Türkiyəәli rəәssam: “Ölkəәdəәki səәnəәt mühitini normal görmürəәm” -
MÜSAHİBƏӘ
[ 03 İyun 2017 13:54 ] | Mais ƏӘlizadəә
Türkiyəәnin tanınmış rəәssam vəә pedaqoqlarından olan Səәnəәm
Dəәmirxanın APA-ya müsahibəәsi
- Reyner Maria Rilke deyir ki, yazmadan yaşaya biləәcəәyinəә
inanırsansa, yazma. Siz tablolarınızı çəәkməәdəәn yaşaya
biləәcəәyinizəә inanmadığınız üçün çəәkirsiniz?
- Eyniləә o cürdür. Məәncəә dəә özünü yaradıcılığa həәsr etmiş insanın
yazmadan, tablo çəәkməәdəәn, musiqi bəәstəәləәməәdəәn yaşaması
mümkün deyil. Yəәni səәnəәtləә həәr gün iç-içəә olmaq, onunla nəәfəәs
almaq lazımdır.
- Ümumi vəәziyyəәt ayrı, siz özünüz tablo çəәkməәsəәniz, yaşaya
biləәcəәyinizəә inanırsınızmı?
- Mümkün deyil. Çörəәk yeməәk, su içməәk kimi məәnim üçün dəә
rəәsm çəәkməәk vazkeçilməәzdir. Onlar necəә ehtiyacdırsa, rəәsm
çəәkməәk dəә məәnim üçün o cür ehtiyacdır.
- Acanda yeməәk yeyilir, susayanda su içilir. Rəәsm çəәkəәrkəәn
içinizi titrəәdəәn hissləәr nəәləәrdir?
- Söhbəәt yaradıcılığın mayasından gedirsəә, məәnim üçün həәr
şeydəәn əәvvəәl rəәng gəәlir, sonra forma, ondan sonra isəә rəәsmin bir
yerəә toplanması. Rəәng həәr şeyin başındadır - təәbiəәtdəә gördüyüm
bir rəәng məәni içinəә alırsa, onu əәsəәrləәrimdəә əәks etdirirəәm. Məәnəә
təәsir edəәn rəәngi əәsəәrimdəә yaradıcı şəәkildəә əәks etdirəә bilirəәmsəә, o
rəәng mütləәq məәnim kəәtanımdan insanlara da təәsir göstəәrir.
- Sizin dəә yaxından tanıdığınız türk rəәsm səәnəәtinin böyük
ustası Ergin İnan deyirdi ki, bir tablo barəәdəә “necəә əәsəәrdir?”
- sualı verilməәz. Önəәmli olan əәsəәrin tamaşaçıya təәsir edib-
etməәməәsidir. Daha çox rəәngdəәn təәsirləәndiyinizi dediniz. Bəәs
söz necəә, məәsəәləәn, şeir, ondan təәsirləәnmirsinizmi?
- Şeirdəәn çox məәn memarlıqdan təәsirləәnirəәm. Qəәdim yazılardakı
həәrfləәr məәnəә çox təәsir göstəәrir. Mesopotamiya mövzusundakı
səәrgimdəә memarlıq əәsəәrləәrindəәn yox, Şumer yazılarından istifadəә
edəәrəәk silsiləә əәsəәrləәr yaratmışdım. Şeirdəәn təәsirləәnmirəәm, yazı vəә
memarlıq məәnəә çox təәsir edir.
- Memarlıq deyəәndəә qəәdim arxitekturanı nəәzəәrdəә tutursunuz,
yoxsa...
- Yox, müasir memarlıq. Yazılarda isəә strukturdan çox
təәsirləәnirəәm.
- Bəәs, müasir memarlıq deyəәndəә nəәyi nəәzəәrdəә tutursunuz?
- Məәsəәləәn, Nyu-Yorka gedəәndəә oranın arxitekturasından çox
Türkiyəәli rəәssam: “Ölkəәdəәki səәnəәt mühitini normal görmürəәm” -
MÜSAHİBƏӘ
APA Azeri Press Agency
təәsirləәnirəәm. Böyük binaların konstruksiyaları, yaratdıqları
siluetləәr, əәks-səәdalar məәnəә çox təәsir edir. Məәn tablolarımı
kvadratlara ayırıb, Nyu-Yorkdakı binalara baxanda rəәsmləәrimləә
ahəәngdar olduğunu görürəәm. Körpüləәrin arxitekturası da məәnəә
çox təәsir edir. Memarlığa vəә yazıya əәsaslanaraq çəәkdiyim silsiləә
tablolarım var.
- Məәşhur fransız antropoloq Claude Levi-Strauss “Hüzünlü
tropikləәr” kitabında yazır ki, Nyu-Yorkda “Wall street”i
görəәndəәn sonra özünü Florensiyada hiss edib. Siz dəә eyni
şeyi hiss edirsinizmi?
- Məәn onlara bina kimi yox, səәnəәt əәsəәrləәri kimi baxıram.
ƏӘsəәrləәrimin ölçüləәri böyükdür, son əәsəәrimin ölçüsü 2X8 metrdir.
Nyu-Yorkdakı binalara baxanda sanki onları öz kəәtanlarımın
üstündəә görürəәm. ƏӘsəәrləәrimi kəәsirəәm, parçaları bir-biriyləә
birləәşdirirəәm, sanki oradakı binalar da konstruksiya etibarı iləә
rəәsm əәsəәri kimi bir-birləәrinin içinəә keçir.
- Türk rəәsm səәnəәtinin bugünkü məәnzəәrəәsini izləәyəәndəә nəә
görürsünüz?
- İnsanın öz səәnəәt səәyahəәti içindəә fəәrqli yollara burulma ehtimalı
həәmişəә var. Retrospektiv səәrgiləәrəә baxanda da yaradıcılığı
boyunca fəәrqli istiqaməәtləәrəә getmiş ustaların olduğunu görürük.
Ancaq məәnim heç xoş qarsalamadığım şey budur: insanlar
fasiləәsiz şəәkildəә tablolar üzəәrindəә çalışırlar, bunu müsbəәt
qiyməәtləәndirməәk lazımdır. Bir dəә görürsünüz ki, siyasəәt dəәyişdi vəә
səәnəәtkarlar ona görəә həәrəәkəәt edirləәr. Siyasəәtləәrin dəәyişməәsi sizin
rəәsm çəәkməә təәrzini dəәyişdirməәməәlidir. Bu, məәnəә çox süni vəә
saxta gəәlir.
- Bunu səәnəәtkarın özünəә xəәyanəәti kimi qiyməәtləәndirirsiniz?
- Eyniləә o cür. Məәnəә görəә, saxtakarlıqdır. Özünün istəәdiyi kimi
yox, ogünkü siyasəәtəә uyğun şəәkil çəәkməәsi səәnəәtkarın
saxtakarlığıdır.
- Türkiyəәdəә deyirləәr ki, səәnəәtkarın əәsəәri o, dünyadan
gedəәndəәn sonra qiyməәtəә minir. Bu barəәdəә sizin fikriniz
necəәdir?
- Məәn bu cür baxıram: səәnəәtkarın əәsəәrinin ölümündəәn əәvvəәl
maddi dəәyəәri olmayıbsa, ölümündəәn sonra da yoxdur. İnsanların
birdəәn-birəә məәşhur olub, birdəәn-birəә yox olmasının səәnəәtləә heç
bir əәlaqəәsi yoxdur. Heç bir səәnəәt təәhsili olmayan insanın dost-
tanış qalereyaçı sayəәsindəә 5-10 tablo sataraq, bir anda məәşhur
olması normal hal deyil. Türkiyəәdəәki səәnəәt mühitini məәn çox
normal görmürəәm.
- Yəәni, qalereyalar istəәdikləәri kimi manipulyasiya edir...
- “Tamamiləә o cürdür” - deməәk istəәmirəәm. Xaricdəә qalereyalar
rəәssamları yaxından təәqib edirləәr. Orada illəәrini öz
emalatxanalarında keçirəәn, fasiləәsiz şəәkildəә əәsəәrləәr yaradan
insanlara qalereyalar uzun müşahidəәləәrdəәn sonra qapılarını
açırlar. Türkiyəәdəә bu hal yoxdur. Mediada adamlarınız varsa, sizi
səәnəәtkar kimi təәqdim edəә biləәrləәr, ancaq həәqiqəәt bu deyil.
- İvan Tretyakov qalereya açandan sonra rəәssamlarla
məәktublaşır, onlarla fikir mübadiləәsi aparırdı. Türkiyəәdəә sizin
tanıdığınız eləә bir qalareyaçı varmı?
- Universiteti bitirəәndəәn sonra açdığım səәrgiyəә bir qalereyaçı
gəәldi. Tablolarıma baxıb dedi ki, bunlar yorğan kimidir, kiçiltsəәn,
səәninləә əәməәkdaşlıq etməәyi çox istəәyəәrəәm. Beləә bir qalereyaçı
səәnəәtkarı necəә yönləәndirəә biləәr? Tablonun ölçüsünəә, mövzusuna
vəә formasına məәn qəәrar verirəәm. Qalereyaçılar məәnasız şəәkildəә
səәnəәtkarları yönləәndirməәyəә çalışırlar. Ona görəә məәn dəә özəәl
qalereyalarla işləәməәyəә həәvəәs göstəәrmirəәm. Yönləәndirilməәk yox,
müstəәqil olmaq istəәyirəәm.
- Yaratdığınız həәr şeyin ancaq vəә ancaq sizin təәrəәfinizdəәn
görüldüyünəә, yaratdıqlarınızı özünüzün kəәşf etdiyinizəә
əәminsinizmi?
- ƏӘminəәm, çünki səәnəәtkar əәn böyük müşahidəәçidir. Yaxşı
müşahidəә qabiliyyəәtiniz varsa, təәbiəәtdəәki bütün fəәrqlilikləәri
hamıdan əәvvəәl görürsünüz. Başqalarının görməәdiyini görəә biləәn
insanlar səәnəәtkar ola bilirləәr.
- Türk rəәsm səәnəәtindəә özünüzü hansı əәnəәnəәnin içindəә
görürsünüz vəә ya əәnəәnəәdəәn tamamiləә kəәnardasınızmı?
- Türk rəәsm səәnəәtinəә baxanda məәn özümün əәnəәnəәçi xarakterim
olmadığını görürəәm, ona görəә özümü hansısa əәnəәnəәyəә aid edəә
bilmirəәm. Həәr hansı məәktəәbin dəә içindəә deyiləәm.
- Bəәs dünya səәnəәtinəә baxanda...
- Renessans dövrü səәnəәtkarlarının hamısına heyranam. O böyük
mirasdan kəәnara çıxanda isəә Henri Matisəә vurğunluğum var.
Nitsada onun evini muzeyəә çeviribləәr, oraya gedəәndəә səәnəәtkarın
böyüklüyünü içəәridəәki havadan hiss edirsiniz, o havayla
yaşayırsınız. Həәr dəәfəә görəәndəә çox təәsirləәnirəәm. ƏӘn çox
sevdiyimi səәnəәtkar Matisdir, ancaq onun kimi vəә ya başqa bir
səәnəәtkar kimi şəәkil çəәkəә bilməәk üçün narahat deyiləәm.
- Ölümündəәn sonra muzeyi səәnəәt məәbəәdinəә çevriləәn Türk
rəәssamları varmı vəә ya olacaqmı?
- Deyəәsəәn, Osman Həәmdinin evini o cür yapmışdılar. Bəәdri
Rəәhmi Eyyuboğlunun kreslosunu, fırçalarını Türkiyəәnin həәr
yerindəә şagirdləәrəә, təәləәbəәləәrəә, səәnəәti sevəәnləәrəә göstəәrirləәr.
- Türkiyəәdəә rəәğbəәt göstəәrdiyiniz səәnəәtkarların adlarını
çəәkməәk istəәmirsinizmi?
- Bu suala cavab verməәyim.
- İlləәrdəәn bəәri aktiv pedaqoji fəәaliyyəәtiniz dəә var. Müəәllimlik
sizin yaradıcılığınıza hansı məәnada təәsir göstəәrir?
Şagirdləәrinizləә keçirdiyiniz vaxt sizi daha yaxşı şeyləәr
yaratmağa həәvəәsləәndirirmi?
- Özümün şəәkil çəәkməәyimdəәn əәlavəә, başqalarına da bu səәnəәti
öyrəәtməәk məәnəә yaxşı təәsir göstəәrir. Vaxtımı alır, ikisinin eyni
məәcrada irəәliləәməәsi çox çəәtindir. 3 ildir ki, pedaqoji həәyatıma
nöqtəә qoyub ancaq əәsəәrləәrimin üzəәrindəә çalışıram.
Emalatxanama xaricdəә səәnəәt təәhsili almaq istəәyəәn gəәncləәr gəәlir,
məәn onları xaricdəәki mühüm səәnəәt təәhsili qurumlarının
imtahanlarına hazırlayıram. Türkiyəәdəәki imtahan sistemi çox
yanlış olduğundan Türkiyəә universitetləәrinin incəәsəәnəәt
fakültəәləәrinəә abituriyent hazırlamıram. Abituriyent 3 saatda
müəәyyəәn qəәlibləәr çəәrçivəәsindəә nəәləәrisəә çəәkəә bilirsəә, onu
təәləәbəәliyəә qəәbul edirləәr. Eləә isəә gəәləәcəәyin səәnəәtkarını işin
əәvvəәlindəәn qəәlibəә salmaq, onu istedadını o qəәlib çəәrçivəәsindəә
müəәyyəәnləәşdirməәk - böyük səәhvdir. Yaradıcı ruhu olan bir gəәnc
imtahanda təәləәb ediləәn səәviyyəәdəә bir şey çəәkəә bilmirsəә, onun
istedadı eləә oradaca sönüb gedir. Bu, qəәtiyyəәn düzgün bir sistem
deyil. Rəәsmxəәt imtahanıyla universitetin incəәsəәnəәt fakültəәsinəә
təәləәbəә qəәbul etməәyin əәleyhinəәyəәm.
- Gündəә neçəә saat işləәyəә bilirsiniz?
- Həәyatım burada keçir, xüsusiləә, səәrgiyəә hazırlaşdığım vaxtlarda
gecəә-gündüz çalışdığımı deyəә biləәrəәm.
- Türkiyəәdəә səәnəәt aləәmindəә sizi razı salmayan başqa nəәləәr
var?
- Muzeyləәrin kifayəәt etməәməәsi, onlara diqqəәt yetirilməәməәsi,
xüsusiləә, uşaqların muzey məәdəәniyyəәtiyləә yetişdirilməәməәsi məәni
çox narahat edir.
- İstanbuldakı Arxeologiya muzeyi zəәnginlik baxımından
bəәlkəә dünyada ilk sıralardadır. Oradakı əәsəәrləәrin ictimaiyyəәtəә
tanıdılmadığından şikayəәtçisinizmi?
- Ankaradakı Anadolu məәdəәniyyəәtləәri muzeyi xəәzinəәdir, Zeugma
muzeyi həәmçinin. Bunlar kimi o qəәdəәr muzey var ki...
Uşaqların muzeyləәrəә öyrəәşdirilməәsi lazımdır. Xaricdəә müəәllimləәr
bağça yaşından başlayaraq, uşaqları sanki muzeyləәrin içindəә
böyüdürləәr. Bizdəә isəә muzeyəә yanaşma təәrzləәri uşaqlara heç nəә
vermir. Şagirdləәri muzeyəә aparmaq - planda olan işi yerinəә
yetirməәkdəәn başqa bir şey deyil. Avropada bütün gəәncləәr
muzeyləәrdəәdir, çünki muzeyləәrdəә qəәdəәr fəәrqli mahiyyəәtdəә
təәdbirləәr keçirirləәr ki, gəәncləәr oraya can atırlar. Metropolitan
muzeyindəә bilet 20 dollardırsa, səәnəә deyirləәr ki, nəә qəәdəәr verəә
bilirsəәn, ver. 1 dollar verib muzeyəә girirsiniz. Eyni biletləә 2 gün
gəәzəә bilirsiniz. Bizdəә muzeyləәrin açılıb-bağlanma saatları
insanların oralara işdəәn sonra gedəә bilməәyinin qeyri-mümkün
edir. Avropada gecəә saat 12-dəә muzeyləәrdəә proqramlar olur.
Türkiyəәdəә muzeyləәr bank kimi saat 5-dəә bağlanır, məәn oraya
necəә gedim?..
Dostları ilə paylaş: | 
