orada sahil həmişə adamsız olurdu.
Cığıra doğru döndü, yüz, ya da bir az da çox addım qaçandan sonra o, artıq çayın boz, geniş
zolağını dumanlı halda seçə bilirdi. Çay!.. Orada onun ömrünün ən gözəl saatları keçmişdi! O, artıq
yox idi, ancaq onu orada tapacaqdı, orada uzanıb başını onun sinəsinə qoymuşdu, orada Cip onun
gözəlliyindən həzz alırdı, onu sevirdi! Sahilə qədər qaçdı. Soyuq və sükut içində olan çay, sanki,
həmişə olduğundan daha iti axırdı və sahillərində ağır-ağır sübhün ilk şəfəqləri işarırdı. Uzun qaçışdan
sonra Cip hərəkətsiz halda dayanıb tövşüyərək nəfəs alırdı. Dizləri titrədi və büküldü. Yaş otların
üzərində oturub çənəsini dizlərinə söykədi, dizlərini əlləriylə qucaqlayaraq dala, qabağa yırğalanmağa
başladı. Ürəyi dayanmağa hazır idi. O oturub, sanki, daha dərindən nəfəs alaraq, qurğuşun rəngli sulara
atılmamışdan əvvəl ciyərlərinə daha çox hava almaq istəyirdi. Hər bir qızdırmaya xas olan qəribə
ayrılıq hissi Cipin varlığına hakim kəsildi və ona elə gəldi, özünü burada oturub gözləyən yerdə yandan
görür. Başından ani bir fikir keçdi: «Mən öz ölümümü qamışların arasından üzəndə görəcəyəm, məni
görəndə heyrətlənən quşları da görəcəyəm».
Birdən acı hıçqırıqlardan bütün bədəni titrədi. Bütün ətrafı, sanki, əridi, heç nə qalmadı, bircə
qulaqlarında dəhşətli küy olan, hıçqırıqlardan boğulan öz bədənindən başqa. Onun sevgilisi, onun
sevgilisi, onun zavalı alnı! Titrədi və üzü üstə yerə dəydi, əlləriylə torpaqdan və yaş otlardan yapışdı.
Günəş artıq çayı işıqlı zolaqlarla işıqlandırırdı. Yaxınlıqda birəbitdan quşu oxudu, Cipin çılpaq
topuğunun üstünə yarpaq düşdü.
Şənbə günü ov eləyən Uinton istirahət günü axşam Londona gəldi və birbaşa kluba şam yeməyinə
getdi. O, dodaqlarında siqaret yuxuya getmişdi və artıq klubu bağlayanda onu oyatdılar. Beri-stritə
gələndə artıq saat üç idi, ona teleqramma var idi: «Mister Sammerxeyin başına nə isə qorxulu iş gəlib.
Yubanmadan gəlin. Betti».
Marki geyindi, sahibinə də geyinməyə kömək eləyib, şeyləri yığdı və uzaq səfərə getmək üçün
taksi çağırdı. Uinton həyatında heç vaxt indiki kimi təkəlli olduğuna görə özünü bu qədər
lənətləməmişdi. Dördün yarısında yola düşdülər. Bütün yol boyu Uinton xəz paltosuna bürünüb, irəli
əyilərək oturmuşdu, sanki, başını pəncərədən salıb sürücüyə komanda vermək istəyirdi. Bu dəhşətli
gecə idi. O ciyərləri zəif olan Markinin düşüb yolu göstərməsinə icazə vermədi. İki dəfə bu qaradinməz
adam onunla danışdı:
– Ser, bu miss Cip üçün olduqca pisdir?
– Hə, pisdir. Dəhşətdir.
İkinci dəfə isə soruşdu:
– Ser, siz elə düşünürsünüz, o ölüb?
Uinton qaşqabaqlı cavab verdi:
– Allah bilir, Marki. Çox yaxşı olacağına ümid eləyək.
Elə sevimli, elə zərif olan qıza təbiət bundan daha ağır zərbə vura bilərdimi?
Artıq Betti və xidmətçi qız çox məyus halda doqqazın qarşısında toranlıqda dayanmışdılar.
Maşından sıçrayıb düşən Uinton qışqırdı:
– Qadın, nə işdir? Cəld ol!
– Ah, ser! Mənim gözəlim yoxdur. Çay gətirmək üçün onu bir anlığa tək qoydum və o çıxıb çölə
qaçdı.
Uinton, sanki, daşa dönərək bir neçə anlığa dayandı. Sonra Bettinin çiyinlərindən yapışaraq,
sakitcə soruşdu:
– Ona nə olub?
Betti danışa bilmirdi. Xidmətçi qız cavab verdi:
– At onu sarayın yanında öldürüb, orada, çəmənlikdə. Sahibə isə şüursuz halda idi və cəmisi iyirmi
dəqiqə bundan əvvəl ayılmışdı.
– O, hansı yolla gedib?
– Ser, bax buradan, hər iki qapı açıq idi, hansı yolla getdiyini isə mən bilmirəm.
Çay!
– Maşını döndərin! Marki, çıxmayın. Betti və siz, qızlar, çəmənliyə qaçın, oranı axtarın… Hə? Nə
işdir?
Sürücü başını kabinanın pəncərəsindən çıxartdı.
– Ser, biz təpəyə qalxanda mən uzun, qara palto geymiş, başına nə isə ağ bir şey sarımış qadını
gördüm. O, çəpərlərin yanında dayanmışdı.
– Yaxşı. Yenidən ora gedin və hər yerə baxın.
Belə anlarda fikirləşməyə vaxt olmur, bütün bu bağlar, villalar, otellər, yalnız çaya gedən yolu
kəsirdilər. Uinton maşını aşağı, sahilə düşən dar cığırın yanında saxlatdırdı, maşından yerə sıçrayıb
cığırla qaçmağa başladı. Bircə söz demədən dinməzcə otla örtülü olan sahilin kənarına qaçdı. Marki
onun arxasınca tələsirdi. Uinton sahildə nəsə qaralan bir şey görəndə bir anlığa elə hiss elədi ki, ölür,
ona elə gəldi, bu çıxarılıb atılan paltardır. Sonra tutqun şeyin tərpəndiyini hiss elədi və Markiyə
dayanmaq işarəsi verərək, barmaqlarının ucunda irəli tək getdi. Yerə sərilmiş qızının yanından ehtiyatla
keçib, dizi üstə çökdü və dedi:
– Mənim sevincim!
Cip başını qaldırıb ona baxdı. Qızın solğun sifəti, olduqca iri, qara gözləri, dağınıq saçları,
kədərin öz mücəssiməsi idi. O bilmirdi neyləsin, qızına necə kömək eləsin, necə sakitləşdirsin, xilas
eləsin. Qızının baxışlarında təqib olunan heyvanın baxışlarında olan ifadə var idi. Yalnız tutqun instikti
onu danışmağa məcbur elədi:
– Cip, mən ananı da beləcə dəhşətli vəziyyətdə itirdim.
O, bu sözləri qızının şüurlu olaraq dərk elədiyini hiss elədi, ağılsız baxışları yumşalmağa başladı.
Qızını özünə doğru çəkdi, üzünü onun üzünə söykəyib, titrəyən bədənini qucaqladı və mızıldandı:
– Cip, mənim xatirimə, mənim xatirimə!..
Markinin köməyi ilə qızını maşına mindirib evə yox, otelə apardı. Cip od tutub yanırdı və
tezliklə sayıqlamağa başladı. Növbəti gün teleqramma ilə çağrılan Rozamunda bibi və missis Marki
gəldilər. Səs-küy Cipi narahat eləməsin deyə Uinton bütün oteli tutmuşdu.
Saat beşdə Uintonu aşağı, oxu otağı deyilən otağa çağırdılar. Pəncərənin qabağında əlcəkli əlləri ilə
üzünü örtən ucaboylu qadın dayanmışdı. Bir-birlərindən cəmisi on mil aralıda yaşamalarına
baxmayaraq, o, ledi Sammrexeyi, yalnız üzdən tanıyırdı. O, bədbəxt qadının birinci dillənməsini
gözlədi. Qadın sakit səslə dedi:
– Danışmağa sözüm yoxdur. Ancaq mənə elə gəldi, sizə mütləq dəyməliyəm. Cip necədir?
– Sayıqlayır.
– Mənim yazıq oğlum. Siz onu gördünüz… onun alnını? Mən onu evə aparacağam.
Göz yaşları onun vualla örtülmüş yanaqları ilə ağır-ağır süzülürdü. Qadın pəncərəyə doğru döndü
və dəsmalını gözlərinə tutdu. Uinton pəncərədən qaralan çəmənliyə baxaraq dedi:
– Mən onun bütün əşyalarını göndərərəm, yalnız … yalnız mənim yazıq qızıma nəyləsə kömək
eləyə biləcək əşyalardan başqa…
Qadın cəld döndü.
– Gör, hər şey necə qurtardı! Mayor Uinton, bunun arxasında nəsə gizlənmirmi? Onlar,
doğrudanmı, xoşbəxt idilər?
Uinton birbaşa onun gözlərinin içinə baxıb dedi:
– Ah, hə, çox xoşbəxtdilər.
O tərpənmədən qadının ona zillənən göz yaşı ilə dumanlanmış baxışlarını qarşıladı. Qadın
dərindən köks ötürərək yenidən döndü və yenə də dəsmalı sifətinə çəkib, vualı buraxdı və tələsik çıxdı.
Bu həqiqət deyildi. O, Cipin sayıqlayarkən nələr dediyini eşitmişdi, nə qədər ki, ondan asılıydı,
heç kim, hətta Sammerxeyin anası da heç nə öyrənə bilməyəcəkdi.
Sonrakı günlər Cip hələ də huşsuz idi və həyatı tükdən asılıydı. Uinton qızının otağından
çıxmırdı, alçaq tavanı olan bu otağın sarmaşıqlarla hörülmüş pəncərəsindən ulduzların altında qaralan,
solğun noyabr günəşinin şüalarından işıldayan çayı görmək olurdu. O, sanki, ovsunlanıbmış kimi
bütün günü qızına baxırdı. O, sadəcə, möcüzə nəticəsində çayın sahilində Cipi qurtarmışdı.
Uinton baxıcıdan imtina elədi. Rozamunda bibi və missis Marki xəstəyə çox gözəl baxırdılar və
o, yad adamın Cip sayıqlayarkən nələr dediyini eşitməsini istəmirdi. Şəxsən onun xəstəyə baxması
bununla məhdudlaşırdı, xəstənin yanında oturur və nə qədər mümkünsə, onun sirlərini başqalarından
qoruyurdu. Gözlərini qızından ayırmadan saatlarla burada oturmağa hər vaxt hazır idi. Özü də
bilmədən, sanki, əl havasına ürəyinin azdığı qaranlıq labirintdə yol axtarırmış kimi sayıqlayan adama
qulaq asarkən, onun dönə-dönə təkrarladığı reallığı heç kim atasından daha yaxşı tuta bilməzdi.
Bu qədər çox adamın Cipin vəziyyətini soruşmağa gəlməsi Uintonu təəccübləndirirdi, hətta onun
düşmən hesab elədikləri belə ya vizit vərəqələrini qoyub gedir, ya da xidmətçilərini göndərirdilər.
Amma gözəlliyi və qəlbinin yumşaqlığı ilə ürəklərini fəth elədiyi sadə adamların Cipə münasibəti onu
daha çox həyəcanlandırırdı. Bir dəfə o, Beri–stritdən məktub aldı:
«Hörmətli mayor Uinton,
Mən qəzetdən zavallı mister Sammerxeyin ölümü haqqında oxudum. Ah, mən ona görə necə də
heyfisləndim! O, mənə qarşı elə xeyirxah olub. Mən hələ də bu fəlakətin ağır təsiri altındayam. Əgər
siz fikirləşsəniz ki, halına yandığımızı bilməsi ona xoş olar, o zaman bu haqda ona deyə bilərsiniz. Hə,
bu ağır itkidir.
Sizə sadiq olan
Dafna Uinq».
Demək, onlar Sammerxey haqqında bilirmişlər! Uinton nəyə görəsə bunu təxmin eləməmişdi. Nə
yazacağını bilmədiyi üçün məktuba cavab vermədi.
Bəzən o, Cipin soyuq dəymiş beyninin məhsulu olan bu ağır sayıqlamaları eşitməmək üçün
qulaqlarını tuturdu. Cipin tutqun şüuru görünür, hələ də baş verən faciəni olduğu kimi qəbul eləyə
bilmirdi. Onun dodaqlarından elə hey sevgi sözləri səslənirdi, elə hey onu itirəcəyindən qorxduğunu
təkrarlayırdı. Dodaqlarına, yalnız təsadüfən sakit, sadə və ovsunlayıcı, sanki, böyük xoşbəxtliyin
işartısı kimi gülüş qonardı. Bu gülüş onun indiyə kimi eşitdiyi gülüşlərin ən qorxulusu idi. Ancaq
tədricən Uinton özü üçün elə də xoş olmayan təsəlli tapdı ki, Sammerxeyin faciəli ölümü, Cip üçün
daha faciəli ola biləcək bir fəlakətin qarşısını alıb. Bir dəfə gecə qızının çarpayısının yanındakı böyük
oturacaqda oturub mürgüləyəndə birdən ayıldı və qızının ona baxdığını hiss elədi. İndi bu gözlər
görürdü, onlar yenidən Cipin gözləri idilər! Onun dodaqları tərpəndi.
– Ata!
– Hə, mənim balam.
– Ata, mən hər şeyi xatırlayıram!
Öz qısalığı ilə qorxunc olan bu sözləri eşidən Uinton əyilib dodaqları ilə onun əlinə toxundu.
– O, harada dəfn olunub?
– Uidrinqtonda.
– Hə…
Bu sözdən çox ah idi. Başını qaldıran Uinton onun yenidən gözlərini yumduğunu gördü. Qara
saçlarının və kipriklərinin fonunda onun solğun yanaqlarının və alnının ağlığı Uintonu sarsıtdı. Bu sifət
canlıydı, ya ölümün gözəlliyi idi?
Qızının üzərinə əyildi. O, nəfəs alırdı. Yuxuya getmişdi.
XII FƏSİL
Onlar yeni ilin ilk günü, təxminən, Sammerxeyin ölümündən iki ay sonra Mildenxemə qayıtdılar.
Keçən günlərin xəyallarıyla dolu olan Mildenxem həmişəki kimi qəmgin idi. Artıq beş yaşı olan balaca
Cip üçün bu ən yaxşı ev idi. Cip özünün uşaqlığının keçdiyi bu evin döyünən qəlbi olduğunu izlədikcə
arabir təsəlli tapırdı. Hələ əməlli – başlı özünə gəlməmişdi, əvvəlki tək kölgə kimi gəzirdi, birdən onun
sifətini görən hər bir kəs dünyanın ən kədərli sifətini gördüyünü güman eləyərdi. Heç kimlə birdən
qarşılaşmamaq üçün çox çalışırdı. Onün gülüşü Uintonu ümidsizləşdirirdi. Bütün qışı və baharı qızına
necə kömək eləyəcəyini düşünüb tapa bilmirdi. Cip ayaq üstə qala bilmək üçün böyük səy göstərirdi.
Burada onun baxmaqdan və gözləməkdən başqa əlindən heç nə gəlmirdi. Nəyə görə də hadisələrin
gedişini sürətləndirməliydi? Onu, ancaq zaman sağalda bilərdi.
Bahar gəldi və getdi. Cip sağalırdı, ancaq bircə dəfə də olsun, bağın hasarından çölə çıxmır, heç
vaxt Qırmızı ev haqda danışmır və Sammerxeyi xatırlatmırdı. Ona görə yox ki, qız öz dərdindən
ayrılmaq istəmirdi, əksinə, o hər cür çalışaraq, bu ağır dərdini unutmaq və boğmaq istəyirdi. Onun
başına nə vaxtsa deyildiyi kimi «ürəkgetməsi» gəlmişdi. Burada artıq heç nə eləmək olmazdı. Balaca
Cipə demişdilər ki, Brayan həmişəlik çıxıb gedib və anasını kədərləndirməmək üçün onun haqqında
danışmamalıdır, ancaq o, bəzən diqqətlə, nədənsə ciddi karıxmış halda anasına baxırdı. Bir dəfə o, öz
uşaq gözüaçıqlığı ilə Uintonu heyrətləndirərək dedi:
– Baba, anam bizimlə yaşamır, hardasa uzaqlarda yaşayır. Mən elə düşünürəm, anam oradadır,
Brayanın yanında?
Uinton ona baxdı və cavab verdi:
– Mənim balam, bəlkə də, elədir, ancaq məndən başqa bu haqda heç kimə demə. Ümumiyyətlə,
onun haqqında heç kimlə danışma.
– Hə, mən bilirəm. Baba bəs o, haradadır?
Uinton nə cavab verə bilərdi?
O, vaxtının çoxunu at üstə keçirir və qızı da özüylə götürürdü, nə vaxtsa anası üçün olduğu kimi,
qız üçün də bu əsl xoşbəxtlik olurdu. Cipi isə özüylə aparmağa ürək eləmirdi. Cip heç vaxt atlar haqda
danışmır, atabaxanlara yaxın düşmür və bütün günü evdə xırda para işlərlə məşğul olurdu, bağda
işləyir, royalın arxasında oturur, bəzən azacıq çalır, ancaq ən çox da əllərini dizlərinin üstünə qoyaraq
royalın dillərinə baxırdı. Bu həmin fəlakətli yayın başlanğıcı idi, adamlar hələ müharibənin yeraltı
təkanlarını hiss eləmirdilər, qaranlıq hələ sözün əsl mənasında qatılaşmamışdı. Uintonun gözləri
qarşısında hələ öz sevgilisinin tutqun gözləri, qıvrım saçları və kazarmanın meydanında əmrin tanış
sözlərini qışqıran özünün qəhvəyi mundirdəki obrazı canlanmırdı. O, yalnız bir şey haqqında
düşünürdü, bircə Cipi bu təcrid olunmuş vəziyyətindən çıxarda bilsəydi!
İyunda Cipə Londona getməsini təklif elədi. Onun təəccübünə rəğmən, qız tərəddüdsüz razılaşdı.
Troitsa bayramı günlərində getdilər. Onlar Uidrinqtonun yanından keçəndə qızın başını qatmaq üçün o,
söhbətə güc vemişdi, ancaq bir az sonra ehtiyatla qəzetin arxasından, qızın üzünü pəncərəyə çevirib
oturduğunu gördü, o, çöllərə baxırdı və yanaqları ilə göz yaşları gilələnirdi. Bircə söz də demirdi,
baxışları hərəkətsiz idi, yalnız elə hey yanaqları ilə göz yaşları axırdı. Uinton baxışlarını ona dikmişdi,
gözlərini qıymışdı, sifəti sərtləşirdi, dərisini, sanki, sümüklərinin üzərinə möhkəmcə dartırdılar.
Vağzaldan Beri-stritə maşın darısqal küçələrlə gedirdi, burada dünya öz yoxsulluğunu nümayiş
elətdirirdi. Yorulub əldən düşən kişilər, qayğılardan əzab çəkən qadınlar və qayğısız halda kanalların
kənarlarında, evlərin kandarında oturan uşaqların xəyalları sifətlərinin torpaq rəngli hər bir cizgiləri,
arıqlayıb əldən düşən bədənlərinin hər bir hərəkəti ilə qızıl əsrin çoxdan arxada qaldığını əyani
göstərirdilər. Çirkin, hisli evlər, gözəlliyi yeraltı su novlarının gözəlliyindən heç də çox olmayan bu
görüntülər qurtuluşu hələ uzun müddətə yeşiyə atmağın lazım gəldiyindən xəbər verirdi. Qabağa əyilən
Cip maşının pəncərəsindən çölə baxırdı. Uinton qızının onun əlindən necə yapışıb möhkəmcə sıxdığını
hiss elədi.
Axşam yeməkdən sonra onlar bir vaxtlar Uintonun onun anası üçün hazırladığı otaqda
oturmuşdular, hər şey otuz il bundan əvvəl olduğu kimi necəydisə, indi də eləydi… atlas ağacından
kətillər, XVII əsr dəbində yazı masası və qədim mis şamdanlar. Cip soruşdu:
– Ata, mən Mildenxemdə kasıb uşaqlar üçün uşaq yurduna bənzər bir sığınacaq açsam etiraz
eləməzsən ki? Orada uşaqlar yaşaya, yaxşı yeyə və təmiz hava ala bilərdilər.
Baş verən faciədən sonra onun bu ilk qəribə xahişindən təsirlənən Uinton dedi:
– Mənim əzizim, sən kifayət qədər sağalıbsanmı?
– Tamamilə. İndi məndə hər şey qaydasındır, bircə bundan başqa. – Cip əliylə ürəyini göstərdi. –
Nə ki verilib, insan onu geri ala bilməz. Burada mən heç nə eləyə bilmərəm. Əgər bacarsaydım,
eləyərdim. Bütün bunlar səni çox kədərləndirib. Mən uşaqlara baxanda, onlara qulluq eləyəndə çox
fikirləşəsi olmayacağam, nə qədər çox məşğul olsam, o qədər də yaxşıdır. Mən indicə başlamaq
istərdim.
Uinton başıyla razılığını bildirdi. Qızının istədiyi hər şeyi yerinə yetirməyə hazırdı! Ona kömək
eləyə biləcək hər şeyi!
– Rozamunda sənə kömək eləyər, – o, astadan dedi. – Axı o, bizdə belə işlərin ustasıdır. – Diqqətlə
qızına baxıb əlavə elədi: – Mənim balam, ruhdan düşmə, nə vaxtsa hər şey yenidən qayıdar.
Cip özünü gülümsəməyə məcbur elədi və sakitcə dedi:
– Hər halda, olanlar olmasaydı, mən indi yaşaya bilməzdim.
Cip dizlərini qucaqladı, onun gözləri qəribə tərzdə parıldayırdı və sanki, dodaqlarında zəif bir
gülüş donmuşdu. Uinton isə düşünürdü: «Məhəbbət! Sərhədsiz məhəbbət! Ölümdən güclü!»
Dostları ilə paylaş: |