O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi



Yüklə 59,47 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə10/145
tarix17.09.2017
ölçüsü59,47 Kb.
#403
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   145

davolashda  psixik jih a td a n   salomatligini  t a ’m in la s h   c h o ra - 
tadbirlari  tizim ini  ishlab  chiqish  bilan  psixoprofilaktik a 
s h u g ‘ullanadi.
Yuridik psixologiya — h u q u q  doirasidagi  m un osa ba tla r, 
o d a m l a r n i n g   p s ix ik   f a o l i y a t in i   h u q u q i y   b o s h q a r i s h  
m exanizm lari  va  qon u niyatlarini  o ‘rganuvchi  so hadir.  XX 
asrning boshlarida  eksperim ental  psixologiya  t a ’siri  ostida 
yiiridik psixologiya sohasida ham  ilk laboratoriya tadqiqotlari 
o ‘tkazila boshlandi.  Laboratoriya tadqiqotchilari  guvohlar- 
ning k o ‘rsatmaIarini va s o ‘roq olib borish  asoslarin i o ‘rga- 
nishni  maqsad qilib q o ‘ygan  edilar. Yuridik psixolog sifatida 
y o z u v c h i  A .K . D o y l n i n g   q a h r a m o n i   S h e r l o k   X o lm s n i 
ko^rsatish  m u m k in .  Yuridik  psixologiya  b o ‘y ic h a   tad qiq ot 
ishlari  o ‘sha  v a q tl a r d a   G . G r o s s ,   K . M a r b e ,  V .S h te r n , 
K.Yung va boshqalar to m o n id an  olib borilgan.  Keyinchalik 
yuridik  psixologiyaning  o'ziga  xos  tad q iq o t  yo'nalish lari 
vujudga  keldi: jin o y a tc h ila r shaxsini  tadqiq  qilish,  guvohlik 
beruvchilarning  k o ‘rsatmalarini  tekshirish,  sud  psixolo- 
giyasi ekspertizasining nazariy va amaliy to m o n la rin i  ishlab 
chiq ish i  sh u la r  ju m la s id a n d ir .  Y u rid ik   p s ixo log iya  o ‘z 
faoliyatida  k o 'p i n c h a   u m u m iy   psixologiyaning  m etodlari 
va  o ‘ziga  xos  usullaridan  foydalanadi.  H o z i r d a   u n in g   bir 
q a n c h a  sohalari  mavjud.  C h u n o n c h i,  krim inal  psixologiya, 
s u d   p s ix o lo g iy a s i,  j i n o y a t c h i l a r n i   q a y t a   t a r b i y a l a s h  
psixologiyasi,  y a ’ni  p e n ite n s ia r  psixologiya  yoki  axloq 
tuzatish  m eh n a t  psixologiyasi  va  boshqalar.
Harbiy  psixologiya —  harbiy  faoliyatning  in so n  psixi- 
kasiga ta ’siri,  harbiy faoliyatning xususiyatlarini,  psixologik 
qonuniyatlarini  o ‘rganuvchi,  tadqiq  qiluvchi  psixologiya 
sohasidir.  Jangchi  shaxsining  psixologik  om illa rin i  te k ­
shirish  —  harbiy  psixologiyaning  asosiy  m u a m m o la rid ir. 
Bu soha psixologlari harbiy jam oalarda shaxslararo  m unosa- 
batlarga,  k o m a n d ir  va jangchilar  m u lo q o tin in g   psixologik 
xususiyatlariga,  favqulodda  holatlarda  h a rb iy   xizm atdagi 
kishilar psixikasining o'zgarishiga, b o 'lin m a la rd a  psixologik 
m u h it  masalasiga,  harbiy-vatanparvarlik  tu y g 'u sin i  shakl- 
lantirishga  doir  n u ia m m o la rn i  tadqiq  qiladilar.  T a ’kidlash 
o lrinliki,  harbiy  psixologiya  negizida  sotsial  psixologiya,
www.ziyouz.com kutubxonasi


m e h n a t  psixologiyasi,  muhandislik psixologiyasi,  pedagogik 
p s ix o i o g i y a   s o h a la r in i n g   n a z a r iy - a m a l iy   m a te ria lla ri, 
u m u m b a s h a r i y   q o n u n iy atla r  yotadi.
S p o r t  psixologiyasi — sport  m uso b aqalari  va  m ashq 
qilish  faoliyatida  inson  psixikasining  rivojlanishi,  guruhiy 
m u n o sa b a tla rn in g  psixologik qonuniyatlarini tadqiq qiladi. 
M a z k u r  s o h a   XX  asrning  60 — 70-yillarida jadal  rivojlana 
boshladi  va u n ing ilk tadqiqotlari  sportchilarning individual 
psixologik farqlarini  o ‘rganishga qaratildi.  Hozirga  kelib esa 
sp o rt  psixologiyasi  o ‘rganayo tg an   m u a m m o l a r   koMarni 
kengaydi.  S h u  bois  u n ing  asosiy  vazifasi  sportchilarning 
psixik  va  jism o n iy   kamolotiga  t a ’sir  k o ‘rsatuvchi  m uhim  
s h a rt-sh a ro itla rn i  yaratib berishdan  h a m d a  sportchilarning 
shaxs sifatida rivojlanishiga,  erishgan yutuqlariga psixologik 
y o r d a m   k o ‘rsatishdan  iborat  b o ‘lib  qoldi.
S a v d o   psixo lo g iya si — j a h o n   m a m la k a t la r id a   k eng 
rivojlangan  b o l i b ,   tijorat  ta'sirining  psixologik  negizlari, 
obyektiv  va  subyektiv  shart-sharoitlarni,  ehtiyojning  in d i­
v idual,  yoshga, jinsga  oid  va  b o sh q a   xususiyatlarini,  xari- 
d o r l a r g a   x i z m a t   k o 'r s a t i s h n i n g   p six o log ik  o m il la r in i  
a n iq la s h n i  m aqsad  qilib  oigan.  Savdo  psixologiyasi  savdo- 
tijorat  reklam alari,  m o d ala r  psixologiyasi,  sotuvehi-xari- 
d o r   m u n o s a b a ti,  kishilarga  t a ’sir  k o ‘rsatish,  ularda  iliq 
h is - t u y g ‘u,  ishonch  uyg‘onish  m exanizm lari,  m u o m a la  
j a r a y o n i d a   u l a r n i   m a n t i q a n   i s h o n t i r i s h ,  q i z i q ti r is h , 
faoliy atnin g  ijtimoiy  ahamiyatini  tu sh un tira  bilish,  nizoli 
h o la tla rn in g  oldini  olish,  xizm atda  m uloqot  m adaniyati va 
u n in g   treninglaridan  unumli  foydalanish,  xaridorlarning 
psixologik  xususiyatlarini  anglagan  holda  m u n o sa b a td a  
b o ‘lish  qo nuniyatlarini  tadqiq  etish  m azk u r  soha  tekshi- 
ruv  p r e d m e tig a   kiradi.
I jo d   p s ix o lo g iy a s i—  badiiy  q a d riy a tla rn i  o 'z l a s h t i -  
rishda,  ularn in g   yangi  ko'rinishlarini  ijod  qilishda  va  shu 
q ad riy atlarn i  inson  to m o n id an   idrok  qilishda  kechadigan 
psixologik  h olatlar  h am d a  bu  holatlarning  shaxs  hayoti, 
faoliyatiga  t a ’sirini  o ‘rganuvchi  psixoiogiya  sohasidir.  Ijod 
psixologiyasi  b i r t o m o n d a n   psixologizm  t a ’sirida,  ikkinchi 
t o m o n d a n   esa  aksiipsixologizm  iskanjasida  rivojlanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi


P six o logizm   tarafdorlari  b a d ii y   a s arlar  individual  o n g  
t a ’sirida vujudga  kcladi  deb talqin  qilishsa, aksilpsixologizm 
tarafdorlari  asarlarga  sub y ek tn in g   psixik  faolligi  t a ’sirini 
in k o r  qiladilar.
Hozirgi  paytda  s a n ’at  asarlarini  tarixiylik  tam oyiliga 
asoslanib  tahlil  qilinganda  ijo d korlarining  shaxsiy  x u s u - 
siyatlari  birlam chi  ekanligidan  kelib  chiqiladi.  Z a m o n a v iy  
s a n ’at  psixologiyasi  s a n 'a tk o rla rn in g   qobiliyatlarini,  a s a r 
yaratishdagi  hissiy  k o 'rin ish la rin i,  shaxslararo  m u n o s a -  
batlarini  psixologik  nuqtayi  n a z a r d a n   o krganadi.  S a n ’a td a  
inson  ruhiy  olam ini  amaliy j i h a t d a n   tekshirish,  b a h o la s h , 
o kziga xos jihatlarini  guruhlab  individual,  guruhiy, j a m o a -  
viy  t a ’sir  xususiyatlarini  s h a r h l a s h   im koniyati  m av ju d . 
S a n ’at  psixologiyasi  ijtimoiy  tarb iy a   berishning  psixologik 
m ex anizm lari,  yoMlari,  q o n u n iy a tla ri,  m etodlari  kabilarni 
tadqiq  etuvchi  m uhim   so h a la rd an   biridir.  Bugungi  k u n d a  
s a n ’at  psixologiyasi  o ‘z  ta d q iq o t  p redm eti  va  ob yektiga 
egadir, bular:  ijod  psixologiyasi,  s a n ’at  psixologiyasi,  ba diiy 
tarjim a  psixologiyasi,  badiiy  ijodiyot  psixologiyasi,  xalq 
amaliy s a n ’ati  psixologiyasi,  badiiy  m e ’morlik psixologiyasi 
va boshqalar.
Yosh  p six o lo g iy a si —  s h a x s n i n g   p six ik  r iv o j la n i s h  
qonuniyatlarini  inson tug‘ilganidan  to  um rining oxirigacha 
b o l g a n   davrni,  ya'ni  ontogenezni  o ‘rganadigan  psixologiya 
sohasidir.  Yosh  psixologiyasi  b o la la r  psixologiyasi  sifatida
XIX  asrning oxirida vujudga k clgan b o klib, u fan va te x n ik a  
tara q qiy oti,  jam iyat  talabi  a so sid a   bolalar  psixologiyasi 
taraqqiyotida qollanilgan. Yosh psixologiyasi hozirda bolalar 
psixologiyasi, 
0
‘smirlik va o ‘spirinlik  psixologiyasi,  yctuklik 
psixologiyasi,  gerontopsixologiyani  o ‘ziga  q a m ra b   oigan. 
U  in so n n in g   o ntogcnezda  rivojlanish  ja ra y o n id a   psixik 
h o l a t la r n in g   kechishini,  psixik  fu n k siy a la rn in g   r o li n i, 
ularning  o ‘zgarishi,  harak atlantiruvchi  kuchlarini,  m e x a -  
nizm lar,  t a ’sir  o ‘tkazuvchi  oby ek tiv   va  subyektiv  o m i l -  
larnin g   ta r a q q iy o t  q o n u n iy a tla r in i  ta d q iq   qiladi.  Y o s h  
psixologiyasi  u m r   o ktishi  bilan  psixologiyadagi  farqlarni, 
individual-psixologik  xususiyatlar  o ‘zgarishlarini  o ‘r g a - 
n a d i,  t a d q i q o t l a r d a   m a d a n i y ,   ijt im o iy - t a r i x iy ,  m il li y
www.ziyouz.com kutubxonasi


Yüklə 59,47 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   145




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə