo’lish va ularda ishlash dasturidan foydalanish ko’nikmalrining shakllanganligiga ham bog’liq bo’ladi. Bu va shunga o’xshash muammolar borki, PISA tadqiqotlarida ilk bor qatnashayotgan mamlakatimiz ta’lim tizimi oldida bir qator qo’shimcha vazifalarni ko’ndalang qilib qo’yadi. Bu muammolarni oldindan bilish va ularni hal qilish bo’yicha kompleks chora-tadbirlar grafigi va rejasini ishlab chiqish lozim bo’ladi. Shundan kelib chiqib, sinovlarga tayyorlanish ishlarini tashkil qilishda quyidagi jihatlarga e’tibor qaratilishini tavsiya qilamiz: -
maqsadli malakasini oshirish, PISA tadqiqotlari bilan tanishtirish, topshiriqlar mazmuni va tuzilishi haqida ma’lumot berish, ularni tahlil qilishga qaratilgan seminar- treninglar tashkil qilish; -
seminar qatnashchilarini tegishli o’quv materiallari bilan ta’minlash, turli o’quv- uslubiy adabiyotlarni chop ettirib, joylarga yetkazish; -
kreativ fikrlash bo’yicha ham tadqiqotlarni o’tkazishga tayyorlash; -
malaka oshirishdan o’tgan o’qituvchilar maktabda to’garak soatlari hisobidan ”PISA-2021 tadqiqotlariga tayyorlanamiz” deb nomlangan fakultativ kurslarni 7-, 8- va 9-sinf o’quvchilari uchun haftasiga 2 soat hajmida tashkil qilish tavsiya etiladi. Asosiy e’tiborni 2021-yilda sinovdan o’tadigan 8-sinf o’quvchilariga qaratish lozim bo’ladi; -
matematikani o’qitishga tayanch maktab sifatida belgilangan maktablarning PISA-2021 tadqiqotlariga tayyorlanishga mas’ul markaz sifatidagi faoliyatini tashkil qilish va ularga har tomonlama uslubiy yordam ko’rsatish; -
televideniye va boshqa ommaviy axborot vositalarida va internet tarmoqlarida maxsus o‘quv ko‘rsatuvlari va videodarslarni tashkil qilish. Ularda keng targ’ibot ishlarini olib borish. Bu ko’rsatuv orqali ochiq PISA topshiriqlari bilan tanishtirish, ularni tahlil qilish va o’qituvchilarga yil bo’yi tegishli uslubiy tavsiyalarni berib borish; -
nomlangan maxsus platformani va interaktiv trenajerni ishlab chiqish va ularga tadqiqotlar bilan bog’liq barcha ma’lumot, xabar va materiallarni joylashtirib borish. Onlayn maslahat olish imkoniyatlarini yaratish. "Science and Education" Scientific Journal Volume 1 Issue 2 May 2020
459 www.openscience.uz -
kompyuter bilan ishlashning quyidagi ko’nikmalarini shaklllantirishga e’tibor qaratish: kompyuterning dialogli oynasi va “sichqoncha”dan foydalanib, tasvirlarning shaklini o‘zgartirish, burish, ko‘chirish va akslantirish; berilgan ma’lumotlar asosida jadval, diagramma, sxema, grafiklarni qurish; funksiyalarning tayyor grafiklaridan foydalanish; ma’lumotlarni saralash; qo‘l yoki kompyuter kalkulyatoridan foydalanish; maxsus dastur yordamida kasr, daraja, ildiz, katta yoki teng, kichik yoki teng, ko‘paytirish va bo‘lish kabi belgilarini tera olish. Yuqoridagilardan kelib chiqib, o’quvchilarni PISA tadqiqotlari bilan 5- sinfdan boshlab tanishtirib borish lozim bo’ladi. Chunki, aynan 5-6- sinflarda matematikaning asosiy hisob-kitob, ya’ni arifmetik ko’nikmalarini tizimli ravishda shakllantisrish boshlanadi. Shuningdek, PISA topshiriqlarining ko’pchiligi aynan sonlar ustida arifmetik amallarni bajarish, hisoblash texnikalaridan foydalanishni taqozo qiladi. 7- 9-sinflarda esa algebra va geometriya fanlarini tizimli o’rganish boshlanadi. Matematika fani o’quv dasturini PISA tadqiqotlarida matematik savodxonlik mazmunidan kelib chiqib takomillashtirish lozim bo’ladi. Undagi ba’zi mavzularning oldingi sinflarga surish kerak bo’ladi. Masalan, dasturga kombinatorika, ehtimollar nazariyasi va matematik statistika elementlarining 5-sinfdan boshlab erta qo’shilishi lozim. Shuningdek, 5-6-sinflarda planimetriya elementlari va fazoyiy shakllarni o’rganishga ko’proq e’tibor berish, hamda 7-9-sinf geometriya kursida stereometriyaning boshlang’ich tushunchalarining ham kiritilishi lozim bo’ladi. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, PISA topshiriqlarini yechish uchun matematikada chuqur bilim va ko’nikmalarni talab qilinmaydi. Lekin, o’zlashtirilgan muayyan bilim va ko’nikmalarni hayotiy vaziyatlarga qo’llashga juda katta e’tibor beriladi. Ularni fakultativ kurs (to’garak) mashg’ulotlarida ham muhokama qilish tavsiya etiladi. Shuningdek, matematika fanidan loyiha ishlariga ham alohida e’tibor qaratish lozim. Bu loyiha ishlariga mavzu sifatida PISA topshiriqlari yoki ularga o’xshash kichik ilmiy ishlanishlarni talab qiladigan topshiriqlarni berish tavsiya etiladi. Yüklə 168,15 Kb. Dostları ilə paylaş:
|