ÖLÇÜlendirme uygulama kurallari 1 kapsam ve amaç
Yüklə 113,79 Kb.
|
|
ÖLÇÜLENDİRME UYGULAMA KURALLARI 1 - KAPSAM VE AMAÇ Bu bölümde, teknik resimlerin ölçülendirme kuralları anlatılacaktır. Bu kuralların amacı, teknik resimlerin ölçülendirilmesinde birliği sağlamaktır.
2 - KURALLAR 2.1 - ÖLÇÜLENDİRME ELEMANLARI 2.1.1 - Ölçü Çizgileri Ölçü çizgileri, - Uzunluk ölçüleri, ölçülendirilen uzunluğa paralel (Şekil 1 ve Şekil 2), - Açı ve yay ölçüleri, açının tepe noktası ve yayın mekezi etrafındaki daire yayı olarak (Şekil 3 ve Şekil 4) çizilmelidir. 
30°’ye kadar açı ölçüleri, açı ortayına yaklaşık dik bir düz çizgiyle çizilebilir (Şekil 5). Şekil elemanlarının koparılmış gösterilişinde ölçü çizgisi koparılmaz (Şekil 6). Ölçü çizgileri, birbirleriyle ve diğer çizgilerle kesişmemelidir. Ölçü çizgilerinin kesişmesi zorunlu olduğunda, ölçü çizgileri koparılmamış olarak çizilmelidir (Şekil 1, Şekil 4, Şekil 7 ve Şekil 11).  
Ölçü çizgileri, - Çap ölçülerinin gösterilmesinde (Şekil 35 ve Şekil 56), - Görünüş veya kesit olarak bir simetrik cismin sadece yarısının gösterilişinde (Şekil 27). - Bir cismin yarım kesit (Yarı kesit-Yarı görünüş) olarak gösterilişinde (Şekil 8) - Merkez noktaları çizim alanında bulunmayan ve gösterilmek mecburiyetinde olmayan ölçülerin gösterilmesinde (Şekil 9) kısa bırakılmalıdır.  
2.1.2 - Ölçü Bağlama Çizgileri Uzunluk ölçülerinde, ölçü bağlama çizgileri ilgili ölçü elemanına göre dik olmalıdır (Şekil 1-3, Şekil 6-8 ve Şekil 10). Ölçü çizgisi sınırlayıcı işaretlerinin kalın sürekli çizgilerle kesişmelerini önlemek için, ölçü bağlama çizgileri ölçülendirilen elemana eğik (tercihen 60°) ve birbirine paralel konumda çizilmelidir (Şekil 11).  
Çevrelerin birbirini kesen uzantıları, kesişme noktasını biraz aşacak Şekilde çizilmelidir (Şekil 2). Köşe kavislerinin uzatılmış cevre çizgileri vb. deki ölçü bağlama çizgileri, bunların uzantılarının kesişme noktalarında olmalıdır (Şekil 13). Ölçü bağlama çizgileri, uzantıları açõkça görülebilir olduğunda koparılabilir (Şekil 14 ve Şekil 15). Açı ölçüleri için, açının kolları uzatılarak ölçü bağlama çizgileri teşkil edilmelidir (Şekil 15). Açının kolları açının tepesinden de uzatılarak bağlama çizgileri çizilebilir (Şekil 16). 
Birbirinden uzakta bulunan aynı ölçü ve toleranstaki eşit Şekil elemanları, açıklık olduğunda birbirleriyle müşterek bir ölçü bağlama çizgisiyle birleştirilmelidir (Şekil 17). Özel amaçlar için büyük çizgi kalınlığı kullanılan teknik resimlerde (mesela baskı klişesi resimlerinde), ölçü bağlama çizgileri dış ölçüler için çevre çizgilerinin dış tarafında ve iç ölçüler için iç tarafta gösterilmelidir (Şekil 18 ve Şekil 19). Ölçü bağlama çizgileri, bir görünüşten diğerinin içine girmemelidir. Başka bir ifade ile, iki görünüşü birleştirmemeli ve tarama çizgilerine paralel çizilmemelidir. 
2.1.3 - Ölçülerin Gösterilmesi İçin Kılavuz Çizgileri Bu kılavuz çizgileri görünüşten eğik olarak çıkarılmalıdır. Bunların sınırlandırılması, - Görünüşün çevre çizgisi üzerinde son bulmuşsa, bir ok ile (Şekil 20, Şekil 86 ve Şekil 87), - Görünüşün çevre çizgisi içinde son bulmuşsa, bir nokta veya daire ile (Şekil 21, Şekil 84 ve Şekil 85), - Mesela ölçü çizgileri, eksen çizgileri gibi bütün diğer çizgilerde son bulmuşsa, sınırlandırma işaretsiz (Şekil 22, Şekil 24, Şekil 25 ve Şekil 36), - İlginin gösterilmesinde, sınırlandırma işaretiyle (Şekil 79) yapılmalıdır. 
Şekil 20. Şekil 21. Şekil 22. 2.1.4 - Ölçü Çizgilerinin Sınırlandırılması Ölçü çizgilerinin sınırlandırılması, - Şekil 23 a’da gösterilen karalanmış bir ok ile (Şekil 24), - Bilgisayarla çizilen teknik resimlerde tercihen Şekil 23 b’de gösterilen açık bir ok ile, - Mesela mimari ve inşaatla ilgili teknik resimler gibi branşa bağlı resimlerde Şekil 23 c’de gösterilen açık bir ok ile (Şekil 25 ve Şekil 26), - İnşaat branşı ile ilgili teknik resimlerde Şekil 23d’de gösterilen eğik bir çizgi ile (Şekil 25) - Yer darlığı sebebiyle tercihen Şekil 23 e’de gösterilen bir nokta ile veya daire ile (Şekil 24), - Bir referansa göre ölçülendirmede başlangıç noktası için Şekil 23 f’de gösterilen bir daire ile (Şekil 26) yapılmalıdır. 
Şekil 23. 
Şekil 24. 
Şekil 25. 
Şekil 26. Çevre çizgileri ve/veya diğer çizgiler birbirlerine çok yakın olduklarında, ölçü çizgileri sınırlandırmasının açık bir Şekilde yapılmasını sağlamak için, bu çizgiler koparılmalıdır (Şekil 27). 
Şekil 27. 2.1.5 - Ölçü Rakamları 2.1.5.1 - Yazı Yüksekliği ve Yazı Tipi Yazı yükseklikleri ve yazı tipi TS 10841’e göre B tipi dik yazı olmalıdır. 2.1.5.2 - İki Esas Okuma Doğrultusuna Göre Ölçülendirme (1.Metot) Bu metot tercihen kullanılmalıdır. Ölçü rakamları teknik resimde alt ve sağ esas okuma doğrultularından bakarak okunacak konumda (TS 11398 yazılmalıdır (Şekil 28-41). Paralel ölçülendirmede ölçü rakamları kural olarak, ölçü çizgisinin üst ortasına ve ölçü çizgisine parallel konumda açık olarak yazılmalıdır (Şekil 28-37). İstisnalar Şekil 29, Şekil 35-37 ve Şekil 59’da gösterildiği gibi olmalıdır.  
Şekil 28. Şekil 29.  
Şekil 30. Şekil 31. Cismin kullanma konumu teknik resmin okuma konumuna uygun olmadığında, ölçü rakamları alttan ve sağdan bakarak okunacak Şekilde esas okuma doğrultusunda yazılmalıdır (Şekil 32). Paralel ve ortak merkezli ölçü çizgilerinde, ölçü rakamları kaydırılmış olarak yazılabilir (Şekil 29 ve Şekil 35).
Şekil 32. Şekil 33.  
Şekil 34. Şekil 35. Ölçü çizgisi üzerindeki yer kafi gelmediğinde, ölçü rakamı bir kılavuz çizgisinin yanına (Şekil 36) veya ölçü çizgisinin uzantısı üzerine yazılmalıdır (Şekil 37).  
Şekil 36. Şekil 37. Artan paralel ölçülendirmede ölçü rakamları, - Ya Şekil 23 a, b, c ve f’de gösterilen ölçü çizgisi sınırlandırıcısının yakınına ve ilgili ölçü bağlama çizgisine göre paralel (Şekil 38 ve Şekil 39) veya - Şekil 23 a, b, c ve f’de gösterilen ölçü çizgisi sınırlandırıcılarının yakınına ve bunların üzerine açıkça yazılmalıdır (Şekil 40 ve Şekil 41).
Şekil 38. Şekil 39.  
Şekil 40. Şekil 41. 2.1.5.3 - Bir Okuma Doğrultusunda Ölçülendirme (2. Metot) Bütün ölçüler yazı alanı okuma doğrultusunda yazılmalıdır (TS 11398). Yatay olmayan ölçü çizgileri, ölçü rakamlarının yazılması için orta yerlerinden koparılmalıdır (Şekil 42-44, Şekil 47 ve Şekil 48). 
Şekil 42. Şekil 43. Şekil 44. Açı ölçüleri, ölçü çizgileri koparılmaksızın da yazı alanı okuma doğrultusunda yazılabilir (Şekil 45). Ölçüler, uzatılmış ve yatay olarak çizilmiş bir ölçü çizgisi üzerinde de verilebilir (Şekil 46). 
Şekil 45. Şekil 46. 
Şekil 47. Şekil 48. 2.2 - Ölçülerin Gösterilmesi (Verilmesi) 2.2.1 - Ölçülerin Yerleştirilmesi Kanal, çıkıntı, delik gibi münferit Şekil elemanlarının iç ve dış Şekil ölçüleri, imkanlara göre bir görünüşte/kesitte verilmeli ve ilişkilerine göre gruplandırılmalıdır (Şekil 49 ve 50). Bir grup resmindeki parçaların uzunluk ve çap ölçüleri her parça için bir arada ve birbirinden ayrı olarak yerleştirilmelidir (Şekil 51). 
Şekil 49. Şekil 50. Şekil 51. Şekil bakımından benzer, ancak boyutları farklı parçaların ölçülendirilmesinde, ölçü rakamları yerine ölçü harfleri yazılmalıdır. Bu harflerin ifade ettiği değişken ölçülerin sayı değerleri bir çizelgede toplanmalıdır (Şekil 52). Çizelgenin her satırı farklı büyüklükte bir yapılış için geçerli olup, bir tanıtım numarası almalıdır. Çaplar için Ø, yay uzunlukları için ∩, yardımcı ölçüler için () ve metrik vidalar için M gibi grafik sembolleri ve işaretler, ölçü rakamlarıyla gösterilmeli ve ölçü harfleriyle gösterilmemelidir (Şekil 52). 
Şekil 52. Bir parçanın kalınlık ölçüsünün t harfi ile sadeleştirilmiş gösterilişi, - Şekil 54’de görüldüğü gibi çevre çizgisi içinde, - Şekil 42 ve Şekil 56’da görüldüğü gibi kırık bir kılavuz çizgisi üzerinde, - Şekil 52’deki gibi bir toplu resmin çizelgesi içinde olmalıdır. Çift toleranslandırmadan ve toplam ölçüdeki münferit toleransların toplanmasından kaçınmak için, ölçü zincirinin bütün ölçüleri verilmemelidir (Şekil 53 ve Şekil 54). 
Şekil 53. Şekil 54. Bir ölçü zincirinin bütün ölçüleri - Ölçü zincirinin bir ölçüsü yardımcı ölçü olarak verildiğinde (Şekil 148 ve Şekil 149) veya - Ölçüler teorik tamlıkta ölçüler olarak verildiğinde (Şekil 151 ve Şekil 154)’de gösterildiği gibi olmalıdır:
Ø sembolü, her durumda ölçü rakamı önüne konulmalıdır (Şekil 55-59).  
Şekil 55. Şekil 56.
Büyük R harfi, her durumda yarı çap ölçü rakamının önüne konulmalıdır. Ölçü çizgileri, yarıçap merkez noktasından veya bunun doğrultusunda çizilmeli ve sadece bir okla yay tarafında içten veya dıştan sınırlandırılmalıdır (Şekil 60-66 ve Şekil 68-72). 
Şekil 60. Şekil 61. Şekil 62. 
Şekil 63. Şekil 64. Şekil 65. Eşit büyüklükteki yarıçapların ölçü çizgileri birleştirilebilir (Şekil 64 ve Şekil 65). Biribiri ile paralel çizgilerle birleştirilmiş bir yarım daire yarıçapı, - Şekil 68’deki gibi verilmelidir, - Şekil 66’daki gibi yardımcı ölçü olarak verilebilir veya - Şekil 67’deki gibi açıklık durumunda verilmeyebilir.
Bir yarıçapın merkez noktası, bitişik Şekil elemanının geometrik ilişkisi ile meydana çıkmadığında, bu ölçülendirilmek mecburiyetindedir (Şekil 69). 
Şekil 69. Merkezleri çizim alanının dışında bulunan ve gösterilmek mecburiyeti olan büyük yarıçapların ölçü çizgileri, bir dik açılı kırık iki paralel doğru parçasıyla çizilmelidir. Ölçü rakamı, yarıçapın geometrik merkez noktası doğrultusundaki ve yay tarafındaki doğru parçası üzerinde verilmelidir (Şekil 70 ve Şekil 71). Teknik resimlerin bilgisayarla çizimlerinde sadece düz ölçü çizgisi (Kırık olmayan) kullanılmalıdır. 
Şekil 70. Şekil 71. Bir müşterek noktası bulunan birden çok yarıçap ölçü çizgileri, küçük bir yardımcı daire yayında son bulmalı veya koparılmalıdır (Şekil 72). 
Şekil 72. 2.2.4 - Küreler Büyük S harfi, her durumda küre çap veya yarıçap ölçü rakamı önüne konulmalıdır (Şekil 73-75). 
Şekil 73. Şekil 74. Şekil 75. 2.2.5 - Yaylar ∩ grafik sembolü, yay uzunluğu değerini gösteren ölçü rakamının önüne konulmalıdır (Şekil 76). Teknik resimlerin elle (konvensiyonel) çizilmesinde sembol, ölçü rakamı üzerinde değişik Şekilde olabilir (Şekil 77). 90°’ye kadar merkez açılarda ölçü bağlama çizgileri, açı ortayına paralel çizilmelidir. Her bir yay ölçüsü, kendi ölçü bağlama çizgileriyle gösterilmelidir. Birbiriyle birleşen yayların ölçüleri ve birleşen uzunluk ve açıların yay ölçüleri aynı ölçü bağlama çizgileriyle gösterilmemelidir (Şekil 78). 
Şekil 76. Şekil 77. Şekil 78. 90°’nin üzerindeki merkez açılı ölçü bağlama çizgileri, yay merkez noktası doğrultusunda çizilmelidir. İlgi açık olmadığında, yay uzunluğu ile ölçü rakamı arası bir oklu ve noktalı ince çizgiyle birleştirilerek gösterilmelidir (Şekil 79). Birbirleriyle birleşen yayların ölçüleri veya birleşen uzunluk ve yay ölçüleri aynı ölçü bağlama çizgileriyle gösterilmelidir (Şekil 79). 
Şekil 79. 2.2.6 - Kareler Grafik sembolü, her durumda kare Şekilli Şekil elemanlarının ölçü rakamı önüne konulmalıdır. Kare ölçü ve sembolü karenin sadece bir kenar uzunluğuna verilmelidir (Şekil 80-83). NOT - Kare Şekiller, tercihen şeklinin belirli olduğu görünüşte ölçülendirilmelidir (Şekil 81 ve Şekil 82). TS 88’e göre bir düzlem yüzeyin köşegenleri çapraz ince sürekli çizgilerle (TS 10845 Tip- B) gösterilmelidir (Şekil 80 ve Şekil 83). Bazı meslek dallarında bu çapraz, mesela açıklık (boşluk) gibi bir başka anlamda olabilir (TS 88, Şekil 28 ve Şekil 29). 
Şekil 80. Şekil 81. Şekil 82. Şekil 83. 2.2.7 - Anahtar Ağzı Genişlikleri Görünüşte açıkça görülen anahtar ağzı yüzeyleri arası ölçülendirilemediğinde, ölçü rakamı önüne AA büyük harfleri yazılmalıdır (Şekil 84 ve 85) NOT - Anahtar ağzı genişliği seçimi EK-A1’e göre yapılmalıdır. 
Şekil 84. Şekil 85. 2.2.8 - Dikdörtgenler Bir dikdörtgen görünüşün kenar uzunlukları, kırık bir kılavuz çizgisinin üzerinde verilebilir. Kılavuz çizgisiyle gösterilen kenarın uzunluk ölçüsü birinci sırada bulunmalıdır (Şekil 86 ve 87). Üç kenar ölçülü birleşimde (kenar uzunluğu x kenar uzunluğu x kalınlık veya derinlik), bir ikinci görünüş veya kesit çizim mecburiyeti vardır (Şekil 87).
Şekil 86. Şekil 87. 2.2.9 - Eğimler Grafik sembolü, daima eğimin ölçü rakamının (oran veya yüzde olarak) önüne yerleştirilmelidir. Bu veri, tercihen bir kırık kılavuz çizgisi üzerinde gösterilmelidir (Şekil 88). Eğik yüzeyin çizgisi üzerindeki gösteriliş Şekil 90’a ve yatay doğrultudaki gösteriliş Şekil 89’a uygun olmalıdır. Grafik sembolü, eğimin konumu yanında parçanın şeklinide sembolize etmelidir (Şekil 88). Eğim açısı, imalat tekniği sebebiyle ek yardımcı ölçü olarak verilmelidir (Şekil 90). 
Şekil 88. Şekil 89. Şekil 90. 2.2.10 - Sivrilikler (Koniklikler) Grafik sembolü, daima bir kırık kılavuz çizgisi içinde sivrilik (koniklik) ölçü rakamının (oran veya yüzde olarak) önüne konulmalıdır (Şekil 91 ve Şekil 92). Grafik sembolün doğrultusu, sivrilik (koniklik) doğrultusuyla uyumlu olmalıdır (Şekil 91 ve Şekil 92) 
Şekil 91. Şekil 92. 2.2.11 - Pahlar ve Havşalar 45°’den farklı açıdaki pahların ve havşaların ölçüleri, açısı ve derinliğiyle birlikte verilmelidir (Şekil 93-95). 
Şekil 93. Şekil 94. Şekil 95. 45°’lik pahların ve havşaların ölçüleri, sadeleştirilerek pah/havşa derinliği x 45° olarak verilmelidir (Şekil 96-102). 
Şekil 96. Şekil 97. Şekil 98. Görünüşlerinde açık olarak gösterilen ve gösterilmeyen pah ve havşaların ölçüleri, bir kılavuz çizgisi aracılığı ile verilebilir (Şekil 99-102). 
Şekil 99. Şekil 100. Şekil 101. Şekil 102. Konik havşalar, havşa çapı ve havşa açısıyla (Şekil 103) veya havşa derinliği ve havşa açısıyla ölçülendirilmelidir (Şekil 104). 
Şekil 103. Şekil 104. 2.2.12 - Bölüntüler (Adımlar) Aynı aralıklı eşit Şekil elemanlarının uzunluk veya açı ölçüleri, Şekil 105-108’de ve Şekil 113 ve Şekil 114’de gösterildiği gibi verilmelidir. Bölüntülerin toplam ölçüsü, yardımcı ölçü olarak yazılmalıdır. 
Şekil 105. Şekil 106. 
Şekil 107. Şekil 108. Eşit, tekrar edilen ve birbirleriyle ilgili Şekil elemanları - Şekil 112 ve Şekil 115’de gösterildiği gibi sayıları ve Şekilleri tam, - Şekil 113’deki gibi sadece bir tanesi tam, - Şekil 114’deki gibi kısaltılmış, - Şekil 109’daki gibi yarısı veya dörtte biri gösterilmiş, - Şekil 110 ve Şekil 111’deki gibi sadece eksen çizgileri ile gösterilebilir. Şekil elemanlarının sayıları - Tam (sayı ve Şekil) göstererek (Şekil 112 ve Şekil 115), - Adım bölüntü sayıları ve aralık ölçüleriyle (Şekil 113-115 ve Şekil 152), - Doğrudan verilerle belirtilmelidir. Adımların sayıları ve aralık ölçülerine ek olarak, Şekil elemanları sayıları da belirtilmelidir (Şekil 113). Bu durum, Şekil elemanlarının tam gösterildiği hallerde geçerli değildir (sayısı ve şekli).
Şekil 115. Tekrarlanan farklı Şekil elemanları büyük harflerle belirtilmelidir. Harflerin anlamları görünüşün yakınında açıklanmalıdır (Şekil 116). Bir büyük sayıda eşit ve az sayıda farklı Şekil elemanlarında, çoğunluğun ölçüleri doğrudan verilmeli ve azınlığın ise büyük harflerle belirtilerek anlamı görünüşün yakınında açıklanmalıdır (Şekil 117). 
Şekil 116. Şekil 117. 2.2.13 - Vidalar Standardlaştırılmış vida dişlerinin gösterilmesi: Genellikle kısa gösteriliş - Vida dişi tipi için kısa işaret, mesela: M,R,Tr, - Anma çapı (Vida dişi büyüklüğü), - Adım, gereğinde bölüntü, - Ağız sayısı ve - Gereğinde, ağız doğrultusu, tolerans gibi ek bilgilerden meydana gelmelidir (Şekil 118). Dış ve iç vida dişlerinin pah/havşaları, sadece vida diş üstü ve vida diş dibi çaplarına uygun olmadıklarında ölçülendirilmelidir (Şekil 119). 
Şekil 118. Şekil 119. 2.2.14 - Kanallar Kanallar, Şekil 120-134’de gösterildikleri gibi ölçülendirilmelidir. Kanal derinliği, en azından bir tarafı açık kanal olduğunda Şekil 120’de gösterildiği gibi ve diğer bütün kanallarda Şekil 121-126’da gösterildiği gibi ölçülendirilmelidir. Kanal derinliği, parçanın (cismin) dış çapından kanal tabanına olan en büyük aralıktır. 
Şekil 120. Şekil 121. Şekil 122. Bir koninin ana doğrusuna paralel olan kanal derinliğinin ölçülendirilmesi Şekil 123’de gösterildiği gibi olmalıdır. Koni eksenine paralel konumda olan kanal derinliğinin ölçülendirilmesi, büyük silindirin ana doğrusundan kanal tabanına doğru olmalıdır (Şekil 124). 
Şekil 123. Şekil 124. Kanal derinliğinin üstten görünüşte sadeleştirilmiş ölçülendirilmesi, h harfi ile Şekil 125’de gösterildiği gibi ve kanal genişliği ile birleştirilmiş olarak Şekil 126’da gösterildiği gibi yapılmalıdır. 
Şekil 125. Şekil 126. Silindirik deliklerdeki kama kanallarının ölçülendirilmesi Şekil 127’de gösterildiği gibi olmalıdır. Konik göbek deliklerindeki koni ana doğrusuna paralel konumlu kama kanallarının ölçülendirilmesi Şekil 128’de gösterildiği gibi yapılmalıdır. 
Şekil 127. Şekil 128. Konik göbek deliklerindeki koni eksenine paralel konumlu kama kanallarının ölçülendirilmesi Şekil 129’da gösterildiği gibi yapılmalıdır. Eğimli kama kanallarında eğimin doğrultusunu gösteren "eğim" grafik sembolünun konumu Şekil 130’da gösterildiği gibi olmalıdır. 
Şekil 129. Şekil 130. Segmanı (durdurma bileziği) gibi segman kanallarının tam ölçülendirilmesi Şekil 131 ve 132’de gösterildiği gibi olmalıdır.
Segman kanallarının sadeleştirilmiş ölçülendirilmesi Şekil 133 ve Şekil 134’de gösterildiği gibi olmalıdır. 
Şekil 133. Şekil 134. 2.2.15 - Açınımlar Çizilmiş açınımların ölçülendirilmesi Şekil 135’de gösterildiği gibi yardımcı ölçü ile yapılmalıdır. Çizilmemiş açınımların ölçülendirilmesi, "açınım uzunluğu" grafik sembolü ile Şekil 136’da gösterildiği gibi yapılmalıdır. Yüklə 113,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
