O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun
Yüklə 11,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
| reanimatsiya,
jonlantirish to ‘g ‘risidagi fan -
deyiladi. V. A. N egovskiy b o ‘yicha reanim atsiya prinsiplari: 1) yurak yo‘nalishi bo‘yicha tarkibida adrenalin va glukoza bo‘lgan qonni arteriyaga yuborish; 2) s u n iy nafas oldirish («og‘izdan- o g ‘izga», «og‘izdan-bu ru nga» va h.k.); 3) yurakni ochiq va yopiq massaj qilish; 4) organizmga hayotiy m uhim moddalarni yuborish. Sanogenez (yun. «sanus» - sog‘Iom, «genesis» - kelib chiqishi) - sog‘ayish jarayoni. Unda himoya va kom pensator jarayonlar ishtirok qiladi. H im oya reak siy alari - bu organizm ga patogen agent ta ’sir qilishining oldini olishga, yo‘qotishga, kuchsizlantirishga yoki patogen a g en tlar t a ’sirig a o rg an izm sezg irlig in i k a m a y tirish g a qaratilg an spetsifik va nospetsifik reaksiyalaridir.
Kompensator jarayonlar (funksional va morfologik kompensatsiya) buzilgan gom eostazni tiklashga qaratilgan. Sog‘ayish m exanizm lari: 1) tezkor turg‘un bo 'lm ag an (m asalan, y o 'tal, qusush va h.k. bilan organizmdan kasal chaqiruvchi agentlam ing chiqarib tashlanishi); 2) nisbiy turg‘un (masalan, organizmning zaxiradagi kuchlarini - yurak, b u y ra k , o ‘p ka h a m d a v ik a r k o m p e n sa tsiy a - ju f t a ’z o la r kom pensatsiyasining) ishlatilishi; 3) davomli va turg‘un kompensator jarayonlar (masalan, gipertrofiya va regeneratsiya). E tio log iya (yun. «aitia» - sabab, «logos» - ta ’lim ot) - kasallik kelib chiqishining sababi va sharoitlari to‘g‘risidagi fan. Kasallik sababi kasallik chaqiruvchi va uning sp etsifik xu su siy at-larini aniqlovchi omildxr. Kasallik sharoitlari kasallik rivojlanishiga ta’sir qiluvchi, ammo o ‘zich a k asallik chaqira olm aydigan om illardir. Sharoit guruhlari: imkon yaratuvchi va qarshilik k o ‘rsatuvchi bo'lishi mumkin. K asallik sabablari guruhlari: ekzogen va endogen b o 'lib , asosiy endogen sabablar: patologik irsiyat, asab - endokrin regulatsiya, qon aylanishining buzilishlari, o ‘smalar, toshlar hisoblanadi. E k zo g en o m illa r: fiz ik , k im y ov iy , b io lo g ik , m ex an ik , ruhiy. A so siy la ri in fek siy a, in to k s ik a -ts iy a , travm alar, o vq atlan ish n in g buzilishlari. F a v q u lo d d a g i q itiq lo v c h ila r d e b , o rg an iz m filo g e n ez y o k i ontogenez m obaynida m oslashm agan qitiqlovchilarga aytiladi. Kasallik rivojlanishida sabablaming roli: 1) turtki roli - omil qisqa muddatda ta’sir qiladi va to'qim alam ing shikastlanishini keltirib chiqaradi (masalan, kuyishni chaqiruvchi yuqori harorat); 2) o'zgarib turadigan rol - himoya mexanizmlari ta’sirining oshib b o ris h ig a q a rsh i o m illa r (m a s a la n , in fe k sio n k a s a llik la r q o ‘zg‘atuvchilari - m ikroblarga qarshi antitanalar ishlab chiqarilishi); 3) d o im iy ro l - t o ‘q im a la rn in g k e sk in s h ik a s tla n is h in i chaqirm aydigan om illar, ularga qarshi himoya m exanizm lari nochor (masalan, shovqin, o ‘zgargan bosim ta’siri) bo‘ladi. U m u m iy e tio lo g iy a n in g aso siy n azariy alari: m onok auzalizm , konstitutsionalizm , kon-ditsionalizm , dialektik kauzalizm.
q arash larin in g m ohiyati: k a sa llik rivojlanishi uchun faqat bitta sababning bo'lishi yetarli. Bu m etafizik nazariya b o ‘lib, sharoitning rolini e ’tiborga olmaydi, y a ’ni hodisalar orasidagi o ‘zaro aloqa va bog'liqlikni inkor qiladi.
qarash in in g m ohiyati: k asallik ichki sabablarga ega (konstitutsiya n o ra s o lig i), tash q i o m illa r e sa fa q a t k a s a llik n in g k u c h a y is h ig a imkoniyat yaratadi. Bu reaksion nazariyadir, chunki bu nazariya fanga qarshi b o ig a n odamlami mukammallashgan va m ukammallashmagan kishilarga b o ia d i, kasallikning oldini olishni inkor qiladi va ularga yuz berishi m u m k in b o ig a n holat deb qarashadi.
qarashining mohiyati: kasallikni sharoitlar majmuasi chaqiradi, kasal likning sababi y o ‘q, odatda sabab deb aytiluvchi narsa sharoitdan biri b o i i b h iso b la n a d i. K o n d itsio n a liz m tu rla rid a n b iri - « o m illa r nazariyasi». Kasallik har xil om illarning bir vaqtda ta ’siri natijasida kelib chiqadi (infeksiya, yom on ovqatlanish, qoniqarli b o im a g a n uy sharoitlari va b.).
qarashlarining mohiyati: kasallik aniq sabablar bilan uning rivojlanishiga imkon yaratilgan sharoitda chaqiriladi. I.
P. Pavlovning fikri bo‘yicha kasallik bu ikki tomonning: «sinish» (shikastlanish) va kasallikka qarshi him oya fiziologik choralarining birligidir. Kasallik manzarasida shikastlanish, buzilish elementlari - patologik re a k siy a la r va tik lan ish re a k siy a la ri - k o m pensator - m oslashu v ja ra y o n la r fa rq q ilin a d i. T ik la n ish re a k s iy a la ri g o m e o s ta z n in g saqlanishiga va harakat uchun optimal sharoit ta’minlashga qaratilgan. Patogenez (yun. «pathos» - kasallik, dard chekish, «genesis» - k e lib c h iq ish i) k a sallik n in g k e lib c h iq ish i, riv o jla n ish i, k e c h ish mexanizmlari va oqibati to‘g ‘risidagi ta ’limotdir. Patogenezning yetakchi asosiy zvenosi shunday o ‘zgarish lark i, jarayonni hamma zvenolarining batafsil avj olishi uchun m utloq zarur va ulardan oldin yuz beradi.
. M ahalliy patologik jarayon hamma vaqt organizm ning umumiy holatiga ta ’sir k o ‘rsa ta d i, organ izm nin g u m u m iy h o la ti esa m a h a lliy p a to lo g ik jarayonning rivojlanish xususiyatlariga b o g iiq .
P a to lo g ik ja ra y o n v a k a s a llik la rn in g r iv o jla n is h i d av o m id a b u z ilish la rn in g b ir q ism i h a r xil k a s a llik la rd a b ir xil b o iis h i m umkin. Bu k asallik rivojlanishining um umiy, nospetsifik m ex anizm laridir. B undan tash qari h a r bir k a sallik o ‘zin in g faq a t sh u k a s a llik tu ri v a g u r u h la r ig a x o s b o i g a n s p e ts i f i k m e x a n iz m la rig a ( n u rla n is h k a s a llig i, in f e k s iy a la r v a b .) eg a. S p etsifik lik darajasini anglab y e tish h a r bir k asallik m ohiyatining o chilish darajasini aniqlaydi. |